کتاب روایت رهبری

کتاب روایت رهبری، مناسبات جمهوریت و اسلامیت در انتخاب ولی فقیه، نوشته‌ی سید یاسر جبرائیلی از انتشارات انقلاب اسلامی در سال ۱۳۹۸ به چاپ رسیده است. این کتاب روایتی جامع و مستندی از تاریخ انقلاب از زمان تصویب ولایت فقیه به‌عنوان یک اصل قانون اساسی در ساختار نظام جمهوری اسلامی و رهبری آیت‌الله خمینی، تا انتخاب آیت‌الله حسینعلی منتظری به‌عنوان گزینه‌ی رهبری آینده توسط مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۶۴ و برکناری ایشان از منصب جانشینی در سال ۱۳۶۸، پذیرش استعفا در خبرگان رهبری و در آخر انتخاب آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای به‌عنوان رهبر بعدی انقلاب است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب روایت رهبری

اندکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با تأکید آیت‌الله خمینی، همه‌پرسی از مردم برای تشکیل نظام سیاسی جدید برگزار شد. حکمرانی نوین برپایه‌ی سه رکن به‌هم‌پیوسته شکل گرفت: اسلام به‌مثابه‌ی مبنای حکمرانی، مردم در جایگاه انتخاب‌کننده، ولایت فقیه به‌عنوان حافظ حکومت و محقق مطالبات ملت. کتاب روایت رهبری جزئیات کمتر شنیده‌شده‌ای درباره‌ی این برهه‌ی حساس تاریخی ارائه کرده که شامل همه‌ی رویدادهای ناظر بر انتخاب رهبری در تاریخ انقلاب است.

کتاب شامل سه فصل است. فصل اول: امام خمینی (قدس سره)؛ رهبری نهضت تا رهبری نظام نام دارد که ابتدا به شرح اصل ولایت فقیه می‌پردازد که از دوران بعثت آغاز می‌شود و سپس امامت، و بعد به غیبت و در آخر به ولایت فقیه می‌رسد. در ادامه به مسئله‌ی تغییر قانون اساسی به قانون اساسی اسلامی و اهمیت نقش و مشارکت مردم برای تعیین‌کردن نظام سیاسی جدید و همچنین تصویب اصل ولایت فقیه توسط مجلس خبرگان پرداخته است.

فصل دوم تحت عنوان نخستین انتخاب خبرگان است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بسیاری از کنشگران سیاسی و مخالفان داخلی و خارجی تداوم جمهوری اسلامی را وابسته به حیات شخص آیت‌الله خمینی می‌دانستند، از همین رو، بسیاری از دوست‌داران انقلاب، نگران آینده‌ی نظام اسلامی پس از فقدان ایشان بودند. در نتیجه، مجلس خبرگان رهبری در جهت جلوگیری از هرج‌ومرج و درگیری‌های داخلی پس از رحلت ٰآیت‌الله خمینی، طی یک مصوبه‌ی داخلی و غیررسمی در سال ۱۳۶۴، آیت‌الله منتظری را به‌عنوان رهبر آینده‌ی نظام انتخاب کردند. هرچند از ابتدا آیت‌الله خمینی با انتخاب ایشان موافق نبودند، بنا به صلاحدید سکوت کردند. اما بعد از گذشت زمان، رهبر انقلاب، در مورد مدیریت، بینش صحیح سیاسی و اجتماعی که یکی از ارکان مهم و حیاتی رهبری است، در وجود ایشان تردید کردند و به همین دلیل در سال ۱۳۶۸ و طی نامه‌ی شدیداللحنی به آیت‌الله منتظری، عدم صلاحیت ایشان را به‌عنوان جانشین خود اعلام داشتند.

