کتاب سنت پیامبر در دایره نواندیشی دینی

کتاب سنت پیامبر در دایره‌ی نواندیشی دینی (سنةالرسولیة و سنةالنبویة) نوشته محمد شحرور و ترجمه هاله بادینده، اثری پژوهشی و تحلیلی در حوزه‌ی اندیشه‌ی دینی معاصر است که در سال ۱۴۰۲ توسط انتشارات مروارید منتشر شده است (چاپ دوم: ۱۴۰۳). این کتاب به بررسی و بازخوانی مفهوم سنت پیامبر اسلام در بستر نواندیشی دینی پرداخته و کوشیده است با رویکردی انتقادی، مرزهای میان سنت نبوی و سنت رسولی را روشن کند. نویسنده باتکیه‌بر منابع قرآنی و احادیث به نقد برداشت‌های رایج و سنتی از سنت پیامبر پرداخته و سعی کرده تصویری نو و آینده‌نگرانه از جایگاه سنت در زندگی مسلمانان ارائه دهد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب سنت پیامبر در دایره نواندیشی دینی اثر محمد شحرور

کتاب سنت پیامبر در دایره‌ی نواندیشی دینی، اثری است که در بستر دغدغه‌های نواندیشی دینی و تلاش برای سازگاری دین اسلام با مقتضیات روزگار معاصر شکل گرفته است. محمد شحرور، نویسنده‌ی سوری و از چهره‌های شاخص جریان قرآن‌بسندگی در این کتاب به تفکیک سنت نبوی و سنت رسولی می‌پردازد و نشان می‌دهد که این دو مفهوم، برخلاف تلقی رایج، تفاوت‌های بنیادینی دارند. او معتقد است که سنت رسولی بیشتر جنبه‌ی هستی‌شناسانه و تکوینی دارد و به رسالت پیامبر به‌عنوان ابلاغ‌کننده‌ی وحی مربوط می‌شود؛ درحالی‌که سنت نبوی ناظر به اجتهادات و رفتارهای پیامبر در مقام زمام‌دار و انسان است و جنبه‌ای تاریخی و قانونمند دارد.

کتاب ساختاری تحلیلی دارد و در چهار فصل، ابتدا به نقد مفهوم سنت در میراث اسلامی می‌پردازد، سپس خوانشی نو از سنت ارائه می‌دهد و در ادامه، سنت رسولی و نبوی را در ابعاد مختلف شعائر، ارزش‌ها و قصص محمدی بررسی می‌کند. محمد شحرور با استناد به آیات قرآن و روایات، به نقد نگاه‌های سنتی و نیز آسیب‌شناسی حجم عظیم احادیث منسوب به پیامبر می‌پردازد و نقش تاریخ‌مندی و تحریف در شکل‌گیری این میراث را برجسته می‌سازد. این کتاب ضمن وفاداری به منابع اصلی، تلاش کرده با نگاهی انتقادی و آینده‌نگرانه، راهی برای بازاندیشی در سنت و نسبت آن با زندگی امروز مسلمانان بگشاید. این اثر با مقدمه و ویرایش علمی عبدالله ناصری طاهری همراه است.

خلاصه کتاب سنت پیامبر در دایره نواندیشی دینی

کتاب با طرح این پرسش آغاز می‌شود که چگونه می‌توان سنت پیامبر را در عصر مدرن بازخوانی کرد و چه تفاوت‌هایی میان سنت نبوی و سنت رسولی وجود دارد. محمد شحرور در مقدمه، دغدغه‌ی اصلی نواندیشان دینی را عبور از «جهل مقدس» و ارائه‌ی خوانشی نو از متون دینی می‌داند. او با اشاره به نقش اندیشمندانی همچون محمد ارکون و نصر حامد ابوزید، جایگاه خود را در این جریان فکری تبیین می‌کند. در فصل نخست، نویسنده به نقد مفهوم سنت در میراث اسلامی می‌پردازد و نشان می‌دهد که حجم عظیمی از احادیث منسوب به پیامبر، حاصل عوامل مختلفی چون نقل به معنا، جعل، تحریف و روایت‌های متکثر است. او با بررسی نمونه‌هایی از اختلاف در روایات، به آسیب‌های تاریخی و معرفتی این وضعیت اشاره می‌کند و بر ضرورت بازگشت به قرآن به‌عنوان معیار سنجش احادیث تأکید دارد. در فصل دوم، شحرور خوانشی نو از سنت ارائه می‌دهد و سه مقام برای پیامبر قائل می‌شود؛ محمد به‌عنوان انسان، نبی و رسول. او تفاوت‌های این سه مقام را شرح می‌دهد و تأکید می‌کند که سنت رسولی به رسالت ابلاغ وحی محدود است؛ درحالی‌که سنت نبوی شامل اجتهادات و رفتارهای پیامبر در مقام زمام‌دار و انسان است و تاریخ‌مند تلقی می‌شود. در فصل سوم، سنت رسولی در شعائر و ارزش‌ها بررسی می‌شود و نویسنده تلاش می‌کند مرزهای میان سنت تکوینی و تشریعی را روشن کند. فصل چهارم به سنت نبوی در قصص محمدی و خطاب‌های قرآنی به پیامبر می‌پردازد و نمونه‌هایی از گفتار و رفتار پیامبر در این سه مقام را تحلیل می‌کند. در مجموع، کتاب با رویکردی انتقادی و تحلیلی به بازخوانی سنت پیامبر در پرتو قرآن و عقلانیت معاصر می‌پردازد و راه‌هایی برای پالایش و روزآمدسازی سنت دینی پیشنهاد می‌دهد.

