کتاب حافظه ای برای فراموشی

کتاب حافظه ای برای فراموشی با عنوان اصلی Memory for forgetfulness نوشتهٔ محمود درویش و ترجمهٔ علیرضا معصومی است. نشر نی این ناداستان را روانهٔ بازار کرده است. این اثر دربردارندهٔ خاطرات محمود درویش در ماه اوت سال ۱۹۸۲ در بیروت است. کتاب حاضر یکی از کتاب‌های مجموعهٔ «ادبیات فلسطین» است. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب حافظه ای برای فراموشی

کتاب حافظه ای برای فراموشی یک ناداستان در قالب خاطرات است. محمود درویش، شاعر فلسطینی، در یکی از روزهای بیروت، شاهد از دست رفتن سرزمین مادری‌اش بود. او می‌دید که چگونه فلسطین، از یک واقعیت جغرافیایی ملموس، به یک خاطره‌ٔ دور و مبهم تبدیل می‌شود. خاطره‌ای که مانند رؤیایی در صبحگاه، تلاش می‌کنیم جزئیاتش را به یاد آوریم، اما لحظه به لحظه از ذهنمان محو می‌شود. فلسطین، دیگر نه یک مکان، نه یک شیء، بلکه تنها یک تصویر است. تمام جنبه‌های مادی و واقعی آن از بین می‌رود تا تصویری بی‌ضرر و بی‌خطر از آن باقی بماند. نام این فرایند را «تقدیر» می‌گذارند؛ تقدیری که نه می‌توان در برابرش ایستاد و نه می‌توان به آن تسلیم شد. در این شرایط، فلسطینی، نقش یک شاهد را بر عهده می‌گیرد؛ شاهدی بر حذف جنبه‌های مادی و تبدیل واقعیت به استعاره و خاطره. برای کسانی که فلسطینی نیستند، این استعاره و خاطره، هرچند تراژیک، زیباست، اما تنها فلسطینی است که درد این حذف را بر پوست خود احساس می‌کند و اشک می‌ریزد. در این موقعیت، قهوه و آیین دم‌آوری آن، دیگر تنها یک لذت شخصی نیست، بلکه استعاره‌ای از تدفین فلسطین است. پس از این حذف، فلسطین برای غیرفلسطینیان، به خاطره و استعاره‌ٔ «وطن» تبدیل می‌شود. خاطرات محمود درویش در باب فلسطین را در این اثر بخوانید.

در یک تقسیم‌بندی می‌توان ادبیات را به دو گونهٔ داستانی و غیرداستانی تقسیم کرد. ناداستان (nonfiction) معمولاً به مجموعه نوشته‌هایی که باید جزو ادبیات غیرداستانی قرار بگیرد، اطلاق می‌شود. در این گونه، نویسنده با نیت خیر، برای توسعهٔ حقیقت، تشریح وقایع، معرفی اشخاص یا ارائهٔ اطلاعات و به‌دلایلی دیگر شروع به نوشتن می‌کند. در مقابل، در نوشته‌های غیرواقعیت‌محور (داستان)، خالق اثر صریحاً یا تلویحاً از واقعیت سر باز می‌زند و این گونه به‌عنوان ادبیات داستانی (غیرواقعیت‌محور) طبقه‌بندی می‌شود. هدف ادبیات غیرداستانی تعلیم هم‌نوعان است (البته نه به‌معنای آموزش کلاسیک و کاملاً علمی و تخصصی که عاری از ملاحظات زیباشناختی است)؛ همچنین تغییر و اصلاح نگرش، رشد افکار، ترغیب یا بیان تجارب و واقعیات از طریق مکاشفهٔ مبتنی بر واقعیت، از هدف‌های دیگر ناداستان‌نویسی است. ژانر ادبیات غیرداستانی به مضمون‌های بی‌شماری می‌پردازد و فرم‌های گوناگونی دارد. انواع ادبی غیرداستانی می‌تواند شامل این‌ها باشند: جستارها، زندگی‌نامه‌ها، کتاب‌های تاریخی، کتاب‌های علمی - آموزشی، گزارش‌های ویژه، یادداشت‌ها، گفت‌وگوها، یادداشت‌های روزانه، سفرنامه‌ها، نامه‌ها، سندها، خاطره‌ها و نقدهای ادبی.

خواندن کتاب حافظه ای برای فراموشی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران ناداستان و قالب خاطرات پیشنهاد می‌کنیم.

