کتاب عدالت اجتماعی، آزادی و توسعه در ایران امروز

عدالت اجتماعی، آزادی و توسعه در ایران امروز پژوهشی در حوزه سیاست و اقتصاد از مجموعه دیده‌بانی اقتصاد ایران و نوشته فرشاد مومنی است.

درباره کتاب عدالت اجتماعی، آزادی و توسعه در ایران امروز

کتاب حاضر با این نیت و هدف تهیه شده است که با برجسته کردن ضرورت و اهمیت جدی گرفتن مسئلهٔ عدالت اجتماعی و محور قراردادن توسعهٔ عادلانه در چارچوب یک ساختار نهادی مشوق تولید گام کوچکی برداشته باشد و این مسئله در همهٔ فصل‌های پانزده‌گانهٔ این کتاب به‌عنوان دغدغهٔ اصلی و محوری در مرکز توجه قرار داشته است.

در هر یک از این مباحث، در عین حال که تلاش شده متناسب با عنوان فصلْ پایه‌های نظری هر بحث مطرح شود، توجهی جدی به مسایل جاری و روز کشور نیز در دستور کار بوده که هدف آن برقرارکردن پیوند میان دانایی و توانایی هم برای فهم ریشه‌های اصلی مشکلات کشور و هم ارائهٔ سازوکارهای عملی مشخص برای برون‌رفت از چالش‌های موجود بر محور توسعهٔ عادلانه است. بدون تردید، این تلاش ناچیز مانند هر کوشش بشری، کاستی و محدودیت‌های بی‌شماری دارد و لذا اینجانب خاضعانه دست نیاز به سوی اهل اندیشه و نظر و عمل دراز می‌کنم و از همه می‌خواهم که این بندهٔ کمترین را از توفیق برخورداری از انتقادهای آگاهی‌بخش و رشددهندهٔ خود بی‌نصیب نگذارند و از سر شفقت و مهر کمک کنند تا درخت اندیشهٔ عدالت‌محور و توسعهٔ عادلانه در این سرزمین از تناوری و تنومندی بایسته برخوردار شود.

 خواندن کتاب عدالت اجتماعی، آزادی و توسعه در ایران امروز را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 دانشجویان و پژوهشگران حوزه‌های اقتصاد و سیاست و علوم اجتماعی مخاطبان این کتاب‌اند.

فهرست کتاب عدالت اجتماعی، آزادی و توسعه در ایران امروز

مقدمه

۱: توسعه و عدالت اجتماعی: مروری بر دغدغه‌های ۲۵ ساله

۲: توسعهٔ اجتماعی عادلانه

۳: پنج آگاهی حیاتی برای پیشبرد توسعهٔ عادلانه

۴: اندیشهٔ «جنگ فقر و غنا» میراث مکتوم و راه‌گشای امام خمینی (ره)