چرا باید کتاب سنت پیامبر در دایره نواندیشی دینی را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی تحلیلی و انتقادی به یکی از مهم‌ترین مسائل اندیشه‌ی دینی معاصر، یعنی نسبت سنت پیامبر با نیازهای امروز می‌پردازد. از ویژگی‌های شاخص این کتاب می‌توان به تفکیک دقیق میان سنت نبوی و سنت رسولی، نقد حجم عظیم احادیث و بررسی ریشه‌های تاریخی و معرفتی آن‌ها اشاره کرد. نویسنده با استناد به منابع اصلی و با نگاهی آینده‌نگرانه تلاش می‌کند راهی برای بازاندیشی در سنت و عبور از بن‌بست‌های فکری موجود ارائه دهد. خواندن این کتاب می‌تواند برای پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به مطالعات دینی، فرصتی برای آشنایی با دیدگاه‌های نو و چالش‌های پیش روی نواندیشی دینی فراهم کند.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به پژوهشگران حوزه‌ی دین، علاقه‌مندان به نواندیشی دینی، دانشجویان علوم انسانی و کسانی که دغدغه‌ی بازخوانی سنت و نسبت آن با زندگی معاصر را دارند، پیشنهاد می‌شود.

درباره محمد شحرور

محمد شحرور (Muhammad Shahrur) زاده‌ی سال ۱۹۳۸‏، در سال ۲۰۱۹ میلادی درگذشت. او مهندس عمران و قرآن‌پژوهی سوری بود که با طرح دیدگاه‌هایی نو درباره‌ی فهم متون اسلامی، به یکی از چهره‌های جنجالی و اثرگذار اندیشه‌ی دینی در جهان عرب بدل شد. این نویسنده که زاده‌ی شهر قاره در منطقه‌ی النبک در سوریه بود، تحصیلات عالی خود را در رشته‌ی مهندسی عمران در دانشگاه دولتی مسکو و سپس در دانشگاه دوبلین تا مقطع دکتری در رشته‌ی مهندسی خاک و پی (ژئوتکنیک) ادامه داد. او بیش از سه دهه در دانشگاه دمشق به تدریس پرداخت و در سال ۲۰۰۰ میلادی بازنشسته شد. هرچند تحصیلات دینی آکادمیک نداشت، به‌صورت خودآموخته به قرآن‌پژوهی روی آورد و ۱۳ اثر در زمینه‌ی اسلام‌شناسی منتشر کرد. مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین اثر او، الکتاب والقرآن: قرائة معاصرة است که در آن خواستار خوانشی عقل‌گرایانه و متناسب با نیازهای هر عصر از قرآن شد و به نقد فقه و تفسیر سنتی پرداخت. آثار و اندیشه‌های او با استقبال گسترده و درعین‌حال واکنش‌های تند روحانیان سنت‌گرا روبه‌رو شده است. او همچنین در آثار بعدی خود مانند «دراسات إسلامیة معاصرة فی الدولة والمجتمع» و «تجفیف منابع الإرهاب» به نقد استبداد دینی و سیاسی پرداخت و از دولت مدنی و عقلانیت قرآنی دفاع کرد. محمد شحرور در دسامبر ۲۰۱۹ در ابوظبی درگذشت و پیکرش در دمشق به خاک سپرده شد. کتاب سنت پیامبر در دایره‌ی نواندیشی دینی به قلم او با ترجمه‌ی هاله بادینده توسط نشر مروارید منتشر شده است.

بخشی از کتاب سنت پیامبر در دایره نواندیشی دینی

«خداوندِ حیّ و باقی و نامیرا، اطاعت از رسول را با اطاعت خود پیوند زده و در ضمن یک اطاعت [و از یک سنخ واحد] می‌داند. اطاعتی که در ام‌الکتاب به‌صورت انحصاری آمده و از ارکان رسالت محسوب می‌شود. این اطاعت همان اطاعت از سنّتِ رسولی و ثابتِ ایشان است و شامل شعائر، ارزش‌های انسانی و نظریۀ حدود می‌شود. این ارکان قابل تغییر و تبدیل نیستند، زیرا متأثر از متغیرات عینی زمانی مکانی موجود در جهان نسبی نیستند، در عوض از قابلیت همراهی و مماشات با تغییرات ناشی از تحولات معرفتی جوامع انسانی برخوردارند. بر این اساس خداوند عزّوجل اطاعت رسول (ص) را با اطاعت خود پیوند زده است و اطاعت از رسول در این حوزه، اطاعت متصلی است که هم برای مؤمنین هم‌عصر ایشان و هم برای مؤمنین بعد از آن حضرت تا روز قیامت الزام‌آور است.»