کتاب روان شناسی ادبیات ملی

کتاب روان شناسی ادبیات ملی نوشتهٔ محمدطاهر علی مزید و ترجمهٔ شهاب الدین کریمی است و انتشارات اندیشه احسان آن را منتشر کرده است. این کتاب نگرشی معاصر در زمینهٔ روان - جامعه‌شناختی به خلاقیت ملی دارد.

درباره کتاب روان شناسی ادبیات ملی

ادبیات همواره نقش سازنده و کلیدی در پی‌ریزی فرهنگ هر جامعه‌ای دارد و بیانگر ویژگی‌های اجتماعی، زبانی و حتی روانی هر ملتی‌ است؛ از سوی دیگر، ادبیات ملی درجایگاه یک گونهٔ ادبی بستری را فراهم می‌آورد تا مؤلفه‌های موضوعی خاص و متفاوت ملل در آن جای گیرد، از این رو، شناسنامه و هویت یک تمدن است؛ ادبیات ملی با سادگی، عامیانه‌بودن، نزدیکی به خصوصیات فردی-گروهی جوامع و فرهنگ قومی توده‌های مردم گره خورده است. چنانچه این نوع ادبیات و عناصر زیرمجموعهٔ آن شامل داستان‌های عامیانه، اشعار کهن، زمینه‌های هنری گوناگون و آنچه در قالب خلاقیت ملی می‌گنجد از دل فولکلور سر بر می‌آورد؛ پس ادبیات ملی و فرهنگ عامیانهٔ هر اقلیم زمینه‌ساز بالندگی اندیشه‌ها و ذهن‌های پویا برای آفرینش است. هرچند باید اشاره کرد که تنها با تکیه بر این شاخه‌های هنری نمی‌توان انتظار داشت زوایای پنهان ادبی یک ملت آشکار گردد؛ چراکه جهان نگاه تک‌بعدی به گزاره‌های گوناگون علوم انسانی تغییر کرده و نیازمند تحول اساسی است؛ در همین راستا رشته‌هایی نظیر روان‌شناسی و جامعه‌شناسی از جهت ویژگی‌های مشترک موضوعی در تلاقی با ادبیات می‌توانند درخشش و پویش هر چه بیشتر اسرار درونی خود را نشان دهند.  ویژگی‌های کتاب روان‌شناسی ادبیات ملی و سرفصل‌های این کتاب از این قرار هستند:

۱- تاکید بر ادبیات ملی مصر به‌عنوان نمونهٔ مورد بررسی با ویژگی‌ها و شاخه‌های مختلف آن

۲- تعریف و تحلیل و نقد برخی مکاتب روان‌شناسی؛ همچنین ارائهٔ رویکردهای روان- جامعه‌شناختی و نیز تأثیر آن بر ادبیات، به ویژه ادبیات ملی مصر

۳- نفی شیوهٔ تک بعدی در بررسی ادبیات ملی و متقابلاً خودداری از شیوه‌های مطلق روان‌شناسی بیگانه و تاکید بر یافتن روشی بومی با بهره‌گیری از استعداد روان‌شناسان داخلی و اصول رایج روان‌شناختی.

۴- بررسی انواع خلاقیت ملی در دامنهٔ فرهنگ کشور مصر همچون ادبیات ملی و زمینه‌های فولکلور نظیر: بازی‌های بومی، آثار دستی، هنرهای مادی -معنوی و موارد دیگر؛ از سوی دیگر اشاره به توانایی ذاتی‌ای که این نوع ادبیات و فولکلور در چارچوب روان- جامعه‌شناختی از خود بروز می‌دهد.

۵- برشمردن ویژگی‌های اجتماعی، فرهنگی و روانی تمدن کهن مصر و نیز تحلیل زمینه‌های اجتماعی که رشد فکری و ذهنی آحاد ملت خصوصاً کودکان آن را هموار می‌سازد؛ در همین راستا یادآوری استعدادهای فولکلور به‌منظور واکاوی روان- جامعه‌شناختی جنبه‌های متعدد آن.

۶- معرفی مشخصه‌های اجتماعی نیکو و ناپسند مردم مصر که گاهی آنان را به پیشرفت نزدیک کرده است و در برخی مواقع نیز آنان را از مسیر توسعه عقب انداخته.

تمرکز اصلی نویسنده بر روی بررسی ادبیات ملی مصر، جنبه‌های روان - جامعه‌شناختی آن و دیدگاه روان‌شناسان غربی استوار است.

خواندن کتاب روان شناسی ادبیات ملی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب فرصتی را برای پژوهشگران و علاقه‌مندان در حوزهٔ مطالعات میان‌رشته‌ای فراهم می‌آورد تا به آن در جایگاه پیش‌درآمدی برای پژوهش‌های ادبی با ماهیت گزاره‌های روان- جامعه‌شناختی نگاه کنند.

