کتاب نظام نوآوری فناورانه

کتاب نظام نوآوری فناورانه نوشتهٔ سیدمحمدهادی رضوی است و انتشارات چاپ و نشر بازرگانی آن را منتشر کرده است. این کتابْ رهیافت قابلیت‌های نوآوری در فناوری اطلاعات و ارتباطات را دربر می‌گیرد.

درباره کتاب نظام نوآوری فناورانه

عواملی چون رقابت جهانی شدید، تغییر سریع فناوری، تقاضای بالاتر مشتریان، کاهش چرخهٔ عمر محصول و سهولت تقلید، بنگاه‌ها را وادار کرده تا برای بقا به سمت مزیت رقابتی حرکت کنند. در نیمهٔ دوم قرن بیستم، مزیت رقابتی عمدتاً با متغیرهایی نظیر کارایی، کیفیت، پاسخ‌گویی به مشتری و سرعت بیان می‌شد. در هزارهٔ جدید، اگرچه این متغیرها همچنان جایگاه خاص خود را دارند، کنترل آن‌ها حداقل شرایط برای بقا در محیط رقابتی است. نوآوری می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند که نقشی بااهمیت در شکل‌دادن به آیندهٔ صنعت خود داشته باشند.

مزیت رقابتی به‌عنوان محصول دیدگاه منبع‌محور در حوزهٔ مدیریت و اقتصاد طی دو دههٔ انتهایی قرن بیستم به‌سرعت جای خود را بین صاحب‌نظران باز کرد. در شرایط جدید محیط کسب‌وکار که رقابت شدید و کاهش چرخهٔ عمر محصول یگانه عوامل تعیین‌کننده فضای صنعت و بازار شده‌اند، چنین به نظر می‌رسد که بنگاه‌ها باید بر مبنای منابع گوناگونی که در اختیار دارند ویژگی یا ویژگی‌هایی را احراز کنند که به وسیلهٔ آن‌ها بتوانند عملکرد بهتری نسبت به رقبا پیدا کنند. این ویژگی‌ها همان مزیت رقابتی هستند. مزیت رقابتی نباید به‌راحتی قابل تقلید از سوی رقبا باشد. به دلایل مختلف از جمله سهولت تقلید، در طول زمان توجه به مزیت رقابتی رفته‌رفته از سمت منابع به سمت قابلیت، فناوری و نوآوری گرایش پیدا کرده است.

امروزه سازمان‌ها با چالشی جدید دست به گریبان هستند. این چالش عبارت است از التزام به نوآوربودن، آن هم نه نوآوری گاه و بی‌گاه، بلکه نوآوری در عمده مواقع، سریع و با موفقیت قابل اطمینان. امروزه از نوآوری به‌عنوان سازوکاری مهم برای رقابت‌پذیری بیش‌تر و بقا در جهان کسب‌وکار یاد می‌شود. بنابراین نوآوری مزیت رقابتی در عصر جدید است. از بین تمامی انواع گسترده و متنوع نوآوری که به چشم می‌خورد، نوآوری فناورانه در دههٔ اخیر از جمله انواع نوآوری بوده که حائز بیشترین توجهات بوده است.

طی دهه‌های گذشته، قابلیت‌های فناورانه بنگاه یکی از منابع راهبردی اصلی برای توانمندسازی بنگاه در دست‌یابی به مزیت رقابتی درون صنعت خصوصاً در صنایع با فناوری بالا بوده است.

بسیاری از مطالعات نشان داده است که نوآوری فناورانه می‌تواند تأثیرات مثبتی در ارتقای جایگاه رقابتی بنگاه داشته باشد. مفهوم قابلیت بر اساس دانش فناورانه یکی از بنیان‌های اصلی رقابت‌پذیری در کسب‌وکار خصوصاً در صنایع با فناوری بالاست. در بلندمدت، این قابلیت‌های نوآوری فناورانه است که منبع اصلی مزیت رقابتی را تشکیل می‌دهند.

در سال‌های اخیر، توجه به مفهوم نظام نوآوری به‌عنوان رویکردی برای تحلیل و سیاستگذاری در عرصه علم و فناوری و نوآوری به صورت گسترده مورد توجه قرار گرفته است. در ایران نیز از مفهوم نظام نوآوری در عرصه تحلیل و عارضه‌یابی و ارائه راهکارهای سیاستی توسعه فناوری و نوآوری ملی استفاده گسترده‌ای شده است. 

با ظهور رویکرد نظام نوآوری، تأکید محققان عمدتا بر نظام نوآوری ملی بود. با این حال، با گذشت زمان، انواع دیگری از نظام‌های نوآوری نیز مطرح شد چون نظام نوآوری بخشی، نظام نوآوری فناورانه و نظام نوآوری منطقه‌ای. نظام‌های نوآوری فناورانه و بخشی بر زمینه‌های فناورانه و طیف‌هایی از محصولات تمرکز دارند.

از سوی دیگر، دست‌یابی به فناوری‌های نوظهور مانند نانوفناوری، زیست‌فناوری، انرژی‌های تجدیدپذیر و... هم‌اکنون مسیر رو به رشدی را در توسعه علمی و فناورانه کشورها در پیش گرفته‌اند و نقش و جایگاه آن‌ها در طول سال‌های اخیر، رشد بسیاری داشته است.

در ایران نیز در سال‌های اخیر توجه بسیار زیادی به شکل‌گیری و توسعه فناوری‌های نوظهور شده است که هم در عرصه نهادسازی و هم در عرصه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی به‌خوبی مشهود است.

