کتاب اقتصاد ایران در دوران دولت ملی

کتاب اقتصاد ایران در دوران دولت ملی نوشته‌ی فرشاد مومنی و بهرام نقش تبریزی، اثری پژوهشی و تحلیلی درباره اقتصاد ایران در دوره دولت ملی به رهبری محمد مصدق است. این کتاب به بررسی ساختار اقتصادی، سیاست‌های کلان، چالش‌ها و دستاوردهای دولت ملی در بازه زمانی دهه ۱۳۲۰ تا اوایل دهه ۱۳۳۰ می‌پردازد و با رویکردی نهادگرایانه، نقش عوامل تاریخی، اجتماعی و سیاسی را در تداوم توسعه‌نیافتگی ایران تحلیل می‌کند. انتشارات نهادگرا آن را منتشر کرده است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب اقتصاد ایران در دوران دولت ملی

اقتصاد ایران در دوران دولت ملی با تمرکز بر سال‌های پرتنش و سرنوشت‌ساز دهه ۱۳۲۰ و اوایل دهه ۱۳۳۰، به واکاوی ریشه‌های توسعه‌نیافتگی اقتصادی ایران و نقش دولت ملی در این مسیر می‌پردازد. نویسندگان، با تکیه بر نظریه‌های نهادگرایانه و تحلیل تاریخی، شرایط نیمه‌استعماری ایران را در مقایسه با کشورهایی مانند هند بررسی کرده‌اند و به این پرسش پرداخته‌اند که چرا با وجود تلاش‌های ملی‌گرایانه و جنبش‌هایی چون ملی‌شدن صنعت نفت، ایران همچنان در زمره کشورهای در حال توسعه باقی مانده است. ساختار کتاب شامل بررسی تحولات اقتصادی پیش از ملی‌شدن نفت، دیدگاه‌های اقتصادی احزاب، سیاست‌های اقتصادی مصدق، اصلاحات اجتماعی و مقایسه تطبیقی اندیشه‌های مصدق با نظریه‌پردازانی چون فردریک لیست است. اثر حاضر، ضمن نقد روایت‌های رایج و اتهامات مطرح‌شده علیه دولت ملی، تلاش کرده است با استناد به اسناد و داده‌های تاریخی، تصویری واقع‌بینانه و تحلیلی از عملکرد اقتصادی این دوره ارائه دهد.

خلاصه کتاب اقتصاد ایران در دوران دولت ملی

کتاب اقتصاد ایران در دوران دولت ملی با مروری بر شرایط تاریخی و اقتصادی ایران در قرن نوزدهم و بیستم آغاز می‌شود و به نقش بلاتکلیفی نهادی و ساختاری در تداوم عقب‌ماندگی اقتصادی ایران اشاره دارد. نویسندگان با مقایسه ایران و هند، نشان داده‌اند که چگونه فقدان زیرساخت‌های نهادی و دیوان‌سالاری کارآمد، ایران را از بهره‌برداری از فرصت‌های توسعه‌ای بازداشته است. در ادامه، کتاب به بررسی زمینه‌های شکل‌گیری دولت ملی و نهضت ملی‌شدن صنعت نفت می‌پردازد و سه محور اصلی نارضایتی ایرانیان از شرکت نفت ایران و انگلیس را برمی‌شمارد: بی‌عدالتی در توزیع منافع، برخورد تحقیرآمیز با ایرانیان و مداخله در امور داخلی کشور. این بخش با استناد به اسناد تاریخی، به نقش مصدق در هدایت منطقی احساسات ملی و تلاش برای حل بحران نفت از مسیرهای قانونی و عقلانی می‌پردازد. کتاب سپس به نقد اتهامات رایج علیه دولت ملی و شخص مصدق می‌پردازد؛ از جمله نداشتن صلاحیت کارشناسی، پوپولیسم نفتی و فقدان برنامه‌ریزی. نویسندگان با ارائه شواهد تاریخی و تحلیل‌های کارشناسی، نشان داده‌اند که مصدق نه‌تنها از صلاحیت علمی و تجربه اجرایی برخوردار بوده، بلکه در حوزه مالیه و اقتصاد نیز آثار و اقدامات ماندگاری داشته است. همچنین، برخلاف اتهام پوپولیسم نفتی، دولت ملی برای نخستین بار تراز تجاری غیرنفتی مثبت را ثبت کرد و میزان اتکا به درآمدهای نفتی را به صفر رساند. در بخش دیگری از کتاب، به موضوع برنامه‌ریزی و توسعه پرداخته شده و نشان داده می‌شود که توقف برنامه اول عمرانی کشور پیش از روی کار آمدن مصدق رخ داده بود و دولت ملی با ارائه برنامه‌های مشخص و واقع‌بینانه، بر اصلاحات نهادی، شفافیت مالی و مشارکت مردمی تأکید داشت. کتاب همچنین به بررسی عملکرد اقتصادی دولت ملی در حوزه‌های کشاورزی، صنعت و بازرگانی خارجی می‌پردازد و با ارائه آمار و شواهد، نشان می‌دهد که در این دوره، تولیدات کشاورزی و صنعتی رشد قابل توجهی داشته و تراز تجاری غیرنفتی کشور مثبت شده است. انضباط بودجه‌ای، کنترل هزینه‌های دولت و افزایش درآمدها از دیگر دستاوردهای این دوره به‌شمار آمده است. در نهایت، نویسندگان با نقد روایت‌های رایج درباره بزرگ شدن دولت و ناکارآمدی آن، تأکید کرده‌اند که کیفیت و چگونگی مداخله دولت، نه صرفاً اندازه آن، اهمیت دارد و دولت ملی با رویکردی شفاف و مشارکتی، تلاش کرد مناسبات رانتی و استبدادی را به چالش بکشد.

چرا باید کتاب اقتصاد ایران در دوران دولت ملی را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی تحلیلی و مستند، به یکی از مهم‌ترین و مناقشه‌برانگیزترین دوره‌های تاریخ معاصر ایران می‌پردازد و با کنار گذاشتن روایت‌های کلیشه‌ای، تصویری دقیق‌تر از عملکرد اقتصادی دولت ملی ارائه می‌دهد. اثر حاضر، نه‌تنها به بررسی سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی دولت مصدق می‌پردازد، بلکه با تحلیل ریشه‌های نهادی توسعه‌نیافتگی، امکان مقایسه تطبیقی با سایر کشورها را نیز فراهم می‌کند. خواننده با مطالعه این کتاب، با پیچیدگی‌های اقتصاد سیاسی ایران، نقش نهادها، چالش‌های استقلال اقتصادی و اهمیت مشارکت مردمی در توسعه آشنا می‌شود. همچنین، نقد مستند اتهامات رایج علیه دولت ملی و ارائه شواهد تاریخی، به فهم بهتر فرازونشیب‌های اقتصاد ایران کمک می‌کند.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به پژوهشگران و دانشجویان اقتصاد، تاریخ و علوم سیاسی، علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران، فعالان حوزه توسعه و سیاست‌گذاری عمومی و کسانی که دغدغه فهم ریشه‌های توسعه‌نیافتگی و نقش نهادها در اقتصاد ایران را دارند، پیشنهاد می‌شود.