کتاب شهر و سینما در ایران

کتاب شهر و سینما در ایران نوشتهٔ بهارک محمودی توسط انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است. بررسی نشانه‌های شهری در سینما، رابطۀ شهر و زندگی روزمره و نگاه نخبه‌گرایانه یا مبتنی بر زندگی روزمره در بازنمایی شهر، از جمله سؤالاتی هستند که انگیزۀ جمع‌آوری این کتاب بوده‌اند. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب شهر و سینما در ایران

تماشای فیلم در تاریکی سینما نه تنها تصویر را نشان می‌دهد، بلکه تخیل را هم فعال می‌کند. رؤیا در سینما، به تعبیر فروید، نشانه‌هایی برای تفسیر شهر و هر موضوع دیگری ارائه می‌دهد. با انقلاب دیجیتال، تماشای فیلم از سینما جدا و همه‌جاگیر شده است، گویی فیلم‌ها به زندگی روزمره راه یافته‌اند. از طرفی، شهر نیز سینمایی شده و مانند سینما ما را در رؤیا پنهان می‌کند. ساختار رؤیا و تخیل سینمایی زبانی است. ویتگنشتاین زبان را به شهری در حال گسترش تشبیه می‌کند. شهر نیز مانند زبان لایه‌لایه و در حال تغییر است. سینما می‌تواند لایه‌های تاریخی و جغرافیایی شهر را به تصویر بکشد و یا از آن‌ها غفلت کند. پرسش این است که شهرهای سینمایی چه شهرهایی هستند و چه نسبتی با خاطرات و خیالات ما دارند؟ سینما با بازنمایی شهر، آن را بسط می‌دهد و بخش‌هایی را از نو خلق و بخش‌هایی را پاک می‌کند. 

چرا باید کتاب شهر و سینما در ایران را بخوانیم؟

کتاب شهر و سینما در ایران به دلیل آنکه به بررسی رابطۀ متقابل و پویای شهر و سینما در بستر فرهنگی و اجتماعی ایران می‌پردازد، اهمیت دارد. این مجموعه مقالات از دیدگاه‌های مختلف نشان می‌دهد چگونه شهر به عنوان فضا و مفهوم در فیلم‌های ایرانی بازنمایی شده و چگونه سینما نیز به نوبهٔ خود درک و تجربۀ ما از شهر را تحت تأثیر قرار داده است. با بررسی تاریخی تحولات سینما و شهرنشینی در ایران، این کتاب دریچه‌ای نو به شناخت لایه‌های پنهان هویت شهری، تحولات اجتماعی و بازنمایی‌های فرهنگی در سینمای ایران می‌گشاید و برای علاقه‌مندان به مطالعات شهری، سینمایی و فرهنگی ایران منبعی ارزشمند محسوب می‌شود.

خواندن کتاب شهر و سینما در ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

علاقه‌مندان به سینمای ایران، دانشجویان و پژوهشگران مطالعات شهری، دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تاریخ‌دانان و علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران، افرادی که به درک عمیق‌تر از هویت شهری و فضاهای زندگی در ایران علاقه‌مندند، منتقدان فیلم و تحلیلگران فرهنگی و برنامه‌ریزان شهری و سیاست‌گذاران فرهنگی مخاطبان این کتاب هستند.

فهرست کتاب شهر و سینما در ایران

این کتاب شامل پنج مقاله از پنج نویسنده است که هر کدام از زاویه‌ای نو به رابطۀ شهر و سینما در ایران می‌نگرند. مقالۀ اول پرویز اجلالی به بررسی تاریخی پراکندگی جغرافیایی سالن‌های سینما در ایران از ابتدا تاکنون می‌پردازد و دوره‌های مختلف استقرار و استقبال از آن‌ها را مطالعه می‌کند. در مقالۀ دوم، مجید حسینی‌زاد شهر در سینمای ایران را به عنوان یک نشانه تحلیل کرده و با بررسی آثار قبل و بعد از انقلاب، طبقه‌بندی مضمونی از حضور شهر در دوره‌های مختلف ارائه می‌دهد. امیرعلی نجومیان در مقالۀ سوم به رابطۀ جنسیت و بازنمایی تهران در سینما می‌پردازد و معتقد است سینما در شکل‌دهی این رابطۀ پیچیده نقش مهمی دارد و شهر و جنسیت از فضاهای یکدیگر جدا نیستند. مقالۀ چهارم علی پاپلی یزدی مفهوم مردانگی در فیلم‌های عامه‌پسند قبل از انقلاب و پیوند آن با مدرنیته و شهرنشینی را بررسی کرده و نشان می‌دهد چگونه سینما در برابر مسئله‌دار شدن شهر محله‌ای موضع‌گیری کرده است. در نهایت، بهارک محمودی در مقالۀ پنجم استدلال می‌کند که علی‌رغم تفاوت‌های ظاهری، سینمای عامه‌پسند و نخبه‌گرای قبل از انقلاب در بازنمایی شهر رویکردی مفهومی مشابه و «ضدشهری» داشته‌اند.