در فصل پایانی کتاب که با عنوان عصر ۱۴ خرداد است، به تحلیل دلایل و فرآیند انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان ولی فقیه در خردادماه ۱۳۶۸ پرداخته است، اما برای درک و مرور وقایع سرنوشت‌ساز آن زمان، نویسنده در ابتدا مهم‌ترین اقدامات آیت‌الله خمینی در یک سال آخر عمر او را بررسی کرده است. مانند عزل آیت‌الله منتظری از جانشینی رهبری و پیشنهاد آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان رهبر آینده‌ی انقلاب، دستور بازنگری در قانون اساسی، صدور پیام تاریخی پذیرش قطعنامه‌ی ۵۹۸، صدور پیام‌های منشور برادری و منشور روحانیت و دیگر موارد پرداخته است. جبرائیلی در این فصل همچنین به شرح فعالیت‌های علمی و مبارزاتی آیت‌الله خامنه‌ای در دوره‌ی پیش از انقلاب و سپس دوره‌ی ده ساله‌ی پیروزی انقلاب تا خرداد ۱۳۶۸ پرداخته است. پس از رحلت بنیان‌گذار انقلاب و تشییع پیکر پاک ایشان، مردم با اشتیاق با رهبر دوم انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای بیعت کردند و شعارهایی همچون اطاعت از خامنه‌ای اطاعت از امام است سر می‌دادند. شرح گزارش‌ها و رویداد‌های اجلاسیه‌ی ۱۴ خرداد نیز براساس مستندات به‌روشنی بیان شده و در ادامه فرایند انتخاب آیت‌‌الله خامنه‌ای توسط اعضای خبرگان تشریح شده است. مقام معظم رهبری، در اولین سالگرد رحلت رهبر انقلاب، بیانه‌ای، که آن را می‌توان به‌عنوان عهد مشترک بین امام و امت نامید، صادر کردند که حسن ختام کتاب است.

چرا باید کتاب روایت رهبری را بخوانیم؟

بعد از حکومت پهلوی و مبارزات مردم به پیشوایی آیت‌الله خمینی و پیروزی انقلاب، مهم‌ترین مسئله‌ی پیشِ رو، انتخاب رهبر براساس قانون اساسی اسلامی و ادامه‌ی راه امام برای نظام جدید اسلامی بود. نویسنده‌ی کتاب روایت رهبری، سال‌های زیادی را صرف تحقیق و مطالعه در مورد موضوع انتخاب رهبری در تاریخ انقلاب کرده است. این اثر از معدود کتاب‌هایی است که با شرح جزئیات و با استناد به مدارک و منابع معتبر به چاپ رسیده. این نوشتار پژوهشی، اسنادی را شامل می‌شود که پیش از این منتشر نشده است، نظیر روایت اجلاسیه ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ با بهره‌گیری از خاطرات اعضا و متن مذاکرات مجلس خبرگان، شرح اجلاس خبرگان در تاریخ ۱۵ مرداد ۱۳۶۸ و همچنین مذاکرات شورای انقلاب که برای اولین بار در این کتاب بازگو شده است. از برجسته‌ترین تمایزات این اثر می‌توان به بیان خاطرات سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای که تا به حال چاپ نشده بود، اشاره کرد. نویسنده مدعی شده که هیچ سؤالی را در مورد وقایع و اتفاقات انتخاب رهبری بی‌پاسخ نگذاشته و با روایت تحلیلی استنادی، کتابی را برای خوانندگان مشتاق به چاپ رسانده است که هیچ متن غیرمستندی ندارد.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به موضوعات سیاسی و تاریخ معاصر ایران، همچنین افرادی که به‌دنبال منبع موثقی در مورد فرآیند انتخاب دومین رهبر انقلاب و تاریخچه‌ی تحلیلی آن هستند، پیشنهاد می‌کنیم. همچنین دانشجویان و پژوهشگران حوزه‌ی سیاست، تاریخ و مطالعات انقلاب می‌توانند از محتوای مستند این اثر بهره ببرند.

درباره‌ی نویسنده

سید یاسر جبرائیلی متولد سال ۱۳۶۳ در مشکین‌شهر اردبیل و دارای مدرک کارشناسی‌ارشد اقتصاد سیاسی بین‌الملل و دکترای اندیشه‌ی سیاسی است. جبرائیلی در سمت‌های مختلفی نقش حرفه‌ای و اجرایی داشته است؛ مانند رئیس مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی اجرای سیاست‌های کلی نظام و استادیار تمدن اسلامی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و ... همچنین با توجه به تحصیلات و همچنین تمرکزش بر روی حوزه‌ی اقتصاد سیاسی، پژوهش‌ها و مقالات متفاوتی را نوشته است. در کنار آن چهار کتاب از وی منتشر شده است که برجسته‌ترین آن روایت رهبری است. جبرائیلی حدود سه سال وقت صرف تحقیق و نگارش این کتاب کرده است.

