کتاب ارتباطات توسعه

کتاب ارتباطات توسعه نوشتهٔ ولفگانگ دونزباخ و ترجمهٔ حسین حسنی است. انتشارات علمی و فرهنگی این کتاب را منتشر کرده است.

درباره کتاب ارتباطات توسعه

کتاب ارتباطات توسعه برابر با جلد اول از مجموعهٔ «دانشنامهٔ موضوعی بین‌المللی ارتباطات» است. این کتاب را مهم‌ترین و بزرگ‌ترین دانشنامه در حوزۀ ارتباطات دانسته‌اند. این دانشنامه آخرین نظریات و تحقیقات در حوزه‌های مختلف ارتباطات را به‌شکل کامل و مناسب تدوین کرده است. گفته شده است که ارتباطات و توسعه از جمله مباحث جدید در حوزهٔ ارتباطات، جامعه‌شناسی و فرهنگ است. توجه به این مبحث اگرچه سابقه‌ای طولانی دارد، در شرایط کنونی به این اعتبار توجه به این موضوع بیشتر شده است که تغییرات اجتماعی و فرهنگی و نقش رسانه‌ها در این زمینه اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

خواندن کتاب ارتباطات توسعه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعهٔ دانشنامه در حوزهٔ ارتباطات پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب ارتباطات توسعه

«رادیو برای توسعه به معنای کاربرد راهبردی این رسانه به‌منظور ایجاد تغییرات اجتماعی به نفع یک اجتماع، ملت و منطقه است. در مطالعات و کاربرد ارتباطات برای توسعۀ ملی و تغییر اجتماعی ← رادیو به دلایل متعدد جایگاه خاصی دارد. به دلیل شنیداری‌بودن رادیو نیازی نیست که مخاطبان این رسانه باسواد باشند؛ این ویژگی رادیو برای دولت‌ها و آژانس‌هایی که با افراد فقیری سروکار دارند که به مدارس و یا سایر انواع آموزش سواد دسترسی ندارند جذاب است. به‌علاوه، تهیۀ رادیو برای مخاطب هزینۀ چندانی دربر ندارد و به همین دلیل رادیو حتی در میان افراد روستایی که توانایی مالی کافی برای خرید مایحتاج اساسی خود را ندارند، به شکل گسترده‌ای رواج دارد. در نهایت، تولید و انتشار برنامه‌های رادیویی نسبتاً ارزان است این موضوع سبب شده است این رسانه برای آن دسته از آژانس‌های اهدای کمک‌های مالی، که نگران هزینه‌های سرانۀ مورد نیاز برای رساندن پیام‌های مطلوب اجتماعی به ساکنان کشورهای کمتر توسعه‌یافته‌اند، جذاب باشد. درواقع در میان همۀ رسانه‌های ارتباطی (چاپی، فیلم، تلفن، تلویزیون و رسانه‌های نوین) ضریب نفوذ و کاربرد رادیو در کشورهای در حال توسعه از همه بیشتر است (← در معرض رادیو بودن).

نظریه‌ها و روش‌های اولیه

در کنار استفادۀ گسترده از رادیو برای توسعه، طیف وسیعی از رویکردها و روش‌ها همراه با تطور و رشد آن ظاهر شد. در اولین سال‌های ارتباطات توسعه (دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰)، که نظریه‌های نوسازی سلطه داشتند، محققان و متصدیان فقط بر مواجهه با رادیو و اشاعۀ "اطلاعات خوب" متمرکز شده بودند (← اشاعۀ اطلاعات و نوآوری؛ نوسازی (مدرنیزاسیون)). از دیدگاه نظریه‌پردازان نوسازی، رادیو به همراه سایر رسانه‌های ارتباط جمعی "شاخص توسعه" محسوب می‌شد. درواقع در اوایل دهۀ ۱۹۶۰، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (← یونسکو) استانداردهایی را برای کافی‌بودن تعداد رسانه‌ها تعیین کرد که طی آن مشخص شد که سرانۀ مورد نیاز برای هر صد نفر از ساکنان یک جامعه تعداد ۵ گیرندۀ رادیویی است؛ این رقم نشان‌دهندۀ حداقل تعداد گیرندۀ مورد نیاز برای توسعه بود. یونسکو به‌منزلۀ سازمان عمده و فراملی، که در آن زمان پژوهش‌هایی را در مورد ارتباطات و توسعه انجام می‌داد، مفروضات محققانی را منعکس می‌کرد که به عقیدۀ آن‌ها رادیو و سایر رسانه‌ها به‌مثابۀ "تکثیرکنندگان جادویی" توسعه و به‌منزلۀ دروازه‌هایی به سوی "همدلی" و تحرک اجتماعی مورد نیاز برای گذار از ارزش‌ها و باورهای سنتی عمل می‌کردند (← نظریۀ همدلی). پیمایش‌های اجتماعی بسیاری که در آن زمان صورت گرفت نشان می‌داد که بین در معرض رسانه‌ها قرارگرفتن و مشارکت وسیع‌تر سیاسی و اقتصادی هم‌بستگی وجود دارد.

اما در آن دوران، برخلاف آنچه به‌اشتباه برخی از محققان اعلام می‌کردند، نه رادیو و نه سایر وسایل ارتباط جمعی یگانه نوشداروی توسعه‌نیافتگی محسوب نمی‌شدند. بلکه رادیو باید با اطلاعات مرتبط با هدف‌های توسعه در فرایند اشاعه، که هدف آن تغییر نگرش و رفتار بود، ترکیب می‌شد. اولین کوشش‌ها برای توسعه، با هدایت و کمک گزاره‌های نظری تعیین‌شده در مدل اشاعۀ نوآوری‌های راجرز (Rojers, ۱۹۶۲) صورت گرفت که پیام‌هایی را تجویز می‌کرد که هدفشان دستیابی به تغییر نگرش در میان افرادی بود که اقتباس‌گران اولیۀ فناوری‌ها و کردارها محسوب می‌شدند (← رهبر فکری؛ راجرز، اورت). زمانی که کتاب راجرز منتشر شد، وی حدود ۵۰۰۰ پروژۀ اشاعه را گردآوری و ثبت کرده بود که بسیاری از آن‌ها از رادیو در فرایند توسعه استفاده کرده بودند. اولین رویکردها به رادیو برای توسعه اغلب در قالب عبارت "پارادایم مسلط ارتباطات" بیان می‌شد که به‌طور کلی رسانه‌ها را به‌منزلۀ مجرای انتشار اطلاعات از کارشناسان به ذی‌نفعان به صورت یک‌سویه و عمودی مفهوم‌سازی می‌کرد.»