کتاب از این باغ شرقی

کتاب از این باغ شرقی نوشتهٔ پروین سلاجقه است. نشر فرهنگ معاصر این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی حاوی نظریه‌های نقد شعر کودک و نوجوان.

درباره کتاب از این باغ شرقی

طرح اولیهٔ کتاب از این باغ شرقی بر اساس انگاره‌ها و پیش‌نظریه‌های پروین سلاجقه تنظیم شده است. نویسنده در پیشگفتار این اثر، مسیر انتشار آن را بیان کرده است. این نویسنده در ابتدا تألیف یک مقاله را برای طرح مسائلی در دو زمینهٔ شعر و داستان کافی می‌پنداشت، اما پس از یادداشت‌برداری از چند اثر، نیاز به قالبی گسترده‌تر از یک مقاله و ضرورت وجود یک کتاب را در معرفی نظریه‌ها و ابزارهای نقد احساس کرد. آنچه به‌عنوان نظریه و ابزار نقد شعر در این کتاب ارائه شده، حاصل یادداشت‌برداری‌هایی از بررسی کتاب‌های شعر کودک و نوجوان است. برخی از این نظریه‌ها بر اساس پیش‌فرض‌های نظری و ابزارهای شناخته‌شدهٔ نقد زیبایی‌شناختی سنتی و مدرن و برخی دیگر، بدون توجه به پیش‌فرض خاصی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. 

پروین سلاجقه در نگارش این کتاب تلاش کرده است از دو حوزهٔ دانش نظری کلاسیک و مدرن بهره‌ بگیرد؛ چراکه در بررسی خود در این دو حوزه، به این نتیجه رسیده است که تمامی این نظریه‌ها به‌مثابهٔ دستاوردهای دانش بشری در دوره‌های مختلف تاریخ، دارای ارزش‌ بسیاری هستند و هرکدام می‌توانند به‌عنوان ابزاری در بررسی متون هنری راهگشا باشند. این اثر شامل ۲۲ فصل و «نظریه و نقد در ادبیات کودک و نوجوان»، «تاریخچهٔ شعر کودک و نوجوان»، «موتیف و نشانه»، «طنز در شعر کودک و نوجوان»، «عاطفه در شعر کودک و نوجوان»، «آرایه‌های ادبی در شعر کودک و نوجوان»، «اندیشه در شعر کودک و نوجوان»، «روایت در شعر کودک و نوجوان»، «وزن و قالب در شعر کودک و نوجوان»، «اندیشهٔ اجتماعی در شعر کودک و نوجوان» و «گفتاری در آسیب‌شناسی شعر کودک و نوجوان» عنوان برخی از آن‌ها است.

شعر کودک و نوجوان، شعری است که با تخیل و درک کودکان و نوجوانان تناسب داشته باشد و در یک جمله اینکه برای این گروه‌های سنی قابل‌فهم باشد. شعر دریافت‌های تازه‌ای به کودکان از جهان پیرامونشان می‌دهد و به آن‌ها کمک می‌کند تا از زاویه‌ای نو و با احساسات عالی به جهان بنگرند؛ در واقع شعر ارتباط کودکان را با جهان عمیق‌تر، عاطفی‌تر و دلچسب‌تر می‌کند. برخی معتقد هستند که شعر کودک و نوجوان در ایران که در آغاز دههٔ ۱۳۶۰ از رشد نسبتاً خوبی برخوردار بود، در سال‌های اخیر به ورطهٔ تکرار افتاده است. برخی نیز باور دارند که این گونهٔ شعری چنان در حیطه‌های زبانی، تخیل و موسیقی منحصربه‌فرد شده است که می‌توان آن را موج پنجم شعر ایران نامید. موج اول تا چهارم عبارتند از «سبک خراسانی»، «سبک عراقی»، «سبک هندی» و «شعر نیمایی»؛ زیرا شعر کودک و نوجوان تمام ویژگی‌های یک سبک مجزا را دارد. از شاعران معاصر که برای کودکان و نوجوانان سروده‌اند، می‌توان به «محمود کیانوش»، «پروین دولت‌آبادی»، «عباس یمینی‌شریف»، «مصطفی رحماندوست»، «شکوه قاسم‌نیا»، «ناصر کشاورز» و «افسانه شعبان‌نژاد» نام برد. شعرهای کودک و نوجوان معمولاً بر اساس گروه‌های سنی آن‌ها تقسیم‌بندی می‌شود:

الف- خردسال/ پیش دبستانی

ب- کودک/ سال اول و دوم دبستان

ج- کودک/ سوم و چهارم و پنجم دبستان

د- نوجوان/ راهنمایی

ه- جوان/ دانشگاه به بالا

خواندن کتاب از این باغ شرقی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعهٔ پژوهش‌های ادبی و علاقه‌مندان به حوزهٔ شعر کودک و نوجوان پیشنهاد می‌کنیم.

درباره پروین سلاجقه

پروین سلاجقه متولد سال ۱۳۴۰ و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی در گروه زبان و ادبیات فارسی بوده است. او پژوهش‌هایی در زمینه‌ٔ نظریه و نقد ادبی و آثاری در قالب رمان و شعر دارد. «از این باغ شرقی»، «در ارتفاع شانه‌هایت برف می‌بارد»، «نقد نوین در حوزهٔ شعر»، «زنی دور، از خاورمیانه‌ای نزدیک» و «به مردن عادت نمی‌کنم» از جمله آثار این نویسنده هستند.

