کتاب نوروز، تنوع فرهنگی و فرهنگ صلح

کتاب نوروز، تنوع فرهنگی و فرهنگ صلح نوشتهٔ سمیه کریمی و اعظم موسوی و ژیلا مشیری است. نشر ارس این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی حاوی مجموعه مقالات همایش ملی «نوروز، میراث صلح».

درباره کتاب نوروز، تنوع فرهنگی و فرهنگ صلح

نوروز، بزرگ‌ترین جشن و آیین ایرانیان با دمیدن خورشید و دورشدن سرما راوی امید زندگی و نوزایی است. مروری بر فلسفهٔ نوروز چشم‌اندازی از فرهنگ و تمدن را پیش روی ما می‌نهد که در آن انسان می‌آموزد هرگز اسیر چنگال ناامیدی و یأس نشود و راه خود را به‌سوی خلق امید و زندگی بدون خستگی بپیماید. چنین محتوایی فلسفی از فهم جهان است که نوروز را خاستگاه هنر، آیین، ادبیات، فرهنگ و تمدن می‌سازد. راز ماندگاری و جاودانگی هویت و فرهنگ ایرانی از انتخاب نوروز به‌عنوان جشن آغاز سال در آن پیداست؛ زندگی و زایشی دوباره که همواره پس از زمستانی سخت فرا می‌رسد. بر این اساس می‌توان گفت تمدنی که آیین‌های آن بذر امید بر زمین خیال و خرد می‌پاشد در عبور قرن‌های سخت، با وجود همهٔ سختی‌های جانکاهْ بر جای مانده و سبز و سرشارتر می‌شود. نوروز همیشه امید را بر کالبد فرهنگ و تمدن ایرانی دمیده و جانی دوباره به آن می‌دهد. کتاب نوروز تنوع فرهنگی و فرهنگ صلح شامل ۱۸ مقاله است. عنوان آن‌ها عبارت است از «نوروز: وقت گره‌گشایی» (سید محمد بهشتی)، «نوروز: نمادی از هویت فرهنگی و ملی ایرانیان» (علی بلوک‌باشی)، «قهرمانان و ضد قهرمانان نوروزی: ابعاد فلسفی و اخلاقی نوروز در آیین ها و اساطیر نوروزی» (علیرضا حسن‌زاده)، «سبک مرتضی امیری اسفندقه در قصاید اسفندی: اسفند خبر می دهد از رویش نوروز» (داریوش ذوالفقاری)، «گاه شماری در ایران باستان و نوروز« (فرید قاسملو)، «جست‌وجوی معنای باروری و حیات دوباره در آیین‌های پیش بهاری چوپانان با تمرکز بر مطالعه تطبیقی آیین ناقالدی و کوسه گردی» (پوپک عظیم‌پور) و «بررسی تطبیقی فرهنگ نوروز در ایران و ارمنستان» (محمود جنبدی جعفری و وحید رشیدوش».

خواندن کتاب نوروز، تنوع فرهنگی و فرهنگ صلح را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران فرهنگ باستان ایران پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب نوروز، تنوع فرهنگی و فرهنگ صلح

«اگرچه ریشه سور را می‌باید در زبان فارسی جست که به معنی جشن یا شادمانی است (تک، یاحقی، ۱۳۸۹) اما این واژه در زبان ترکمن نیز معنا دارد. سور (sūr) در ترکمنی سورمک (Sūrmek) (دورانی سورمک) است. چهارشنبه آخر هر سال به نام‌های سوو (sū) چهارشنبه سی (چهارشنبه آب - به مناسبت ذوب شدن یخ‌ها و جاری شدن آب)، یل (yel) چهارشنبه سی (چهارشنبه باد به مناسبت وزش باد ملایم بهاری)، اوت (ōt) چهارشنبه سی (چهارشنبه آتش به مناسبت دمیده شدن گرما بر خاک و رویش) و توپراق (toprāg) چهارشنبه سی (چهارشنبه زمین / خاک - تقدس به تربت دادن زمین) نام‌گذاری می‌شود. تورکان در هر یک از این چهارشنبه‌ها آتش بزرگی می‌افروزند، تمامی ایل بر گرد آن جمع می‌شوند و به نیایش تانگری آسمان‌ها می‌پردازند و نیز مراسمی در ایام غیسغا (qisqā) چهارشنبه (چهارشنبه کوتاه) و اوزین (uzin) چهارشنبه (چهارشنبه طولانی) برگزار می‌کردند.

در غیسغا چهارشنبه، تورکان یال و دم اسبان را کوتاه کرده آن‌ها را می‌آرایند. زنان نیز در این روز موی سرها را به شکل زیبا تزئین می‌نمایند. در آخرین چهارشنبه سال، برفراز تپه بلندی آتش بزرگی می‌افروزند و در اطراف تا صبح به شادمانی و پایکوبی می‌پردازند و از قمیز (gamiz / نوشیدنی مخصوص از شیر مادیان) سرمست می‌شوند. قبل از طلوع آفتاب، از چشمه مقدس، کوزه‌ها را پر کرده و به منزل بر می‌گردند. مراسم آتش افروزی در این روزها به خاطر سپاس‌گزاری و شکرگزاری و یادآوری روز بازگشت به وطن پدری از ارگنه قون است.

با برافروختن آتش مقدس بهار، عید ملی تورکان و مردمان مشرق زمین، جشن رویش و زایش نوین طبیعت فرا می‌رسد. عموماً در جامعه باستان تورکان هر حادثهٔ طبیعی یا غیر طبیعی با برافروختن شعله‌های بزرگ آتش خبر داده می‌شد.

در آستانه جشن بزرگ ارگنه قون / عید نوروز نیز تورکان با افروختن شعله‌های بزرگ، آمدن این جشن را به اولوس خبر می‌دادند. تورکان آتش را بسیار مقدس دانسته و پریدن از روی آن و ریختن آب و مواد ناپاک بر آن را گناهی بزرگ می‌شمردند. در سنگ مزارهای برجا مانده از دوران ما قبل اسلام در گورستان خالدنبی در شمال گنبدکاووس جایگاه برافروختن آتش، حتی برای مردگان حک می‌شد. تورکان / ترکمن‌ها معتقد بودند که آتش توت (روح) مردگان را از گزند رب‌النوع‌های زیرزمینی حفظ خواهد کرد.»