۵: اندیشهٔ «جنگ فقر و غنا»، یک الگوی راهگشا برای توسعهٔ ملی

۶: اخلاق و عدالت اجتماعی

۷: اشتغال، عدالت اقتصادی و توسعه

۸: عدالت اجتماعی به‌مثابه سنگ بنای پایداری دستاوردهای انقلاب دانایی

۹: عدالت و آزادی سرچشمه‌های رفاه، همدلی و بالندگی

۱۰: پیوند استقلال ملی با عدالت و آزادی

۱۱: واکاوی یک تجربهٔ تاریخی نظام تصمیم‌گیری سهام عدالت به‌مثابه آیینهٔ عبرت

۱۲: مدارای نجیبانهٔ خانواده‌های ایرانی با فقر

۱۳: اصلاح رفتارهای مالی دولت به‌مثابه پیش‌نیاز توسعهٔ عادلانه

۱۴: عدالت اجتماعی، اقتصاد ملی و جهان متحول

۱۵: صورت‌بندی نظری و دستورکار عملی برای نیل به توسعهٔ عادلانه

کتاب‌نامه

یادداشت‌ها

 بخشی از کتاب عدالت اجتماعی، آزادی و توسعه در ایران امروز

هنگامی که نسبت اخلاق و عدالت اجتماعی در سطح خرد مورد بحث قرار می‌گیرد، مسئله تنظیم رفتارهای فردی است اما هنگامی که در سطح کلان یا سطح توسعه به این بحث پرداخته می‌شود، رفتارهای فردی در پرتو مناسبات اقتصادی ـ اجتماعی دیده می‌شود؛ در آن‌جا بر اساس موازین روش‌شناختی علم اقتصاد بستر نهادی مرکب از سازه‌های ذهنی، نظام قاعده‌گذاری و نظام توزیع منافع روبه‌رو هستیم؛ و در این‌جا بدون آن‌که استثناها در میان افراد که می‌توانند جهت خلاف امواج آب شنا کنند نادیده گرفته شود یا آشکار گردد، تمرکز بر وجه غالب، یعنی کسانی است که خود را با ساختار نهادی تنظیم می‌کنند. مسئلهٔ اخلاق در چنین شرایطی تابع ساختار نهادی است. اگر سازه‌های ذهنی و نظام‌های قاعده‌گذاری و پاداش‌های اقتصادی ـ اجتماعی بیشتر به فعالیت‌های مولد در همهٔ عرصه‌های حیات جمعی اعتنا کنند، اخلاقیات مسلط در جامعه به آن‌ها گرایش پیدا می‌کنند و اگر رانت و ربا و فساد و چاپلوسی پاداش بیشتری دریافت کنند، مسیر اخلاقی جامعه نیز مانند مناسبات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به آن سمت گرایش پیدا می‌کند و ناهنجاری‌های اجتماعی شیوع متناسب خواهد یافت. در این راستا توجه به چند نکتهٔ روش‌شناختی حائز اهمیت است:

نکتهٔ اول این است که تفکیک وجوه مختلف حیات جمعی انسان‌ها یک تفکیک اصیل و مطابق با واقع نیست. این تفکیک کاملاً جنبهٔ اعتباری و قراردادی دارد. نقطهٔ عطف حساسیت و دقت به این مسئله هم در تاریخ علم به انتشار کتاب گفتار در روش دکارت نسبت داده‌می‌شود که در آن‌جا گفته می‌شود برای این‌که ما فهم عمیق‌تری از وجوه گوناگون حیات انسان‌ها به‌دست بیاوریم، آگاهانه و ارادی اعتبارسازی می‌کنیم و این وجوه را به‌صورت مصنوعی و قراردادی تفکیک می‌کنیم. بنابراین، از این زاویه باید توجه داشته باشیم که آن عملی که در یک جامعه اتفاق می‌افتد، در نفس‌الامر به‌طور هم‌زمان همان‌قدر که اقتصادی است، اجتماعی هم هست و همان‌قدر که سیاسی است، فرهنگی هم هست؛ و این‌ها اصلاً از یکدیگر در واقعیت جدا نیستند و کاملاً در هم تنیده‌می‌شوند و یک کل واحد را شکل می‌دهند.

نکتهٔ مهم دیگر که باید به آن توجه داشت، مسئلهٔ فهم اصول و موازین اسلامی و نحوهٔ اجرای آن بر حسب شرایط تاریخی هر جامعه است. این هم یک مسئلهٔ خیلی مهم است که باید به آن توجه کرد. شما حتی اگر روند نزول آیات را در قرآن نگاه کنید، ملاحظه می‌کنید که بسیاری از احکام سرنوشت‌ساز و هویت‌آفرین اسلامی چندین سال پس از بعثت پیامبر گرامی اسلام نازل شده‌اند، مثلاً به‌طور مشخص با این‌که در قرآن سختگیرانه‌ترین موضع‌گیری‌ها در مورد ربا مطرح شده، خود آیات ربا با یک فاصلهٔ زمانی معنی‌دار پس از بعثت نازل شده‌است؛ یعنی در واقع این‌که بستر شرایط محیطی نزد خداوند مؤلفهٔ بسیار مهمی است. بنابراین، ما هم طبیعتاً در مورد ایران نمی‌توانیم فهم عالمانه‌ای از چگونگی پیشبرد آرمان‌های اسلامی داشته باشیم مگر این‌که ده‌ها نکتهٔ مهم را بدانیم که یکی از آن‌ها مسئلهٔ محیط پیدایش اسلام است و یکی هم نسبت شرایط واقعاً موجود ایران با اقتضائات پیشبرد آن حکمی که خداوند در نظر گرفته. یک محور بسیار مهم دیگر که بسیار شایستهٔ تأمل است، این است که به‌ویژه طی صد سال اخیر که اقتصاد ایران به‌صورت فزاینده درگیر مسئلهٔ رانت نفتی شده است، ما برای فهم واقعیت‌ها نیازمند دقت‌ها و تأملات خیلی عمیق‌تری هستیم. در این زمینه دو تعبیر خیلی مهم وجود دارد که نشان‌می‌دهد مسئله فقط مسئلهٔ ایران هم نیست