کتاب شیوه نامه ترجمه کتاب کودک و نوجوان

کتاب شیوه نامه ترجمه کتاب کودک و نوجوان نوشتهٔ ریتا اویتینن و ترجمهٔ فروزان ده باشی شریف و ویراستهٔ فریبا میرزامحمدنیاست و انتشارات سخنوران آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب شیوه نامه ترجمه کتاب کودک و نوجوان

ریتا اویتینن، مترجم و پژوهشگر فنلاندی حوزهٔ ترجمه و ادبیات کودک است که بر مبنای تحقیقات مختلفی که در حوزهٔ ترجمه برای کودکان انجام داده بود و تجربیات خودش کتاب ترجمه برای کودکان را در حوزه فرهنگ و ادبیات کودک در سال ۲۰۰۲ به چاپ رساند که از آن تاریخ تاکنون یکی از کتاب‌های مرجع در مقالات و تحقیقات انجام‌گرفته در زمینهٔ ترجمه و تصویرسازی در کتاب‌های کودکان است. کتاب شیوه نامه ترجمه کتاب کودک و نوجوان در شش فصل مرتبط و در عین حال مستقل از یکدیگر تدوین شده است. هدف اصلی آن نقد روش‌های ترجمهٔ کتاب‌های کودکان به‌ویژه کتاب‌های مصور کودکان است. از نظر او ترجمه‌ای که عاری از عواطف، احساسات و افکار گروه سنی مخاطب خود باشد ترجمه‌ای بی‌روح به شمار می‌رود. ایشان ضمن نقد نظریات ترجمه سایر پژوهشگران، روان‌شناسان، ادیبان و تصویرگران کتاب کودک با توجه به دیدگاه‌های باختین در مورد منطق مکالمه‌ای و تعامل گفت‌وگومحور معتقد است که مترجم در هر لحظه در یک شبکه بزرگ گفت‌وگومندی با نویسنده، متن، تصویرگر، کودک درون خود، مخاطب بزرگسال و کودکانی که برای آنها ترجمه می‌کند در حال گفت‌وگویی منطقی است و اگر نتواند صدای هریک از آنها را درست بشنود، نمی‌تواند پاسخ صحیحی به گفت‌وگوی جاری در متن بدهد و درنتیجه ترجمه‌اش ترجمه‌ای عاری از روح تعاملی لازم برای برقراری ارتباط صحیح می‌شود و شاید فقط بتواند در حد صوری با استفاده از معادل‌های ساختاری و واژگانی بخشی از کالبد متن اصلی را به کالبدی دیگر به زبانی دیگر منتقل کند. 

خواندن کتاب شیوه نامه ترجمه کتاب کودک و نوجوان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به مترجمان کتاب‌های کودک و نوجوان پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب شیوه نامه ترجمه کتاب کودک و نوجوان

«مشکل اصلی در ترجمه کتاب‌های کودکان مانند ترجمه کتاب‌های بزرگسالان، ناشناس ماندن و حتی نامرئی بودن مترجم است. تاکنون چندین محقق به این موضوع اشاره نموده اند که ارج نهادن به ادبیات کودک در زبان مبدا، به معنی ارج نهادن به ترجمه کردن کتاب برای کودکان نیست. با وجود اینکخ در واقع هیچ کس فکر نمی‌کند که مترجمان کتاب کودک، دارای تصورات کودکانه باشند، ولیکن باید اذعان داشت که هیچ مترجمی هنگام ترجمه نمی‌تواند به طور کامل ازتمامی اندیشه‌های خود دست بکشد، باورهایی که در ذهن مترجم کتاب کودک شکل می‌گیرد، به نوعی بازنمایی تصویری است که آنها از کودکی خودشان دارند.

قدرت تصور در کودکی مسئله‌ای بسیار پیچیده است، از یک سو برای هر شخص براساس تاریخچه زندگی اش، موضوعی منحصر به فرد است و از سوی دیگر دربین همه جوامع مشترک است. زمانی که ناشران برای کودکان کتابی چاپ می‌کنند، و یا زمانی که نویسندگان برای کودکان مطلبی می‌نویسند و همچنین، زمانی که مترجمان برای کودکان داستانی را ترجمه می‌کنند، همگی آنها تصویری از کودکی شان را در ذهن دارند که مسلما بر روی کارشان تاثیر می‌گذارد. این موضوع همان چیزی است که در من انگیزه و هدف لازم را برای مطالعه و بررسی ترجمه برای کودکان ایجاد می‌کند تا اینکه اثر حاصل شده را کودکان یک رده سنی مشخص بخوانند یا خیر.

