کتاب عدالت و قواعد فقهی

کتاب عدالت و قواعد فقهی نوشتهٔ لیلا رحمانی توسط انتشارات گیوا منتشر شده است. متن کتاب حاضر دربردارندهٔ متن پایان‌نامه‌ای است که به تبیین «عدالت» در اصطلاح فقها و در نگرش فقهی و شریعت‌نامه‌ای می‌پردازد. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب عدالت و قواعد فقهی

لیلا رحمانی در کتاب عدالت و قواعد فقهی بیان کرده است که عدالت و دستیابی به آن، همواره مهم‌ترین دغدغه انسان‌ها و هدف اصلی شرایع و ادیان بوده است. قرآن کریم به صراحت «عدل و قسط» را یکی از اساسی‌ترین مقاصد پیامبران الهی معرفی می‌کند و هدف از فرستادن رسولان و نازل کردن کتاب و میزان را برپایی دادگری در میان مردم اعلام می‌دارد. در آیات متعدد این کتاب، عظمت عدالت موج می‌زند و هشدار می‌دهد که انسان‌ها باید گواهان عدل باشند و نباید دشمنی با گروهی، آن‌ها را به ستمگری و خروج از مسیر مستقیم عدالت بکشاند، بلکه باید دادگر باشند که این به تقوا نزدیک‌تر است. به عقیدهٔ نویسنده عدالت مفهومی اخلاقی است و انسان به دلیل اختلافات اجتماعی، نیازی درونی به آن احساس می‌کند. این حس عدالت کم‌وبیش در همه وجود دارد، اما بیشتر احکام عرفی در این زمینه ساده و ناقص هستند و تشخیص عدالت در مسائل حقوقی و اقتصادی برای همگان آسان نیست. همان‌گونه که در اخلاق باید عرف پاکان و پرهیزکاران را مبنا قرار داد، مفهوم عدالت را نیز باید در آثار دانشمندان حقوق و اخلاق جست‌وجو کرد. به‌طور خلاصه، انسان خواهان اجرای عدالت است و حتی سخت‌ترین افراد نیز تمایل خود به آن را نشان می‌دهند. تاریخ زندگی بشر تلاشی در جهت تمیز و اجرای عدالت بوده است. با این حال، در جست‌وجوی این مفهوم گمشده، نزاع‌ها و درگیری‌ها رخ می‌دهد، تا جایی که گاه ستمگران برای اثبات عادلانه بودن روش خود، ظلم می‌کنند. عدالت همواره از این ابهام درونی رنج می‌برد و قربانی آزادی خود از تعلقات می‌شود. بنابراین، راه‌حل نهایی پیوند آن با اخلاق و تحول همگانی بر اساس آن است. بدین ترتیب، مفهوم عدالت همواره اساسی‌ترین مفهوم در فلسفه اخلاق، دین، سیاست، حقوق، اجتماع و فقه اسلامی بوده است. درستی اعمال، شیوهٔ زندگی فردی و اجتماعی، صحت رفتار و گفتار کارگزاران حکومت، حقوق و تکالیف افراد نسبت به یکدیگر و روابط فرد و دولت، ماهیت سیاست‌های اقتصادی، حقوقی، فرهنگی و اجتماعی دولت‌ها، بهره‌وری از قدرت، ثروت و معرفت و چگونگی توزیع آن‌ها، همگی تحت مفهوم عدالت و داد قرار می‌گیرند و عدل و قسط فضیلتی بنیادین برای سایر اصول و ارزش‌های والا و برتر است. کتاب عدالت و قواعد فقهی برگرفته از متن پایان‌نامه‌ای است که به تبیین «عدالت» در اصطلاح فقها و در نگرش فقهی و شریعت‌نامه‌ای می‌پردازد. می‌دانیم که اصل فراگیر عدالت، وجوه و ابعاد گسترده‌ای دارد که در هر حوزه از فرهنگ و معارف، بعد ویژه‌ای از آن نمایان می‌شود و به تناسب موضوع هر علم، مانند اخلاق، فلسفه، کلام و جامعه‌شناسی، تعریف خاصی پیدا می‌کند.

چرا باید کتاب عدالت و قواعد فقهی را بخوانیم؟

خواندن کتاب عدالت و قواعد فقهی برای درک عمیق پیوند بنیادین عدالت به عنوان یک اصل اساسی با شکل‌گیری و تفسیر قواعد فقهی ضروری است؛ این مطالعه به طلاب و فقها در تقویت استنباط احکام عادلانه‌تر، توسعه نگرش سیستمی به فقه و پاسخگویی به شبهات کمک می‌کند، برای حقوقدانان دریچه‌ای به منابع حقوقی اسلامی و امکان مقایسه نظام‌های حقوقی را می‌گشاید و برای عموم افراد و علاقه‌مندان به معارف اسلامی، فهم دینی را افزایش داده، حکمت احکام شرعی را روشن ساخته و نگرش انتقادی را تقویت می‌کند؛ درنهایت، این کتاب به درک بهتر نقش عدالت در نظام حقوقی اسلام و ارتباط بین اخلاق و شریعت کمک می‌کند.

خواندن کتاب عدالت و قواعد فقهی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

طلاب و فقها برای درک عمیق‌تر مبانی فقهی و نقش عدالت در استنباط احکام، حقوقدانان برای آشنایی با منابع حقوقی اسلامی و مقایسه نظام‌های حقوقی و پژوهشگران حوزهٔ فقه و حقوق می‌توانند از این کتاب بهره ببرند.

بخشی از کتاب عدالت و قواعد فقهی

«استاد مطهری ابتدا برای بیان عدل، در اینجا ابتدا از مسئله جبر و اختیار شروع می‌کند. ایشان بین این مساله با عدل، قائل به رابطه مستقیمی بوده که آن را لازمه بحث عدل می داند، لذا در اینجا متکلمان اسلامی بر پایه نفی یا اثبات این موضوع، به دو دسته تقسیم شده‌اند: دسته‌ای مانند شیعه و معتزله طرفدار عدل الهی شدند که عدلیه نام گرفته و دسته دیگر نیز به عنوان غیر عدلیه در برابر آنان قرار گرفته‌اند. سؤال محوری که پاسخ به آن متکلمان را به دو قسم نموده است این می‌باشد که آیا خداوند در قیامت بر طبق موازین عدل و از روی حساب جزا می دهد؟ یا اینکه بالعکس اراده او بر مبنای قاعده‌ای خاص استوار نمی‌باشد؟

اشاعره معتقد بودند که معنی عادل بودن ذات حق این نیست که او از قوانین قبلی عدل پیروی نمی‌کند؛ بلکه او سر منشا عدل است و آنچه که او انجام می دهد عین عدل است، نه اینکه آنچه عدل است او می‌کند. عدل و ظلم متاخر و منتزع از پروردگار بوده و فعل پروردگار مقیاس عدل است. این گروه به خیال خود خواسته‌اند راه تنزیه را طی نمایند و خداوند را از شرک در خالقیت و ظلم و ستم بررسی کنند، در صورتی که از غیر خدا نفی فاعلیت نموده‌اند و صفت عدل را نیز در مرتبه متاخر از فعل خدا قرار داده‌اند. آنها با انکار حسن و قبح عقلی گفته‌اند که مفهوم عادلانه بودن یک فعل جز این نیست که مستند به خداوند باشد و لذا آنها با این مقدمات نتیجه گیری کرده‌اند که خداوند نه در فاعلیت شریک دارد و نه اینکه ظلم می‌کند.»