کتاب جامعه شناسی تاریخی ایران

معرفی کتاب جامعه شناسی تاریخی ایران

کتاب الکترونیکی «جامعه‌شناسی تاریخی ایران: شکل‌گیری نظام ارباب غایب (ویراست سوم)» نوشتهٔ حمید عبداللهیان و منتشرشده توسط انتشارات دانشگاه تهران، اثری پژوهشی در حوزهٔ جامعه‌شناسی تاریخی است که به بررسی ریشه‌ها و ساختار نظام ارباب غایب در ایران می‌پردازد. این کتاب با رویکردی تحلیلی، تحولات تاریخی، اجتماعی و اقتصادی ایران را از منظر روابط طبقاتی، مالکیت زمین و نقش دولت بررسی می‌کند. نسخه الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب جامعه شناسی تاریخی ایران

این کتاب در ویراست سوم خود، با بازنگری و افزودن فصل‌ها و مباحث جدید، تصویری جامع از روند شکل‌گیری و تداوم نظام ارباب غایب در ایران ارائه می‌دهد. نویسنده با تکیه بر پژوهش‌های میدانی، اسناد تاریخی و نقد نظریه‌های رایج، به بررسی ساختارهای کشاورزی، روابط شهری و روستایی، و نقش دولت در تحولات اجتماعی ایران می‌پردازد. اثر حاضر به نقد دیدگاه‌هایی چون نظریه دولت خودکامه و تفسیرهای مارکسیستی و توسعه‌گرایانه از تاریخ ایران می‌پردازد و تلاش می‌کند با رویکردی روایی و تحلیلی، واقعیت‌های تاریخی را بازسازی کند. کتاب همچنین به نقش زنان در مالکیت زمین و مشارکت اقتصادی، و تأثیر ساختارهای فضایی و مکانی بر عدالت اجتماعی توجه ویژه‌ای دارد. این اثر حاصل سال‌ها پژوهش، گفت‌وگو با صاحب‌نظران و بازبینی انتقادی منابع داخلی و خارجی است و برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به جامعه‌شناسی تاریخی ایران، منبعی غنی و قابل تأمل به شمار می‌آید.

خلاصه کتاب جامعه شناسی تاریخی ایران

این کتاب با طرح پرسش‌هایی دربارهٔ علل توسعه‌نیافتگی روستایی و شکل‌گیری ساختارهای اجتماعی خاص در ایران، به نقد سه رویکرد اصلی در تحلیل تاریخ اجتماعی ایران می‌پردازد: شیوه تولید آسیایی، فئودالیسم و نظریه دولت خودکامه. نویسنده با بررسی داده‌های تاریخی و پژوهش‌های میدانی، نشان می‌دهد که نظام ارباب غایب، یعنی مالکیت زمین توسط مالکان غیرمقیم (اعم از تجار، زنان و طبقات شهری)، نقش محوری در انتقال مازاد تولید کشاورزی از روستا به شهر و در نتیجه، بازتولید فقر و توسعه‌نیافتگی روستایی داشته است. کتاب با نقد دیدگاه‌هایی مانند نظریه‌های کاتوزیان و اشرف، بر اهمیت روابط طبقاتی، ساختارهای مالکیت و نقش دولت در شکل‌گیری این نظام تأکید می‌کند. همچنین، به تفاوت‌های تاریخی ایران و اروپا در زمینهٔ شکل‌گیری دولت، طبقات اجتماعی و مالکیت زمین می‌پردازد و نشان می‌دهد که برخلاف برخی نظریه‌ها، دولت مرکزی در ایران همواره قدرت مطلق نداشته و ساختارهای محلی و طبقاتی نقش مهمی در تحولات اجتماعی ایفا کرده‌اند. اثر حاضر با تحلیل روایت‌های مختلف تاریخی، تلاش می‌کند تصویری چندلایه و انتقادی از واقعیت‌های اجتماعی ایران ارائه دهد و نشان دهد که توسعه‌نیافتگی روستایی نتیجهٔ روابط نابرابر شهری-روستایی و ساختارهای خاص مالکیت زمین بوده است.

چرا باید کتاب جامعه شناسی تاریخی ایران را خواند؟

این کتاب با رویکردی انتقادی و تحلیلی، به یکی از مسائل بنیادین تاریخ اجتماعی ایران یعنی ریشه‌های توسعه‌نیافتگی روستایی و نقش نظام ارباب غایب می‌پردازد. اثر حاضر با نقد نظریه‌های رایج و ارائهٔ روایت‌های جایگزین، امکان بازاندیشی در فهم تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایران را فراهم می‌کند. همچنین، توجه به نقش زنان در مالکیت زمین و بررسی ساختارهای فضایی و عدالت اجتماعی، ابعاد تازه‌ای به مطالعات جامعه‌شناسی تاریخی ایران می‌افزاید. مطالعهٔ این کتاب برای کسانی که به دنبال درک عمیق‌تر از تحولات تاریخی و ساختارهای قدرت در ایران هستند، ارزشمند است.

