کتاب فناوری هسته ای در منطقه غرب آسیا

کتاب فناوری هسته ای در منطقه غرب آسیا نوشتهٔ محمدصادق کوشکی و فرشته میرحسینی است و نشر معارف آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب فناوری هسته ای در منطقه غرب آسیا

منطقهٔ غرب آسیا از چند دههٔ گذشته در کانون توجهات بین‌المللی قرار داشته است. موقعیت راهبردی و ژئوپلتیک، منابع عظیم نفت و گاز، رقابت قدرت‌های فرامنطقه‌ای در این حوزه و مناقشات و بحران‌های منطقه‌ای، از علل اصلی توجه به این منطقه بوده است. اما اکنون مؤلفهٔ جدیدی در حال ظهور است که می‌تواند شکل‌بندی قدرت و امنیت در این منطقه را در طول سال‌ها و دهه‌های آینده تغییر دهد و رقابت‌های منطقه‌ای را وارد مرحلهٔ نوینی کند. این مؤلفه تلاش کشورهای منطقه برای هسته‌ای شدن است. در حال حاضر، تلاش کشورهای منطقه در مسیر دستیابی به انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز به واقعیت تبدیل شده است و در آینده از متغیرهای اصلی تأثیرگذار بر قدرت و امنیت منطقه خواهد بود. باتوجه‌به اهمیت تحولات و روند مذکور، کتاب فناوری هسته ای در منطقه غرب آسیا به بررسی وضعیت برنامهٔ هسته‌ای کشورهای منطقهٔ غرب آسیا می‌پردازد.

اگرچه سابقهٔ تلاش اکثر کشورهای منطقهٔ غرب آسیا در مسیر کسب دانش و فنّاوری هسته‌ای به‌بعداز جنگ جهانی دوم مربوط می‌شود، اما عمدهٔ این کشورها تاکنون موفقیت چندانی در این مسیر کسب نکرده‌اند و، مطابق آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، سهم انرژی هسته‌ای در سبد انرژی کشورهای منطقهٔ غرب آسیا کمتر از یک درصد است. این در حالی است که بر اساس مطالعات آینده‌پژوهانه و راهبردی، در دهه‌های آینده کشورهای این منطقه به کشورهایی پیشتاز و نوظهور در زمینهٔ انرژی هسته‌ای تبدیل خواهند شد.

در حال حاضر در منطقهٔ غرب آسیا شش کشور بیش از سایر کشورها برای کسب انرژی هسته‌ای تلاش می‌کنند و دارای طرح‌های هسته‌ای مصوب و در حال ساخت هستند: جمهوری اسلامی ایران، امارات متحده عربی، مصر، اردن، عربستان و ترکیه. کشورهای نام‌برده در سطوح مختلف پیشرفت در جهت ایجاد برنامه‌های هسته‌ای غیرنظامی قرار دارند. از میان کشورهای یادشده، تنها جمهوری اسلامی ایران و امارات متحده عربی نیروگاه‌های هسته‌ای خود را به مرحلهٔ بهره‌برداری رسانده‌اند.

ازآنجاکه بنا به علل گوناگون، اطلاعات و داده‌های مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای در غرب آسیا به‌سادگی منتشر نمی‌شود و معمولاً در شمار برنامه‌های امنیتی قرار می‌گیرد، لذا جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات مربوط به این فعالیت‌ها با مشکلات مختلفی روبه‌روست و در تألیف این کتاب برای جبران این کمبود یا نبود اطلاعات، به منابع غربی استناد شده است.

بر اساس دسته‌بندی فوق، برنامه‌های هسته‌ای در غرب آسیا در اغلب موارد، ساخت نیروگاه هسته‌ای در کشورهای منطقه توسط کشورهای صاحب فنّاوری هسته‌ای مانند روسیه است و کشورهای منطقه هنوز فاصلهٔ زیادی تا رسیدن به سطوح بالاتر مانند سطح غنی‌سازی و... دارند و همان‌گونه که اشاره شد، در منطقهٔ غرب آسیا، صرفاً جمهوری اسلامی ایران است که با تکیه بر نیروهای مؤمن و متخصص خود توانسته است به سایر سطوح فعالیت‌های هسته‌ای نیز دست پیدا کند.

خواندن کتاب فناوری هسته ای در منطقه غرب آسیا را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

مطالعهٔ این کتاب علاوه بر دانشجویان و پژوهشگران علوم سیاسی، مطالعات منطقه‌ای (گرایش غرب آسیا و شمال آفریقا) و علاقه‌مندان به حوزهٔ اقتصاد سیاسی، برای جوانان دانشگاهی (به‌ویژه فعالان رشته‌های فنی و مهندسی) و مدیران بخش‌های ذی‌ربط در مراکز دولتی مفید خواهد بود.