بخشی از کتاب از این باغ شرقی

«امروزه بحث اسطوره، یکی از مهم‌ترین مباحثی است که در آراء نظریه‌پردازان علوم انسانی به‌طور گسترده، به آن پرداخته شده است. از تاریخ اسطوره‌پژوهی برمی‌آید که در گذشته، این بحث به‌طور جداگانه، چندان مورد توجه نبوده و بیشتر در روایت تاریخ زندگی بشری و چگونگی تسلط او بر جهان، در قالب افسانه یا حکایت بیان می‌شده؛ ولی امروزه، این بحث از جهات متعددی قابل تأمل است و هر کدام از شاخه‌های علوم انسانی با توجه به حوزهٔ عملکرد خود از بحث اساطیر بهره می‌گیرند. اسطوره‌پژوهی در نقد ادبی در رویکردهای نقد اساطیری، روانشناختی، جامعه‌شناختی، زیبایی‌شناختی و... اهمیت دارد، و دستاوردهای درخشان مطالعات اسطوره‌پژوهی، بر پیشرفت نقد و نظریه‌های ادبی تأثیر فراوانی گذاشته است. اما آنچه در این مبحث برای ما قابل اهمیت است، چند و چون عملکرد و توجه انسان امروزی به سرگذشت‌های اساطیری است، و تقویت دامنهٔ تمثیل و مجاز به‌وسیلهٔ آنها. به تعبیر دیگر در این مبحث، اسطوره از دیدگاه علوم بلاغی قابل اهمیت است. آنچه در نظریه‌های کلاسیک در این باره مطرح بوده، تحت عنوان آرایهٔ ادبی «تلمیح» است که در بدیع سنتی مورد توجه است؛ اما آنچه امروزه اسطوره را به‌عنوان یکی از مباحث مهم نظریهٔ بیان مطرح می‌کند، ژرف‌ساخت تشبیهی آن و مستعارمنه قرارگرفتن آن به‌عنوان یک استعاره است. از کوشش‌های قدمایی در جهت بهره‌گیری از اساطیر در متون ادبی آمده است: «قدما در کتاب‌های بلاغت، مسئله بهره‌مند شدن شاعررا از اساطیر در باب ویژه‌ای با عنوان تلمیح آورده‌اند و در تعریف آن می‌گویند: این است که شاعر در خلال شعر خویش به داستانی یا شعری یا مَثَلی اشارت کند و به‌گونه‌ای رمز و نشانه‌های آن را بیاورد؛ و باب خاصی برای اسطوره‌ها قائل نشده‌اند و از اهمیت آن در موضوع صور خیال سخن نگفته‌اند.»‌

اما آنچه، اسطوره را به‌عنوان یکی از ابزارهای علم بیان و زیبایی‌شناسی مورد توجه قرار می‌دهد، توجه به دستاوردهای اسطوره‌پژوهی در ادبیات کشورهای دیگر است. در یکی از این پژوهش‌ها آمده است، «اسطوره‌شناسی به‌عنوان بررسی یک گفتار، در حقیقت چیزی نیست جز بخشی از آن دانش گستردهٔ نشانه‌ها که سوسور چهل سال پیش با نام نشانه‌شناسی، مسلم انگاشته است. نشانه‌شناسی در ابتدای راه خود است اما از خود سوسور به بعد وگاه مستقل از او، بخش عظیمی از پژوهش‌های معاصر، بی‌وقفه، به مسئله دلالت برمی‌گردد. روانکاوی، ساختارگرایی و روان‌شناسی آیدتیک و برخی گرایش‌های نوین نقد ادبی که باشلار نخستین نمونه‌های آن را ارائه داده است، دیگر نمی‌خواهند امر واقع را جز از طریق آنچه دلالت می‌کند، بررسی کنند و در نهایت، او زندگی بشر امروزی را گستره‌ای می‌داند که گویی نه امپراطوری نشانه‌ها بلکه امپراطوری اسطوره‌های انگیزش‌دار است.»‌

علاوه‌بر حضور عنصر اسطوره در کلیهٔ کوشش‌ها و تلاش‌های انسانی، از لحظهٔ آفرینش تا امروز، و تأثیر آن بر غنی‌سازی اندیشه‌ها و فرهنگ انسانی، آنچه امروزه به‌عنوان سرمایه‌ای عظیم از دستاوردهای این دانش قابل اهمیت است، پیوند کلی اسطوره‌های زندگی بشر با روند خلق و آفرینش «اسطورهٔ نو» در هر دوره از زندگی اوست. در پژوهش‌های آغازین اسطوره‌شناسی نظر بیشتر اسطوره‌پژوهان بر شکل‌گیری اساطیر اولیه، مربوط به دورهٔ باستانی و ابتدایی زندگی بشر بود و از این رو اسطوره، اغلب با آنچه که حقیقی نیست، معرفی می‌شد. اما تحول و دگرگونی عظیمی که در نظریه‌های دانشمندان این علم در عصر حاضر ایجاد شده دلالت بر خلق اسطوره‌های تازه‌ای دارد که گاه هسته‌ای حقیقی دارند و سپس، ذهنیت اسطوره‌پرداز بشر آنها را به سمت اسطوره‌های ساخته و پرداخته‌شده هدایت می‌کنند تا در لایه‌های ذهن بشر امروزی ته‌نشین و به اسطوره‌های بشر آینده تبدیل شوند. به‌گونه‌ای که می‌توان گفت، روند اسطوره‌سازی هیچ‌گاه در زندگی بشر متوقف نمی‌شود.»