کتاب تاریخ بیهقی (جلد اول)

نشر سخن کتاب سترگ تاریخ بیهقی نوشتهٔ ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی را با مقدمه، تصحیح، تعلیقات و توضیحات استاد محمدجعفر یاحقی و مهدی سیدی منتشر کرده است. این کتاب دو جلد دارد و جلد نخست آن را پیش رو دارید.  جلد نخست شامل مقدمهٔ مفصل، متن تاریخ بیهقی، توضیح کلمات دشوار و نسخه‌بدل‌ها در پاورقی، ملحقات و فهرست اعلام در انتهای کتاب است و جلد دومْ تعلیقات و فهرست‌ها را دربر می‌گیرد.

درباره کتاب تاریخ بیهقی

تاریخ بیهقی گزارش تفصیلی رویدادهای زمان سلطنت مسعود غزنوی به قلم راستین و توانای ابوالفضل بیهقی، دبیر دیوان رسالت عهد غزنوی است که به تاریخ مسعودی نیز شهرت دارد.

 این کتاب علاوه بر تاریخ غزنویان، بخش‌هایی از تاریخ صفاریان، سامانیان و دورهٔ پیش از پادشاهی محمود غزنوی را شامل می‌شود.

دیبای خسروانی بیهقی در نثر فارسی همان پایگاهی را دارد که شاهنامه در نظم، یعنی هر دو هم‌عنان یکدیگر بنای لغت فارسی دری را استوار کرده‌اند. کتاب تاریخ بیهقی هم تاریخ است و هم ادبیات و شاید نخستین کتابی است که به زیبایی و با نثر فنی دلپذیری نوشته شده است و پیش از آن، کتابی با این صراحت و قوت کلام نوشته نشده است. کلیله و دمنه و گلستان هردو وامدار تاریخ بیهقی هستند.

در چاپ حاضر از تاریخ بیهقی که به مراتب پیوسته‌تر، اصیل‌تر و دقیق‌تر از چاپ‌های پیشین است. بسیاری از ناروشنی‌های کتاب، روشن و دشواری‌های آن حل شده و با شرح و توضیح و فهرست‌های متعدد، مراجعۀ پژوهشگران و عموم خوانندگان به کتاب، آسان‌تر شده است.

چاپ مجدد حاضر نسبت به چاپ پیشین  افزوده‌هایی دارد که خواننده را به شناخت و فهم تاریخ بیهقی نزدیک‌تر می‌کند. همچنین با تجدیدنظر و افزوده‌ها و اصلاحات کامل است.

محمدجعفر یاحقی، مدیر قطب علمی دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد با همکاری مهدی سیدی، مورخ و پژوهشگر، چندین سال بر تصحیح این کتاب همت گماردند و دربارهٔ آن پژوهش کردند. این کتاب برای نخستین‌بار سال ۱۳۸۸ به چاپ رسید.

بر کتاب تاریخ بیهقی شرح‌ها و تصحیح‌های زیادی نوشته شده است. تصحیح‌های قبلی کتاب تاریخ بیهقی که عمدتا پنج تصحیح مشخص است، بر اساس نسخه‌های کم‌اعتبار انجام گرفته و دکتر فیاض و سایر مصححان یکی دو نسخه بیشتر نداشته‌اند و نسخه‌هایی که این مؤلفان استفاده کردند، نسخه‌های نامعتبری است.

این در حالی است که چاپ جدید که پیش روی شماست، حاصل مطالعات فراوان و مقایسهٔ ۱۹ نسخهٔ خطی و پنج چاپ قبلی تاریخ بیهقی است و همچنین نسخه‌های خطی جدید تاریخ بیهقی که در کتابخانهٔ موزهٔ بریتانیا وجود دارند، در این کتاب مورد استفاده قرار گرفتند. 

این کتاب علاوه بر تصحیح فوق‌العاده، مقدمه‌ای مفصل دارد که به همهٔ مسائل نویسندهٔ تاریخ بیهقی، روزگار او، شیوهٔ زندگی، مسائل سیاسی و اجتماعی، طرز نویسندگی و بسیاری از موارد دیگر پرداخته و در واقع کتابچه‌ای است که همهٔ مسائل مربوط به بیهقی را شامل می‌شود و تاکنون این همه مطلب زیاد دربارهٔ ابوالفضل بیهقی یک‌جا نیامده است.

عناوین برتر و جوایز نفیسی که کتاب دریافت کرده است:

کتاب برگزیدهٔ سال ۱۳۸۹

کتاب برگزیدهٔ چهارمین جشنوارهٔ بین‌المللی فارابی

قلم زرین و کتاب فصل

***

جلد نخست تاریخ بیهقی از این قرار است:

زندگی، زمانه و آثار بیهقی

ذکر بیهقی و کتاب او در منابع کهن

تاریخ بیهقی در بیرون از مرزها

مروری بر چاپ‌های تاریخ بیهقی

معرفی نسخه‌های تاریخ بیهقی

چرا باز هم تصحیح تاریخ بیهقی؟

شیوه تصحیح ما

متن تاریخ بیهقی

باقی‌مانده‌ٔ مجلد پنجم [متاسفانه مجلدهای ابتدایی کتاب تاریخ بیهقی در دسترس ما نیست.]

نامهٔ حشم تگیناباد به امیر مسعود

...

آغاز مجلد ششم

ذکر آغاز تاریخ امیر شهاب الدوله مسعود بن محمد

قصه علی مانک

...

آغاز مجلد هفتم

ذکر خروج الامیر مسعود من بلخ الی غزنین

...

آغاز مجلد هشتم

بقیت سال اربع و عشرین و اربعمائه

...

آغاز مجلد نهم

آغاز مجلد دهم

باب خوارزم

...

ملحقات

فهرست اعلام تاریخی و جغرافیایی

فهرست کتاب‌ها

خواندن کتاب تاریخ بیهقی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی و همچنین دوستداران این متن کهن که همیشه آرزوی خواندن آن را داشتند پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تاریخ بیهقی (جلد اول)

«در اخبار خلفا خوانده‌ام که چون کار آل برمک بالا گرفت و امیرالمومنین هرون الرشید یحیی بن خالد البرمکی را که وزیر بود پدر خواند و دو پسر او را فضل و جعفر برکشید و به درجه‌های بزرگ رسانید، چنان‌که معروف است و در کتب مثبت، مردی علوی خروج کرد و گرگان و طبرستان بگرفت و جملهٔ کوه گیلان و کارش سخت قوی شد. هرون بی‌قرار و بی‌آرام گشت که در کتب خوانده بود که نخست خلل که آید درگاه خلافت عباسیان آن است که به زمین طبرستان ناجم پیدا آمد و این شغل نه از آن است که به سالاری راست شود؛ یا ما را باید رفت یا تو را پسری از آن تو، فضل یا جعفر.»