کتاب من و بازرگان

کتاب من و بازرگان نوشتهٔ اکرم آقابابایی است و نشر متخصصان آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب من و بازرگان

مهندس بازرگان دربارهٔ قران و به‌طور کلی دربارهٔ اسلام، کلامی روان و نظراتی تأمل‌برانگیز دارد؛ این کتاب برخی از این دیدگاه‌ها و چگونگی پیدایش مبانی فکری آن‌ها را موضوع موردمطالعه‌ قرار داده است. پس از معرفی ایشان و سرک‌کشیدن به پنجره‌هایی از زندگی او، در هر بخش زاویهٔ دید متفاوت و آراء و نظراتش در زمینه برخی از آیات قرآن و به‌طور کلی دیدگاه‌هایش دربارهٔ اسلام قرآنی بررسی می‌شود.

برای گشودن قفل قلب های خود و رهیافتن به گنجینه‌های رحمن باید تدبر در قرآن و کشت‌کردن در زمین پربرکت این کتاب را تمرین کرد، چنان که اولین تربیت‌شده این مکتب فرمود: در روز قیامت منادی ندا می‌دهد که امروز هرکس گرفتار کشت خویش و پاسخگوی سرمایه‌گذاری عمر در زمین‌هایی است که انتخاب کرده، غیر از کشت‌کاران قرآن. پس باید از این گروه و پیروان قرآن بود و به وسیله آن پروردگار را شناخت و نفس را نصیحت کرد و آرا و نظرات شخصی را متهم و مغشوش ساخت.  بازرگان برای تدبر در قرآن ممارست و تمرین را لازم می‌داند. حاصل این تفکر و تعقل را سرمایه‌ای برای قیامت می‌داند، زیرا به خاطر این تلاش شناخت پروردگار و قیامت حاصل می‌شود، پس با دستانی پر به شناخت رسید تا بتوان جهان را درک کرد و راه ورسم زندگی را انتخاب، سپس به استقبال قیامت باید رفت. قرآن برای توده مردم و عوام الناس هدایت و برای عالمان مراتبی روشن‌تر و تفضیل یافته‌تر از هدایت و بالاخره برای انسان‌های رشدیافته، ملاک شناخت و عرفان است. 

عبدالعلی بازرگان کتاب خود متدولوژی تدبر در قرآن را در دوازده فصل تدوین و هر فصل را با موضوعی تألیف کرده است، موضوع هر فصل با عنوان آن شناخته می‌شود. فصل اول به شناخت مفهوم کلمات قرآنی اختصاص دارد که معنی و مفهوم کلمات یک آیه را از طریق مقابله آن‌ها با کلمات متضاد در همان آیه بررسی می کند. گاهی همان مفهوم را در آیات دیگر جست‌وجو کرده و از طریق تقابل کلمات متضاد و بررسی مفهوم آن ها به پیام آیه می‌رسد. در فصل دوم آیات را مورد تجزیه وتحلیل قرار داده و سپس در فصل سوم به تکرارها پرداخته و تمرکز روی تکرار برخی از کلمات در یک آیه را دلیلی از حکمت خداوند می‌داند و تبیین کرده که خداوند از تکرار هر کلمه چه هدفی داشته است.

در فصل چهارم کتاب که به تفصیل به آن پرداخته می‌شود، جملات معترضه در یک سوره را با استفاده از آیات دیگر قبل و بعد آن توضیح می‌دهد. منظور از جمله معترضه قسمت‌هایی از آیات است که در وسط تعدادی آیه یا مطلبی می‌آید. به منظور اینکه خواننده اشراف بیشتری بر موضوع به دست آورد. در فصل پنجم کتاب به تدبر در آیات قبل و بعد پرداخته شده است و آیات مشکل

و نامفهوم یک سوره را با استفاده از پیام آیات دیگر در همان سوره و گاهی در سوره‌های دیگر بررسی کرده است. به دنبال آیات مشابه گشته و با کنار هم قرار دادن، آن ها را روشن می‌کند. بازرگان سوره های قرآن را همچون اعضا و جوارح بدن انسان مثال زده که آیات آن با هم در ارتباط و تعامل هستند و وجود یکی کامل‌کننده دیگری است و شاید نبودن یکی باعث نقص در فهم می‌شود. در فصل ششم آیه‌ای از یک سوره با آیه‌ای از سوره دیگر تفسیر شده است و این نشان‌دهنده این مطلب است که بازرگان به تفسیر قرآن با خودش اهمیت ویژه‌ای داده و شاید بتوان گفت که یکی از دغدغه‌های او تفسیر آیات با آیات دیگر است. سپس در فصل هفتم تدبر در تفاوت‌ها و حذف و تقدیر عنوان فصل هشتم کتاب است.

