کتاب تکوین و تکون هویت ایرانی

کتاب تکوین و تکون هویت ایرانی؛ هویت‌های فردی، ملی، جهانی نوشتهٔ داور شیخاوندی است و نشر قطره آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب تکوین و تکون هویت ایرانی

موقعیت استراتژیک و سوق‌الجیشی ایران از زمان‌های بسیار کهن امکان گذار اقوام متعددی را از شرق به غرب یا از غرب به شرق فراهم آورده است. درنتیجه بسیاری از این اقوام کوچنده به شیوه‌های خویش «ردپا» یا «اثرانگشت» خود را، مادی یا معنوی، به‌جا گذاشته‌اند یا در این سرزمین پهناور و پر کوه و کویر و دشت مسکن گزیده‌اند و قرن‌ها امکان ارتباط، هم‌زبانی و همدلی اندکی داشته‌اند. تعداد اقوام پراکنده بر پهنه‌ٔ ایران‌زمین رهاورد تاریخ تحرّک و پویایی آنان از مبدأ کوچ، سکونت و توقف در فلات ایران است. هر قومی دارای فرهنگ ویژه‌ٔ خود بوده است و به‌صورت اجتماعات سنتی و «بی‌دولت»، با همیاری و همکاری هم‌تباران و همگنان روزگار می‌گذرانده‌اند. اعتلای رعیت به حد کشوروند (شهروند)، عضو ملت و منشأ قدرت دولت یک استنباط جدید آمده ‌از غرب است. اگر کسانی مانند میرزا ملکم خان و ذکاءالملک فروغی بر «تربیت ملت» تأکید دارند، ناشی از تجدد است و تغییر مفهوم دولت جبار به دولت قانونمند مسئول و خادم مردم. فروغی از «دولت» به‌عنوان یک نهاد قدرت مردمی و از «ملت» به‌عنوان مجموعه افرادی که در قلمرو دولت قرار دارند نام می‌برد؛ از سرزمین یکپارچه و واحدی با مرزهای شناخته‌شده به نام کشور سخنی نمی‌گوید و آن را بدیهی می‌پندارد. کتاب تکوین و تکون هویت ایرانی سعی دارد به این موضوع مهم بپردازد.

فصل‌ها و بخش‌های این کتاب از این قرار هستند:

بخش نخست. بازیابی و نوسازی هویّت توسط شاه اسماعیل صفوی

تحوّل سرزمینی و فرهنگی ایران

تأخیر در تکوّن هویّت ایرانی در جریان تجدّد

تحوّل خاستگاه‌های هویّت ملّی در ایران

فراشد تکوین و تکوّن تدریجی عناصر هویّت ملّی در ایران

بخش دوم. تکوین و تکوّن عناصر دولت ـ ملّت

خواندن کتاب تکوین و تکون هویت ایرانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های تاریخ ایران، جامعه‌شناسی، فلسفه و علوم سیاسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تکوین و تکون هویت ایرانی

«موضوع هویّت به‌طور عام و هویّت ملّی، به‌طور خاص، ازجمله بحث‌های مطرح در علوم جامعوی در سال‌های پایانی قرن بیستم و دههٔ نخست قرن بیست و یکم است. در سطح جهانی چند مسئلهٔ عمده باعث توجه پژوهشگران علوم جامعوی به موضوع هویّت و ملّیت شده است: یکی از این مسائل از سویی دگرگونی‌های گستردهٔ سیاسی و اقتصادی دههٔ ۱۹۸۰ ازجمله جنبش‌های جامعهٔ مدنی در اروپای شرقی و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد بود. از سویی دیگر، گسترش چشمگیر فناوری‌های اطلاع‌رسانی و دسترسی آسان به اطلاعات و ارتباطات و جابه‌جایی گسترده در جهان باعث طرح مسئله ملّیت، هویّت و هویّت ملّی در محافل پژوهشی و دانشگاه‌ها شد. در عرصهٔ داخلی، نیز بنا به دلایل زیر بحث ملّیت و هویّت ملّی در دههٔ اخیر به یکی از موضوعات مهم و مطرح در مطالعات علوم جامعوی ایران تبدیل شده است. بخشی از توجه به دلیل تغییرات انجام شده در کشورهای اروپای شرقی و دگرگونی در فناوری اطلاعات بوده است که به آن اشاره شد و بخشی دیگر به دلیل وجود عوامل داخلی و منطقه‌ای مانند سیاست‌های آرمان‌خواهانهٔ مبتنی بر ارزش‌های دینی و رشد هویّت‌های فراملّی اسلامی بوده است که به تضعیف هویّت ملّی کمک کرده است. همچنین، هجوم نظامی رژیم عراق به ایران، با طرح دعاوی منطقهٔ خوزستان، تلاش امارات متحدهٔ عربی برای تغییر نام خلیج‌فارس به خلیج عرب حساسیت‌های ملّی ایرانی‌ها را برانگیخت. در کنار این عوامل، فعالیت گروه‌های قوم‌گرا در داخل و گسترش نشریات قوم‌گرایانه‌ای در مناطق گوناگون ایران و در سطح دانشگاه‌ها، تبلیغات گسترده‌ای در رابطه با نفی ملّیت و هویّت ملّی ایرانی و تاریخ و میراث ملّی و فرهنگی ایران و هم زمان ستایش از هویّت قومی و تاریخ و فرهنگ و سیاست کشورهای همسایهٔ دشمن ایران به راه انداخته بودند. حساسیت پژوهشگران و فعّالان مسائل فرهنگی ایران را بیرون و درون دانشگاه‌های ایران برانگیخت. مسئله‌ای که حساسیت‌ها را دامن زد. بی‌اعتنایی مسئولان فرهنگی و سکوت آنان در برابر این‌گونه تبلیغات ضدایرانی و در مواردی بهره‌گیری آگاهانه و ناآگاهانه از ادبیات آنان در رسانه‌های جمعی رسمی بوده است. این نکته در آثاری مصداق پیدا می‌کرد که از یک چشم‌انداز سیاسی و با دیدی عمدتاً مبتنی بر نظریهٔ توطئه به نفی ملّیت و هویّت ملّی ایران و میراث تاریخی و فرهنگی و گاه دینی آن می‌پرداخت و تمام این میراث را جعلی، ساخته و پرداختهٔ خارجی می‌دانست. به دلیل این دگرگونی‌ها و سیاست‌ها بود که پژوهشگران فرهنگی داخل و خارج از کشور را که برای میراث تاریخی و فرهنگی ایران اهمیت قائل بودند، به خروج از سکوت در برابر موضوعاتی چون هویّت و ملّیت ایرانی و آغاز تلاش برای دفاع از میراث در پرتو بحث‌های علمی موجود و نوین برانگیخت.»