 بخشی از کتاب روایت رهبری

امام (قدّس‌سرّه) علاوه بر نگرانی‌هایی که دربارهٔ بیت آیت‌الله منتظری داشتند، به سبب معاشرت و آشنایی طولانی‌مدّت با شاگرد خویش، دربارهٔ برخی باورها و ویژگی‌های شخصیّتی آیت‌الله منتظری نیز ملاحظاتی جدّی داشتند که جز با گذشت زمان و پیش آمدن محلّ ابتلاء، آگاهی از آنها برای دیگران ممکن نبود. هرچند در گذر زمان، آیت‌الله منتظری با رفتار و گفتار خویش، خصلتها و باورهای خود را به نمایش گذاشت، امّا در آن زمان مسئله برای خبرگان بروشنی امروز نبود. بلاتردید توصیهٔ امام (قدّس‌سرّه) به خبرگان مبنی بر «عجله نکردن» دربارهٔ آیت‌الله منتظری نیز بی‌ارتباط با این موضوع نبود.

امروز علاوه بر در دسترس بودن رویکرد و عملکرد آیت‌الله منتظری پس از انتخاب به عنوان رهبری آینده تا پایان عمر، که در ادامه شرح خواهیم داد، خاطرات آیت‌الله منتظری و نیز خاطرات دیگران از ایشان، مملوّ از شواهدی است که نشان میدهد اگر ردای رهبری پس از امام بر دوش آیت‌الله منتظری قرار میگرفت، چه آثار و نتایجی بر انقلاب اسلامی مترتّب میشد.

یکی از جدّی‌ترین نقایص آیت‌الله منتظری، ضعف مدیریّتی بود. نخستین جلوهٔ این ضعف، در همان سال نخست پیروزی انقلاب اسلامی است که مجلس خبرگان قانون اساسی تشکیل شده و آیت‌الله منتظری به ریاست این مجلس انتخاب میشوند، امّا ادارهٔ مجلس عملاً توسّط نایب‌رئیس یعنی آقای بهشتی انجام میشود. آیت‌الله منتظری در خاطرات خود دراین‌باره میگوید: «بهشتی جلسات خبرگان را اداره میکرد چون قاطعیّت و مدیریّت قوی داشت و من به کار مطالعاتی علاقهٔ بیشتری داشتم.»۲۹۶. نگاهی به نحوهٔ مواجههٔ آیت‌الله منتظری با مسئولیّتهایی که حضرت امام (قدّس‌سرّه) پس از پیروزی انقلاب به ایشان سپردند، و نیز مداخلات آیت‌الله منتظری در امور مربوط به امام (قدّس‌سرّه) بدون اینکه مسئولیّتی داشته باشند، شواهد بیشتری در این رابطه در اختیار ما قرار میدهد.

آیت‌الله منتظری از سوی امام (قدّس‌سرّه) به امامت جمعهٔ تهران منصوب شد، امّا پس از اندک مدّتی ایشان این مسئولیّت را رها کرد. امام (قدّس‌سرّه) از آیت‌الله منتظری خواستند عضو شورای انقلاب اسلامی نیز باشد، امّا ایشان با این عذر که «درس و بحث دارم»، از این مسئولیّت نیز کناره‌گیری کرد.۲۹۷ آیت‌الله منتظری مسئولیّتی که از جانب امام برای احراز مقام اجتهاد قضات داشت را با این عذر که کسالت دارد، به آقایان مشکینی، راستی و ملکوتی تفویض کرد. مسئولیّت تعیین قضات را نیز به همین شکل به آقایان مؤمن و شرعی تفویض کرد.۲۹۸ و نهایتاً مسئولیّتی که به درخواست خود آیت‌الله منتظری از سوی امام (قدّس‌سرّه) دربارهٔ تشکیل هیئت عفو زندانیان به ایشان سپرده شده بود، به سبب فجایعی که با آزادی منافقین از زندانها توسّط این هیئت به بار آمد، توسّط حضرت امام به شورای عالی قضائی سپرده شده و عملاً از آیت‌الله منتظری پس گرفته شد.