در خصوص حروف مقطعه تحلیل های مفصلی دارد که در فصل نهم مختصری به آن پرداخته است. بازرگان کتابی نیز به همین عنوان دارد. در فصل دهم کتاب به نکات تدبری و اشارات قرآنی پرداخته بدین شیوه که آیات مختلف را در کنار هم قرار داده، این بار کلمات مشترک را از آن‌ها بیرون کشیده و آن‌ها را از لحاظ معنایی تحلیل کرده است. به عنوان مثال مفهوم اندیشه اولوالالباب را در چند آیه‌ای که این کلمه در آن‌ها به کار رفته بررسی کرده است. بررسی ابعاد سه گانه شخصیت آدمی عنوان فصل یازدهم کتاب متدولوژی تدبر در قرآن است. در این فصل که نسبت به فصول دیگر تفصیل بیشتری دارد، ایمان، تقوا و احسان را همچون رنگ، طعم و بو برای میوه می‌داند و با تبیین این مسئله نکات جالب توجهی مطرح کرده است.

خواندن کتاب من و بازرگان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به کسانی که می‌خواهند دربارهٔ مهندس بازرگان اطلاعات بیشتری کسب کنند پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب من و بازرگان

مفهوم تدبر در قرآن

آنچه از تعریف عمومی کلمه برمی‌آید: تدبر به مفهوم تفکر و اندیشیدن در ورای ظواهراست تا چهره باطن امور جلوه‌گر شده و عاقبت آن برملا گردد یا به تعبیری تدبر در قرآن پی بردن به انسجام و هماهنگی بین آیات و سوره‌های قرآن است. امام علی (ع) درباره تدبر در قرآن می‌فرماید: بدانید قرائتی که همراه با تدبر نباشد خیری در آن نیست.

جلال‌الدین سیوطی هم درالاتقان درمورد تدبر می‌گوید: «تدبر و اندیشیدن در معنای قرآن سنت است زیرا که همان مقصود اعظم و مطلوب اهم است و به‌وسیله آن سینه‌ها فراخ گشته و دل‌ها نورانی می‌شود. چگونگی تدبر بدین این‌گونه است که دلش را با اندیشیدن در معنای آنچه تلفظ می‌کند مشغول دارد و معنای هر آیه را بشناسد و در اوامر و نواحی تأمل کندو باور آن‌ها را به خاطر بسپارد که اگر در گذشته در آن تقصیر کرده عذرخواهی و استغفار نماید و اگر به آیه رحمتی رسید، خرسند شده و آن را از درگاه الهی درخواست کند و چون به آیه عذاب بگذرد ترسناک گشته و بر خداوند پناه برد و هرگاه آیه‌ای متضمن تنزیه پروردگار باشد او هم تنزیه تعظیم کند و وقتی به آیه دعایی برسد تضرع و طلب نماید».

بنابراین می‌توان گفت: تدبر در آیات جستجو یافتن مفاهیم پنهان و پی بردن به ارتباط آن‌ها با همدیگر است. واژه تدبر درجات بالاتر و از نظر معنی وسیع‌تر از تفکر و تعقل است. در مقاله بازکاوی تدبر در قرآن این‌گونه می‌بینیم:

تفکر، تعقل، تفقه، تدبر و تذکر: سیر اندیشه از تفکر تا تدبر؛ زیرا طبق آیات ۱۰ تا ۱۴ سوره نحل شناخت خداوند متعال از بدیهیات عقلی آغاز و تا مراحل پیچیده بعدی ادامه می‌یابد برخلاف تفکر و تعقل که جایگاه آن‌ها محدود به حوزه عقل بوده، سه عنصر تفقه و تدبر و تذکر از جایگاه قلبی برخوردار هستند؛ یعنی از حوزه عقل عبور کرده و در قلب آرام می‌گیرند، جایگاه اصلی آن قلب بوده و همواره با ایمان معنوی همراهند.