خواندن کتاب جامعه شناسی تاریخی ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های جامعه‌شناسی، تاریخ، مطالعات توسعه و علوم اجتماعی، و همچنین علاقه‌مندان به تحلیل انتقادی تاریخ اجتماعی ایران مناسب است. همچنین برای کسانی که دغدغهٔ فهم ریشه‌های توسعه‌نیافتگی روستایی، ساختارهای طبقاتی و نقش دولت در تحولات اجتماعی ایران را دارند، منبعی مفید به شمار می‌آید.

فهرست کتاب جامعه شناسی تاریخی ایران

- فصل اول: تغییر موضع معرفت‌شناختی در جامعه‌شناسی تاریخی جدید به بررسی مبانی نظری و روش‌شناسی جامعه‌شناسی تاریخی و تفاوت آن با تاریخ و جامعه‌شناسی می‌پردازد.- فصل دوم: نقد تاریخ‌نگاری و تفسیر جامعه ایران در آثار کاتوزیان نقد نظریه دولت خودکامه و پیش‌فرض‌های تاریخی دربارهٔ ساختار قدرت و جامعه در ایران.- فصل سوم: مطالعه موردی ایران؛ چارچوب نظری و روش‌شناختی تحلیل ساختارهای کشاورزی، نقش دهقانان، و نقد رویکردهای مارکسیستی و پساتوسعه.- فصل چهارم: نقد فرضیه دولت خودکامه در ایران پیشاسرمایه‌داری بررسی شکل‌گیری دولت، ساختار طبقاتی روستایی و نقش طبقات در تحولات تاریخی.- فصل پنجم: تاریخ توسعه و فضامندی تحلیل تحولات فضایی و مکانی، عدالت اجتماعی و تأثیر ساختارهای شهری و روستایی.- فصل ششم: گسترش مالکیت غیابی و تجاری-اربابی بررسی روند تاریخی مالکیت زمین، نقش زنان و پیامدهای توسعه زمین خصوصی.- فصل هفتم: سهم‌بری و ستاندن محصول و تولید مازاد تحلیل نظام‌های بهره‌برداری، تقسیم محصول و آثار اقتصادی بر دهقانان.- فصل هشتم: تجاری شدن کشاورزی و مشارکت بخش‌های اقتصادی بررسی شرایط اقتصادی، تولید محصولات کشاورزی و نقش بازارهای داخلی و خارجی.- فصل نهم: شکل‌گیری طبقات روستایی و پیامدهای تحولات معاصر مطالعه تغییرات اجتماعی و اقتصادی روستاها تا دهه ۱۴۰۰ و پیامدهای آن.- فصل دهم: نتیجه‌گیری جمع‌بندی یافته‌ها و پاسخ به ضرورت تأسیس جامعه‌شناسی تاریخی در ایران.

بخشی از کتاب جامعه شناسی تاریخی ایران

«در این کتاب سعی می‌شود چنین ابهامی برطرف شود بنابراین بیش از مارکس، وبر، دورکیم و دیگران، به محققانی پرداخته می‌شود که خود را آشکارا با جامعه‌شناسی تاریخی تعریف کرده‌اند. برای ورود به مباحث این فصل؛ سودمند است در اینجا دلیل استفاده از واژه جامعه‌شناسی تاریخی «جدید» را سرآغاز بحث خود قرار دهیم. کاربرد این واژه در این فصل به این سبب بوده که در آن، از طریق موضوعات متعدد این دعوی یا چالش مطرح شده که جامعه‌شناسی تاریخی در حال تبدیل شدن به رشته‌ای است که چه به لحاظ نظری و چه روش‌شناسی هم با جامعه‌شناسی و هم با تاریخ تفاوت دارد. این ادعا نه‌تنها در سال ۱۳۷۸ مطرح بود، بلکه در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۲ و اکنون در میانه سال ۱۴۰۳ خورشیدی نیز همین ادعا را دارم، بنابراین لازم است موضع معرفت‌شناسانه این رشته دگرگون شود تا پژوهشگران جامعه‌شناسی و تاریخ توان ارزیابی مشکلاتی را که در پژوهش‌های جامعه‌شناختی - تاریخی با آن مواجه می‌شوند پیدا کنند. پیش از پرداختن به پژوهش‌هایی از این دست، باید این تغییر موضع معرفت‌شناسانه صورت گیرد. مشکلات یادشده شامل موارد زیر است: مسئله مدرک و شاهد در مقابل واقعیت تاریخی، مفهوم واقعیت (عینیت در مقابل ذهنیت)، مفهوم علم و عقلائیت‌های متکثر، معایب و کمبودهای تبیین کلی، مفهوم دستاورد و مشارکت علمی، مفهوم میان‌ذهنیت علمی و نظایر آن.»