کتاب عاشورا، مناسک، معنا

کتاب عاشورا، مناسک، معنا نوشتهٔ نسیم کاهیرده است و انتشارات خیمه آن را منتشر کرده است. این کتاب مجموعه‌مقالاتی جامعه‌شناختی دربارهٔ مهم‌ترین مناسک معنابخش به حیات شیعیان است.

درباره کتاب عاشورا، مناسک، معنا

عاشورا، مناسک، معنا نوشتهٔ نسیم کاهیرده (-۱۳۵۶) است. این کتاب مجموعه‌مقالاتی جامعه‌شناختی دربارهٔ مهم‌ترین مناسک معنابخش به حیات شیعیان است.

در فصل نخست این کتاب، نویسنده به‌دنبال ارائۀ تبیینی فرهنگی و اجتماعی از دلالت‌ها و ریشه‌ها و کارکردهای پنهان و آشکار این مناسک است و در فصل دوم آن سعی بر این دارد که معنابخشی عاشورا در قالب مواجهۀ نظری، یعنی رویکردی سوبژکتیو، کانون توجه قرار گیرد.

انسان براساس ماهیت وجودی‌اش، همواره برای معنادارکردن زندگی خویش تلاش می‌کند. این تلاش، همواره به شکل پویا، درطول زندگی هر فرد و به‌تبع آن، در بستر هر جامعه تداوم می‌یابد. دراین‌میان، دین به‌عنوان مجموعه‌ای از باورها و عقاید و اعمال، یکی از منابع اصلی معنابخشی محسوب می‌شود: عرصه‌ای که در آن، انسان امکان دستیابی به جایگاهی والاتر و حیاتی ارزشمندتر را می‌یابد.

در مکتب تشیع، عاشورا مهم‌ترین مناسک معنابخش به حیات شیعیان محسوب می‌شود که به‌وضوح، در زندگی فردی و اجتماعی آنان تجلی یافته است. معانی‌ که هم با رویکرد سوبژکتیو امکان بررسی آن در قالب مواجهۀ نظری وجود دارد و هم با رویکردی ابژکتیو، امکان شناسایی و تحلیل آن در قالب اجرای مناسک در جامعه وجود دارد. ازاین‌رو، عاشورا با گذشت زمان نه‌تنها رنگ تکرار و کهنگی نیافته، بلکه معانی آن ازطریق اجرای مناسک توسط شیعیان، مدام بازتولید شده‌اند. این معانی در بستر جامعه هم عینیت یافته است و به‌عنوان ابژه‌های دینی رؤیت‌پذیر هستند.

درواقع، اجرای مناسک عزاداری عاشورا به‌صورت منظم، در طول قرون متمادی گذشته، به‌منظور حفظ و نگهداری یک‌سری مفاهیم و ارزش‌های دینی صورت گرفته است که دراصل، برای انتقال به جامعۀ شیعه و در مسیر نیرومندساختن آن برای مقابله با دشواری‌های زندگی اجتماعی و غلبه بر دشمنان، نوعی محرک عمل محسوب می‌شده است و همواره، امامان شیعه نیز بر اجرای آن تأکید کرده‌اند. این مناسک همواره، زمینه‌ساز و محرک بسیاری از تحولات اجتماعی و سیاسی و فرهنگی در جوامع شیعه بوده است. البته این کار به‌واسطۀ قدرت این مناسک در ایجاد ایمان و احساس دینی قوی و شدید در بین مؤمنان عزادار میسر می‌شده است. ازآنجاکه مذهب شیعه از سالیان دور، مذهب رسمی و غالب ایرانیان بوده است، طبیعتاً، مناسک عزاداری عاشورا از دغدغه‌های دیرینۀ آن‌ها هم محسوب می‌شود. البته، این مناسک تحت‌تأثیر زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی ایران در دوره‌های مختلف تاریخی، تغییراتی را پذیرفته و با اشکال متفاوتی ظهور یافته است؛ به‌خصوص تغییراتی که در دوران معاصر نیز متناسب با زندگی مدرن و جدید در این مناسک رخ داده و منشأ ایجاد موج گسترده‌ای از دیدگاه‌های مختلف آسیب‌شناسانه و انتقادی دینی و نیز روشن‌فکری به سمت موضوع عزاداری شده است.

اما در کنار رویکردهای کلامی و جدلی دین‌داران سنتی و مدرن در مواجهه با مناسک عزاداری، از رویکردهای اجتماعی و فرهنگی به‌واسطۀ علومی مانند جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی یاد می‌کنیم که به‌دنبال ارائۀ تبیینی فرهنگی و اجتماعی از دلالت‌ها و ریشه‌ها و کارکردهای پنهان و آشکار این مناسک هستند.

خواندن کتاب عاشورا، مناسک، معنا را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ جامعه‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب عاشورا، مناسک، معنا

«سررشتۀ مجالس عزاداری عاشورا به دست عامه است و آن‌ها میان‌دار و صحنه‌گردان عاشورا هستند (مظاهری، ۱۳۸۷) . مردم شکل‌های مختلف عزاداری خلق کرده‌اند و هیچ‌یک از این شکل‌های عزاداری را عالمان دین به مردم القا نکرده‌اند؛ بلکه خود مردم همواره جلودار بوده‌اند و به این مراسم شکل خاصی داده‌اند. البته، در خلوص عوام برای اجرای مناسک مذهبی تردیدی نیست؛ ولی تاریخ نشان داده است که طلای دین در دست مردم به مس تبدیل می‌شود و با دست‌به‌دست‌شدن، چیزی به آن افزوده یا از آن کم می‌شود. ورود بدعت‌ها و تحولات در مناسک عاشورا به‌عنوان یک آیین مذهبی در میان شیعیان نیز بدین علت است که عامه متولی آن شده‌اند و نقش اساسی را ایفا می‌کنند. ازآنجایی‌که شکل معیّن و دقیقی برای عزاداری ترسیم نشده است، میدان برای اِعمال سلیقه‌ها باز است. ازاین‌رو، این بدعت‌ها و اِعمال سلیقه‌ها در گذر زمان و به‌مرور، جنبۀ اعتقادی گرفته و به آگاهی‌های مذهبی بدل شده‌اند و در حوزۀ مقدسات مذهبی قرار گرفته‌اند. این روند علاوه‌بر آسیب‌هایی که متوجه نهاد دین می‌سازد، به‌نوعی افول عقلانیت در جامعه را به‌دنبال دارد که از این منظر، باید ‌پیگیری شده و تحلیل جامعه‌شناختی از آن ارائه شود.»