کتاب نظام نوآوری فناورانه بنا دارد به تدوین الگوی تأثیرگذاری قابلیت‌های نوآوری فناورانه بنگاه‌ها بر شکل‌گیری نظام نوآوری فناورانه صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران بپردازد. نوآوری فناورانه طی دهه‌های اخیر از جمله انواع نوآوری بوده است که در دسته‌بندی‌های ارائه‌شده از انواع نوآوری حائز بیشترین توجهات بوده است. نوآوری فناورانه عبارت است از: انتخاب، کسب، جذب و یکپارچه‌سازی فناوری جدید به علاوه مدیریت و سازماندهی منابع گوناگون برای تولید فناوری جدید.

از انواع مختلف نوآوری، نوآوری فناورانه در قالب دو نوع نوآوری محصول و فرایند بروز می‌کند.

بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که نوآوری فناورانه می‌تواند تأثیرات مثبتی در ارتقای جایگاه رقابتی بنگاه داشته باشد. در بلندمدت، این قابلیت‌های نوآوری فناورانه است که منبع اصلی مزیت رقابتی را تشکیل می‌دهد.

خواندن کتاب نظام نوآوری فناورانه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به مدیران و راه‌اندازان کسب‌وکارهای نو پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب نظام نوآوری فناورانه

«سؤال اصلی در مورد رشد اقتصادی این است که چرا برخی کشورها ثروتمند و برخی دیگر فقیرند؟ و این‌که چرا نرخ رشد اقتصادی در بین کشورها متفاوت است؟ قبل از سولو، نظر غالب آن بود که کشورهایی که پس‌انداز و در نتیجه، سرمایه‌گذاری بیش‌تری در سرمایه فیزیکی انجام می‌دهند رشد بالاتری در آینده خواهند داشت. بر این اساس، کشورهایی که مصرف حال را به منظور مصرف بیش‌تر در آینده به تعویق اندازند، احتمالاً شاهد رشد اقتصادی بیش‌تر و ثروت بیش‌تری در بلندمدت خواهند بود. سولو در مقاله خود در سال ۱۹۵۷، ستاده کل را به‌عنوان خروجی فرایندی در نظر گرفت که کار، سرمایه و فناوری را ترکیب می‌کند.

تعادل هنگامی روی می‌دهد که برای هر کشور، تابع پس‌انداز و خط سرمایه‌گذاری پایدار، یکدیگر را قطع کنند. نتیجه شگفت‌انگیز در روش سولو آن است که کشورهایی که پس‌انداز و سرمایه‌گذاری بیش‌تری روی سرمایه فیزیکی انجام می‌دهند نرخ رشد دائمی بالاتری نخواهند داشت؛ هرچندسرانه ستاده به ازای هر فرد در حالت پایدار، بالاتر خواهد بود. در حقیقت، در هر سه مورد، نرخ رشد سرانه ستاده به ازای کار در بلندمدت برابر صفر است. به همین ترتیب، رشد سرمایه در بلندمدت به سمت صفر متمایل می‌شود.

رشد تا زمانی که ستاده سرانه به حد مشخصی برسد، ادامه خواهد یافت و سپس متوقف می‌شود. این یافته سولو این موضوع را مشخص کرد که تشکیل سرمایه معین‌کننده میزان سرعت رشد اقتصادی کشورهاست. بر اساس نظر سولو، تنها پیشرفت فنی می‌تواند در بلندمدت ادامه یابد. اگرچه در نهایت، شیفت به سمت بالای نرخ پس‌انداز (افزایش در نرخ تشکیل سرمایه ناخالص)، منجر به سطح بالاتر ستاده سرانه خواهد شد، بدون پیشرفت فنی، رشد ستاده سرانه نهایتاً به صفر خواهد رسید. بنابراین انباشت عامل تولید، نمی‌تواند عامل رشد مداوم بلندمدت اقتصادی شود و تنها پیشرفت فنی عامل باقیمانده‌ای است که رشد بلندمدت مشاهده‌شده در کشورهای مختلف را توضیح می‌دهد.

سولو پیشرفت فنی را به‌عنوان یک عامل برون‌زا در تابع تولید کاب-داگلاس معرفی کردکه به صورت برون‌زا نشان می‌دهد که چرا اغلب کشورهای صنعتی رشد مداوم ستاده سرانه در بلندمدت داشته‌اند. تغییرات فنی نیرویی معرفی شد که تابع تولید سرمایه سرانه را به سمت بالا تغییر می‌دهد. بنابراین یک تابع پس‌انداز ناخالص بالاتر تفسیری از اثر این تغییر به بالا خواهد بود.

چنانچه دانش فنی از فعالیت‌هایی نشأت گرفته باشد که در خارج از بخش اقتصادی روی می‌دهد، برداشت سولو از پیشرفت فنی به صورت برون‌زا به نظر صحیح است. ابهام در مدل‌های دارای فناوری برون‌زا آن است که فرایند نوآوری به واسطه پیشرفت در تحقیقات دانش اتفاق می‌افتد. این موضوع گاهی «فشار دانش» قلمداد می‌شود که در مقابل روش «کشش بازار» در مدل‌سازی فرایند نوآوری است. روش «فشار دانش» می‌تواند یک مدل خطی نوآوری پیش‌بینی شود که به وسیله آن، پیشرفت علوم پایه باعث شکل‌گیری فرایند نوآوری می‌شود. ایده‌های جدید کالاهای عمومی در مراحل ابتدایی نیاز به حمایت مالی دولت برای شکل‌گیری دارند.»