بخشی از کتاب فناوری هسته ای در منطقه غرب آسیا

کشورهای منطقهٔ غرب آسیا دلایل متفاوتی برای سرمایه‌گذاری در زمینهٔ برنامهٔ هسته‌ای دارند. به‌عنوان مثال امارات متحده عربی و عربستان درپی تنوع بخشیدن به منابع انرژی خود هستند. این دو کشور با وجود داشتن منابع عظیم نفتی مجبورند بخش مهمی از نفت تولیدی خود را برای تولید برق بسوزانند. نفتی که در صورت تأمین برق موردِنیاز از منبعی مانند انرژی هسته‌ای، قابلیت صادرات داشت.

برای اردن و مصر که منابع انرژی داخلی اندکی دارند، داشتن یک منبع تضمین‌شدهٔ داخلی (مانند انرژی هسته‌ای) بسیار مهم است. ترکیه نیز با وجود داشتن پتانسیل قابل‌توجه جهت تولید برق از سدها، همچنان نیازمند واردات نفت و گاز (به‌عنوان منبع انرژی) است. برخی از تحلیلگران، هدف کشورهای غرب آسیا از پیگیری برنامهٔ هسته‌ای صلح‌آمیز را کسب پرستیژ و رسیدن به فنّاوری و موقعیت کشورهای دارندهٔ این توانمندی می‌دانند.

برخی از ناظران معتقدند هم‌زمان با گسترش برنامهٔ هسته‌ای ایران، علاقهٔ برخی کشورها مانند عربستان، به برخورداری از توانایی هسته‌ای افزایش یافته است. کشورهایی مانند عربستان و امارات، بارها و به‌صورت آشکار، دستیابی ج.ا.ا به توانمندی هسته‌ای را مهم‌ترین علت تمایل خود برای داشتن برنامهٔ هسته‌ای عنوان نموده‌اند. همین استدلال به‌شکل دیگر دربارهٔ رژیم صهیونیستی وجود دارد. یعنی بخشی از تمایل کشورهایی مانند مصر یا اردن برای داشتن برنامهٔ هسته‌ای ناشی از برخورداری رژیم صهیونیستی از سلاح هسته‌ای است؛ آن‌هم درحالی‌که این رژیم تنها موجودیتی در غرب آسیا است که دارای تسلیحات اتمی است و عضویت در پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای را هم نپذیرفته است.

غرب آسیا به‌عنوان منطقه‌ای که نیمی از ذخایر نفت و گاز جهان را در خود جای داده، در سال‌های اخیر با تلاش جدی از سوی کشورهای منطقه برای دستیابی به انرژی هسته‌ای مواجه شده است. کشورهای این منطقه در موضع‌گیری‌های خود اعلام کرده‌اند که دستیابی به انرژی هسته‌ای باتوجه‌به اینکه بازار نفت ثبات چندانی ندارد و ذخایر طبیعی انرژی جهان روزی پایان می‌یابد، امری حیاتی است. در واقع برخی از مخالفان دستیابی کشورهای غرب آسیا به انرژی هسته‌ای، وجود نیمی از ذخایر نفت و گاز جهان در این منطقه را دلیلی جدی برای منطقی نبودن تلاش این کشورها برای دستیابی به انرژی هسته‌ای اعلام می‌کنند. در مقابل، کشورهای این منطقه چنین استدلال می‌کنند که نمی‌توانند برای دستیابی به انرژی هسته‌ای به‌عنوان جایگزین نفت و گاز، شدن منتظر خشک شدن چاه‌های نفتشان باشند.

گرچه منطقهٔ غرب آسیا دارای ذخایر عظیم نفت و گاز است، ولی با کمبود شدید در منابع آبی مواجه است، و از طرفی جمعیت آن هم به‌سرعت در حال افزایش است. در کمتر منطقهٔ دیگری از جهان کمبود منابع آب به‌اندازهٔ غرب آسیا است. کمبود شدید آب مستلزم برنامه‌ریزی گسترده برای ایجاد تنوع در منابع تولید انرژی (برای بدست آوردن آب) است. اردن، یمن و همهٔ کشورهای حاشیهٔ جنوبی خلیج‌فارس با کمبود شدید آب مواجه هستند. جمعیت این منطقه نیز در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۷۰ میلیون نفر است که به‌سرعت در حال افزایش است. برای پاسخ‌گویی به چالش‌های انرژی، کشورهای غرب آسیا نیازمند منابع جدید تأمین انرژی، و به‌شکل مشخص، انرژی هسته‌ای هستند.