بخشی از کتاب شهر و سینما در ایران

«چرا بررسی بازنمایی ارزش‌گذارانهٔ سینما در باب یک پدیدهٔ اجتماعی اهمیت دارد؟ سینما در بحث ما مصداقی است از یک امر کلی. آن امر کلیْ پدیدهٔ فرهنگی‌ای است که تودهٔ مردم از خلال آن می‌توانند تعیّن خواست‌های خود را ببینند. سینما «قوی‌ترین» و «توده‌ای‌ترین» رسانه‌ای است که می‌تواند امکان تجلی خواست‌ها را فراهم کند. قوی‌ترین است، به این معنا که می‌تواند آرزو و خواست را از قالب تصورات ذهنی خارج کند و عینیت بخشد، و توده‌ای‌ترین است، به این علت که ارتباط برقرار کردن با آن مستلزمِ داشتنِ حتی ابتدایی‌ترین مهارت ضروری در برقراری ارتباط با رسانه‌های نوشتاری، یعنی مهارت خواندن، نیست و در نتیجه افراد بی‌سواد و کم‌سواد نیز می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند.

دو صفت قوی‌ترین و توده‌ای‌ترین را با ذکر یک مثال روشن می‌کنیم. فرض کنید گنج قارون (۱۳۴۴) نه در قالب فیلم، که در قالب رمان یا پاورقی تولید می‌شد. آن‌گاه چه اتفاقی در ارتباط برقرار کردن با رمان یا پاورقی گنج قارون رخ می‌داد؟ اولاً شمایلی به نام «علی بی‌غم» در قالب فیزیک و صورت محمدعلی فردین خلق نمی‌شد و در نتیجه قهرمان به جای اینکه به شکل عینی بر پردهٔ سینما تجلی یابد، در ذهن خوانندگان تصویر می‌شد. به عبارتی ما با تصاویر ذهنی متعدد از علی بی‌غم روبه‌رو بودیم. ثانیاً خیل عظیم افراد بی‌سواد و کم‌سواد در آن دوره از ارتباط برقرار کردن با اثر محروم می‌شدند. این دو نکته در باب سینما نکاتی هستند کلی، نه صرفاً در باب جامعه‌ای خاص. هم شمایل رت باتلر با کلارک گیبل جاودانه و یک‌شکل شد (یعنی از قالب تصورات ذهنیِ فردی خارج شد) و هم آمار و گسترهٔ جغرافیایی فروش فیلم بربادرفته با آمار و گسترهٔ جغرافیایی فروش رمان بربادرفته قابل قیاس نیست.

بنابراین ما با رسانه‌ای روبه‌رو هستیم که تجلی جمعیِ آن، هم گسترده‌تر از دیگر اقسام رسانه است و هم یک‌شکل‌تر. به همین دلیل، بررسی سینمای عامه‌پسند و درون‌مایه‌هایی که در این سینما محبوبیت پیدا می‌کنند می‌تواند واسطه‌ای باشد برای درک جهان‌بینی مخاطبان فیلم و مهم‌تر از آن، آرزوهایی که یا امکان تحقق ندارند یا بیش از اینکه بیان‌شدنی باشند نشان‌دادنی‌اند.۴۰ بدیهی است که سرمایه‌بر بودن صنعت سینما، در مقایسه با دیگر صُوَر رسانه، تولیدکنندگان را مجبور می‌کند تا آرزوهای تعیّن‌نیافتهٔ توده را در قالب قهرمان و شکل زندگی به بیان دربیاورند. به عبارت دیگر، به دلیل اقتصادی، گره خوردن سینمای عامه‌پسند با تصویر کردن خواستْ وجه ذاتی این رسانه است. با این توضیح عام، وارد وجه خاص این نوشته می‌شویم.»