بخشی از کتاب روان شناسی ادبیات ملی

«ادبیات ملی درسراسر مناطق جهان هوشیاری روان‌شناختی را با پرداختن به مسائل و مشکلات فرهنگی جامعه افزایش داده است، ما نیز برای این موضوعات هر آنچه از عادت‌ها، آداب و رسوم و باورهای ساده را در فولکلور مجتمع می‌سازیم؛ همچنین انسان در ادبیات ملی به‌صورت روشن آرزوها، بلند پروازی‌ها مشکلات و هویت فردی - اجتماعی خود را تعبیر می‌کند. پس این قابلیت‌ها پژوهشگران را از درک شخصیت قومی یک ملت بدون نیاز به استفاده از نظریات کارآمد و مورد دسترس روان- جامعه شناختی توانمند می‌سازد تا اینکه آن‌ها به تفسیر زوایای معضلات جامعه با ماهیت متفاوت در بافت روان‌شناختی، اجتماعی و بومی بپردازند.

و این همان عاملی است که باعث ایجاد کنش روان‌شناختی نزد ملت‌ها می‌شود؛ یعنی آن کشورهایی که به رها شدن از بند تفکر غربی گرایش پیدا می‌کنند؛ پس آن‌ها مسیر مطالعهٔ فولکلور یا فرهنگ ملی اجتماعی را در جوامع خود دنبال می‌نمایند، بدون اینکه نیاز به وارد کردن نظریاتی غربی داشته باشند تا به تفسیر آن بپردازند؛ و از همین روی می‌توانند به هر پرسشی که در این شاکلهٔ فکری تنظیم شده باشد، جواب دهند. پس با این حال چرا مردم این چنین به آن بی‌توجهی نشان می‌دهند؟ چطور دربارهٔ آن می‌اندیشند؟ و فلسفه‌های آنان در زندگی چیست؟

از این رو بدون اغراق باید گفت ریشه‌ی‌های خوشبختی نزد مردم مجموعه‌ای از ارزش‌ها، باورها، گرایش‌ها و رویه‌های تربیت اجتماعی است؛ به‌ویژه پس از خارج شدن از مرحلهٔ استعماری‌ای که در آن کشورهای غربی مقیم در نواحی مختلف شرایطی را تعیین می‌کردند تا پژوهش در تمام میدان‌های کندوکاو این قبیل موضوعات ایجاد شود؛ همچنین دانشمندان غربی به این وظیفه جامهٔ عمل می‌پوشانند.

به‌طوری‌که شما ابعاد علنی و اهمیت بسزای آن را مشاهده می‌کنید. چنانچه غربی‌ها به مطالعهٔ فرهنگ ملت‌های استعماره‌شده اهتمام ورزیدند و بنیادهای تخصصی را برای مطالعهٔ عادت‌ها، سنت‌ها، ارزش‌ها و باورهای ملت‌هایی تدارک دیدند که به استعمار خود درآوردند؛ همچنین در آنجا به آموزش کارمندان خود اقدام نمودند تا بیشترین بهره برداری را از پی بردن به نحوهٔ اندیشه این ملت‌ها ببرند؛ در زمانه‌ای که فرهیختگان مصری در این زمینه تبحر یافتند و از مطالعهٔ فرهنگ ملی چشم پوشیدند.

با وجود این، در سرزمین‌های عربی آزادی فکری خود را به‌خاطر همراهی با غرب در نگرش‌های او پیرامون انسان بدست نیاوردیم؛ پس از آن‌ها پیروی کردیم که این مساله تنها در تبعیت از نظریات غربی‌ها نمود ندارد بلکه حتی در موضوعات پژوهشی نیز دیده می‌شود؛ مواردی که همواره در ارتباط با برخی از تغییرات شناختی، عاطفی، شخصیتی و رفتاری در کنارهم مورد بحث قرار می‌گیرد؛ اما در این کشاکش تنها افراد مسئولیت‌پذیر و علاقمند به سمت مطالعهٔ ماهیت انسان در محیط عربی روی آوردند؛ چنانچه این رویکرد در فرهنگ ملی آن‌ها تفاوت پیدا می‌کند؛ فرهنگی که در ارزش‌ها، عادت‌ها، تربیت، زندگی اجتماعی و مسائل بسیارساده منعکس می‌گردد؛ از سوی دیگر میان انسان در این گوشه و آن گوشهٔ دنیا تفاوت بسیاری به چشم می‌خورد؛ پس چگونه برای ما امکان دارد تا به فروپاشی جنبهٔ روحی و بافت روان‌شناختی، اجتماعی، فرهنگی و بومی این انسان دست بزنیم.»