درباره محمود درویش

محمود درویش در ۱۳ مارس ۱۹۴۱، در روستای البروه در شرق شهر عکا در فلسطین به دنیا آمد. او شاعر، روزنامه‌نگار و نویسندۀ فلسطینی است. اسرائیلی‌ها روستای البروه را آتش زدند؛ پس محمود درویش در ۶ سالگی به همراه خانواده به لبنان پناهنده شد. پس از مقاومت‌های بسیار ساکنان آن منطقه، این دهکده از دست اسرائیلی‌ها خارج شد ولی هنگامی که اهالی، دوباره به آن وارد شدند، همه چیز در آن نابود شده بود. محمود درویش مدتی عضو سازمان آزادی‌بخش فلسطین بود اما در سال ۱۹۹۳ در اعتراض به پذیرش پیمان اسلو، از این سازمان استعفا داد. او از تشکیل یک دولت مستقل در کنار کشور اسرائیل دفاع می‌کرد. او قادر بود به زبان عبری سخن بگوید؛ از این رو، با فرهنگ یهودیان آشنایی و دوستان یهودی زیادی نیز داشت. محمود درویش، سرودن را از زمان مدرسه شروع کرد. وی در سال ۱۹۶۰ نخستین مجموعه از آثار خود را منتشر کرد. درویش موفق شد با چاپ دومین مجموعه‌اش با عنوان «برگ‌های زیتون (اوراق الزیتون)» در سال ۱۹۶۴، به‌عنوان یکی از شاعران پیشرو شعر مقاومت شناخته شود. درویش بیش از سی کتاب شعر منتشر کرد. دو موضوع عمده در ساختار اشعار این شاعر عرب دیده می‌شود: «عشق و سیاست». مضمون اغلب شعرهای او مسألۀ فلسطین است و این شاعر در میان خوانندگان عرب و غیرعربِ خویش به همین مضمون نیز شهرت دارد. تصویرهای شعرهای او واضح و ساده هستند. همچنین، بسیاری از شعرهای محمود درویش به شکل سرودهای عمومی و آوازهای محبوب درآمده‌اند. این شاعر، سال‌های زیادی از عمر خود را در قاهره، بیروت، تونس و پاریس به تبعید گذراند. محمود درویش در اوت ۲۰۰۸ در پی عمل جراحی قلب در تگزاس آمریکا در گذشت.

بخشی از کتاب حافظه ای برای فراموشی

«برگه‌های هویت خود را چون وبازدگان در مرزها به مأموران بازرسی نشان می‌دهند، و در حال، پروای عزت قومی دارند؛ این‌ها فراموش‌شدگانند، جداافتاده از بافت اجتماعی داخلی، سرِ راه انداخته شده، محروم از حق کار و مساوات، و در حال، باید قدردان سرکوبشان باشند که نعمت حافظه را تقدیمشان می‌کند. و چنین آن‌که از او فراموشی انسان بودن طلب می‌شد، محرومیتش از حقوق را می‌پذیرد تا رهایی از درد نسیان وطن را بیاموزد. باید که او سل بگیرد تا ریه را فراموش نکند، و همو باید که بی‌پناه روی زمین بخوابد تا فراموش نکند آسمان دیگری دارد. و همو باید که بندگی کند تا رسالت میهنی را فراموش نکند، و همو باید که آواره شود، تا فلسطین را فراموش نکند. و به اختصار، باید که همو «دیگری» برادران عربش باشد، چرا که او نذر [آرمان] آزادسازی است...

خوب... خیلی خوب؛ وظیفه‌اش را خوب می‌داند: «هویتم‌سلاحم». پس چرا بی‌شمار اتهام بر سرش می‌ریزند: آشوبگری، برهم زدن مهمانی، دردسرسازی، سرایت بیماری خشونت مسلحانه. اگر آرام بگیرد، روحش را جلوی سگ‌های ولگرد می‌اندازند، و اگر سوی وطن گام بردارد، جسدش را. اما روشنفکران که همیشه می‌توانند به‌روزترین نظریه‌های باب روز را به تن کنند، قانعش می‌کنند که او تنها بدیل وضع موجود است، و وقتی که وضع موجود بر او چنگ می‌اندازد، او را به خودانتقادی می‌خوانند که چرا در وطن‌پرستی افراط کرده،‌ چرا تا حد خروج از حصارِ وضع موجود افراط کرده است! وقتش نشده، هنوز وقتش نشده. و او باید همچنان صبر کند. چه کار باید بکند؟... دقیقاً چه کاری؟ حرافی در کافه‌های بیروت؟ تا همین جایش هم آن‌قدر حرافی کرده که بگویند بیروت فاسدش کرده.»