کتاب مطالعات جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی: مناسک عزاداری محرم (جلد دوم)

کتاب «مطالعات جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی: مناسک عزاداری محرم (جلد دوم)» نوشتهٔ جبار رحمانی، تلاش‌های پژوهشی پراکنده او در حوزه مناسک شیعی و برداشتن گامی در راستای غنای ادبیات نظری و پژوهشی در این حوزه است که انتشارات خیمه آن را چاپ کرده است.

درباره کتاب مطالعات جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی: مناسک عزاداری محرم (جلد دوم)

در مجلد اول این مجموعه به اهمیت مطالعات جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی آیین‌های دینی و دلالت‌های اجتماعی و فرهنگی آن‌ها پرداخته شد. تجربۀ مطالعات نسل جدید محققان داخلی هنوز به یک سنت با گفتمان مفهومی و نظری خاص خودش تبدیل نشده است. هنوز داده‌ها و تحلیل‌های موجود از آیین‌های دینی فربگی لازم را ندارند و همچنان در چارچوب‌های نظریه‌ای برخاسته از زمینه‌ها و میدان‌های تحقیق سایر ادیان هستند. مطالعات جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی دین و نظریات برخاسته از آن‌ها به‌شدت به زمینه و خاستگاه محقق و شرایط میدان تحقیق وابسته‌اند. براین‌اساس، انجام تحقیقات بیشتر در حیطۀ آیین‌های شیعی می‌تواند مبنایی برای ایجاد چارچوب‌های نظری متناسب‌تر و بهتر باشد. این مطالعات هنوز در ایران در آغاز راه است.

پیوند بین نتایج محققان جدید و محققان قبلی می‌تواند هم زمینه‌ای باشد برای امتداد سنت مطالعاتی و هم اینکه به‌تدریج مبنایی باشد برای فهم بهتر آنچه خود داریم. در مجلد قبلی، نگاهی کلی به آیین‌های عزاداری محرم و بالاخص در ساختار هیئت‌های عزاداری داشتیم. آن مجلد بیشتر به این مسئله در کلیت موضوع خودش و به‌مثابۀ یک امر عام پرداخته بود. در این مجلد، به برخی دیگر از اجزای این مناسک و آیین‌ها با دلالت‌های خاص‌تر آن در حیطۀ تاریخ و اجتماع پرداخته خواهد شد. محتوای مجموعه مقالات حاضر از لحاظ موضوعی، بیشتر حول موضوع مداح و مداحی است.

در مقدمۀ مجلد قبلی، به ویژگی‌های رویکردهای جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی در مطالعۀ دین اشاره شد؛ اما به‌نظر می‌رسد لازم است جهت جلوگیری از برخی سوءتفاهم‌ها، مجدداً به این مسئله بپردازیم. اهمیت و حساسیت آیین‌های مذهبی در جامعه ناشی از رابطۀ آن‌ها با امر قدسی و باورها و ایمان مردم است. امر قدسی در این آیین‌ها عملاً سبب تسری تقدس به سایر اجزای مادی و انسانی جامعه و فرهنگ انسانی می‌شود. این ویژگی امور لاهوتی است که قدرت قدسیشان را به امور وابسته‌به خودشان تسری می‌دهند یا می‌توان گفت که حداقل از منظر دینی و نگاه مؤمنان و متولیان دین این‌گونه است. این تسری تقدس سبب حساسیت هرچه بیشتر موضوعات می‌شود. سرمای عقل علمی چندان خوشایند گرمای ایمان عملی نیست. اما باید گفتمان علمی را از گفتمان دینی جدا کرد. هدف تحقیق علمی بررسی صحت و سقم این ایمان نیست. جامعهشناسی و انسانشناسی به‌دنبال فهم درستی و نادرستی ایمان مؤمنان نیستند و نمی‌توانند باشند. آنچه برای این رشته‌ها مهم است تجلی اجتماعی و فرهنگی ایمان مذهبی در زندگی مؤمنان است...

کتاب مطالعات جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی: مناسک عزاداری محرم (جلد دوم) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به افرادی که مایل هستند دربارهٔ حماسهٔ کربلا اطلاعات بیشتری کسب کنند پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب مطالعات جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی: مناسک عزاداری محرم (جلد دوم)

«نکتــۀ مهم در این اســت که ذهنیــت مذهبی مؤمنان یا آنچه دورکیــم »ذهنیت عبادی« (همــان: ۵۲۳‌) می‌نامــد، از خلــال مناســک ایجــاد می‌شــود. مناســک وجدان اخلاقــی فرد و اجتماع و رابطۀ فرد به گذشــته و وابســتگی او به اجتماع را در بســتری از ایمان مناســکی و در بســتری از ذهنیــت مذهبــی ایجاد می‌کنند. مهمترین مخاطب مناســک، درون افراد اســت. تصوراتــی کــه در طی مناســک در درون فــرد برانگیخته می‌شــود آن‌هایی هســتند که برای کارکرد نیکوی حیات اخلاقی مؤمنان ضروری هســتند (همان: ۵۲۸) لذا مناســک فرد را، با تجدیــد قــوا و تقویت روحیه‌اش و پیوندش با جامعه، با نیروی بیشــتری به حیات اجتماعی بــاز می‌گرداننــد. در ایــن منظــر، هرچــه مناســک عمومی‌تــر و مهم‌تــر باشــد، تأثیرگذاریــش بــر مؤمنان و انجام کارکردهای مدنظر دورکیمی بیشــتر خواهد شــد. باید توجه کرد که در ادیان مختلــف، مناســک جمعی و فردی متنوعــی که در آن دین هســتند، کارکردهای جمعی یکی از مناسک دینی دارند؛ اما نکتۀ اصلی در اینجاست که در هر مذهب و اجتماع، معمولاً که عمومیت، گستردگی و مرکزیت خاصی در نظام اعتقادی و مناسکی دارد، بیشترین نقش و ســهم را در بازتولیــد هویــت اجتماعــی و بــه تعبیر دورکیــم، وجدان جمعــی و آ گاهی جمعی مؤمنــان دارد. لذا برای شــناخت این مناســک، بایــد دید کدامیک از مناســک مذهبی، برای افــراد جامعــۀ مذهبــی، مرکزیت منســکی و اعتقادی داشــته و تبلورهای بیرونــی این مرکزیت در جامعه چگونه اســت. بیشازاین، نیازی به بســط نظریات دورکیم نیســت. لذا به تحلیل داده‌های سفرنامه‌ها خواهیم پرداخت.»