بعلاوه، هنگامی‌که در مورد ادبیات کودک حرف می‌زنیم باید بتوانیم به نحوی آن را تعریف کنیم، اما مشکل اینجاست که هنوز هم در مورد دوران کودکی، کودک و ادبیات کودک توافق چندانی وجود ندارد. به همین دلیل، من به شکل واضح و صریح آنها را تعریف نکرده‌ام اما ترجیح داده‌ام که به شکل ضمنی بر اساس تصورناشران یا نویسندگان و یا مترجمان از کودکان آنها را تعریف کنم. ادبیات کودکان از نظر من ادبیاتی است که کودکان آن را با صدای آرام و آهسته می‌خوانند و بزرگسالان آن را با صدای بلند برای کودکان می‌خوانند. از آنجایی که عمدهٔ کارهای من ترجمه داستان‌های مصور است، مخاطبان من کودکانی هستند که هنوز به سن مدرسه نرسیده‌اند (در کشور فنلاند کودکان از ۷ سالگی به مدرسه می‌روند) با این حال دوران کودکی مفهوم انعطاف پذیری دارد، بنابراین بسیاری از مطالعات من در حوزه ترجمه برای کودکان زیر ۷ سال می‌توانند در ترجمه برای کودکان بزرگتر هم کاملا مناسب باشند.

ادبیات کودکان ویژگی خاص خود را دارد؛ معمولاً کتاب‌های کودکان مصور است و این بدان معناست که باید کتاب را با صدای بلند برای آنها خواند. تصاویر در ادبیات کودکان از اهمیت زیادی برخوردارند. به ویژه برای کودکانی که هنوز خواندن و نوشتن را یاد نگرفته اند، تصاویرحتی از کلمات هم اهمیت بیشتری دارند و گاهی هم هیچ اثری از هیچ کلمه‌ای در کتاب نیست و کتاب فقط مصور است. به هر حال، باید بگویم که تصاویر برای محققان ترجمه جذابیت چندانی نداشته و عملاً تقریباٌ هیچ تحقیقی در مطالعات ترجمه بر روی این موضوع صورت نگرفته است.

بلند خوانی هم از ویژگی‌های کتاب کودکان است. ما تنها در شرایط و موقعیت‌های خاصی یک کتاب را با صدای بلند برای بزرگسالان می‌خوانیم، برای نمونه هنگام خواندن اشعار عاشقانه برای معشوق، یا هنگامی که دوستان یا اعضای خانواده در بیمارستان هستند و دیگر حال مناسبی ندارند و ما میخواهیم کاری کنیم تا گذر زمان برایشان آسان تر شود. من در این کتاب بیش از هر چیز به دو موضوع اساسی در زمینهٔ ترجمهٔ کتاب کودک توجه کرده ام: اول خواندن (بی صدا ویا شفاهی) و بعد ارتباط میان کلمات و تصاویر. سوال این است که واقعا چطور یک مترجم همهٔ این موارد را در حین ترجمهٔ داستانی مصور برای کودکان در نظر می‌گیرد؟

زمانی که برای کودکان ترجمه میکنیم، اولین سوالی که مطرح می‌شود این است: برای چه کسی ترجمه می‌کنیم؟ برای کسانی‌که بعدها متن را خواهند خواند یعنی کودکانی که در آینده این داستانها را می‌خوانند یا به آنها گوش می‌دهند و آنها را به شیوهٔ خاص خودشان تفسیر می‌کنند. این سوال، مسئلهٔ اقتدار را هم در بر می‌گیرد. اگر تنها هدف ما انتقال "تمام" پیام اصلی دقیقا با همان اصالت بنیادینش در متن اصلی باشد، هدف اصلی و عملکرد کلی فرآیند ترجمه را فراموش میکنیم. هدف اصلی ترجمه یعنی ارائه ترجمه‌ای با عملکرد مناسب در کنار تصاویرموجود و مناسب برای خواندن متن با صدای بلند. به هر صورت ما هنگامی‌که بر اهمیت "خوانایی" متن زبان مقصد، یا خوانایی تمام آن چیزی که هست، تاکید می‌کنیم، کودک را در الویت قرار داده ایم، کودکی که می‌تواند کتاب بخواند، کتاب را می‌خواند، آن را درک می‌کند و در هنگام خواندن مشارکتی فعال دارد.»