کتاب ایران و مسئله پایداری

کتاب الکترونیکی «ایران و مسئله پایداری» نوشتهٔ سجاد فتاحی و ویراستاری مهدی سجودی مقدم در انتشارات مهراندیش چاپ شده است. کتاب ایران و مسئلهٔ پایداری با نگرشی بین‌رشته‌ای درصدد ارائهٔ چهارچوبی جهت طراحی و تحلیل یکی از مهم‌ترین سیستم‌های ساخته‌شده توسط بشر یعنی نظام حکمرانی است. در این کتاب تلاش شده است با بهره‌گیری از مفاهیم مطرح در نظریهٔ سیستم‌ها و سیستم‌های کنترل، اصول مقدماتی طراحی و تحلیل نظام‌های حکمرانی معرفی شود. 

سجاد فتاحی، نویسندهٔ کتاب، از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۹ با مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری همکاری و در تهیه گزارش‌هایی در سطح ملی نقش داشته است. از مهم‌ترین این گزارش‌ها می‌توان به «گزارش‌های مسئله‌شناسی استان‌های ایران» و «گزارش پایداری ملی و سیستم‌های حکمرانی» اشاره کرد.

درباره کتاب ایران و مسئله پایداری

مفهومی که این کتاب ارزیابی نظام را با توجه به آن انجام می‌دهد، مفهوم «پایداری» است؛ و معتقد است اصولاً مهم‌ترین وظیفه و کارکرد نظام‌های سیاسی افزایش پایداریِ قلمروهای جغرافیایی  سیاسیِ تحت مدیریت آن‌هاست؛ چراکه به تعبیر نظریهٔ سیستم‌ها، نظام‌های سیاسی در درون قلمروهای جغرافیایی  سیاسی لانه کرده‌اند و ناپایداری قلمرو جغرافیایی  سیاسی درنهایت به ناپایداری و فروپاشی نظام سیاسی منجر می‌شود. به همین دلیل است که حتی از منظر منافع نظام‌های سیاسی، موضوع پایداری قلمروهای جغرافیایی  سیاسیِ تحت مدیریتِ آن‌ها موضوعی مهم و اساسی است. درواقع نظام سیاسی‌ای که با اقدامات خود سبب ناپایداری اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستیِ قلمرو تحت مدیریت خویش می‌شود، همانند فردی است که بر شاخه نشسته و بُن می‌برد.

 اگرچه چهارچوبِ معرفی‌شده در این کتاب را می‌توان برای تحلیل و طراحی تمامی نظام‌های حکمرانی در سطوح و حوزه‌های گوناگون به کار برد، اما نویسنده در فصلِ نهایی کتاب تلاش کرده است آن را برای توصیف، تحلیل و تبیین وضعیت کنونی ایران در آغاز سدهٔ پانزده شمسی به کار گرفته و ضمن ارائه گزارشی از وضعیت پایداری ایران، پیشنهادهایی را جهت اصلاح یا طراحی نظام حکمرانی ایران، که از منظر معرفی‌شده در کتاب، مهم‌ترین و ضروری‌ترین اقدام در جهت حفظ پایداری کهن‌سیستم اجتماعی سیاسیِ ایران است ارائه دهد.

کتاب ایران و مسئله پایداری را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به جامعه‌شناسی و علوم سیاسی پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب ایران و مسئله پایداری

کیفیت عناصر سازندهٔ سیستم و روابط بین آن‌ها، راز برتری یک سامانه در مقایسه با سامانه‌ای دیگر در همان حوزه است. با عناصری باکیفیت، بدون آنکه ارتباط‌هایی مناسب بین آن‌ها برقرار شود یا با عناصری بدون کیفیت، اما متصل‌شده به یکدیگر با روابطی قوی، نمی‌توان به سامانه‌ای مناسب و ماندگار در یک حوزه رسید. دیوان حافظ را در نظر بگیرید؛ اگر تمامیِ مفاهیم باشکوهِ موجود در اشعار حافظ را در حافظه داشته باشیم، که در طول تاریخِ پیش و پس از حافظ بسیاری در خاطر داشته‌اند، اما اگر این مفاهیم به‌گونه‌ای مناسب به یکدیگر ارتباط نیافته و در کنار هم قرار نگیرند، آیا دیوان شعری چون دیوان حافظ پدیدار خواهد شد؟ و آیا برای چند قرن ماندگار می‌ماند؟

بنایی باشکوه چون تاج‌محل هندوستان، از همان مصالح و عناصری ساخته شده که قرن‌ها در اختیار معماران و سازندگان پرشماری بوده است، اما هنر واقعی احمد لاهوری و سایر معماران این بنا آن بود که این عناصر را به‌گونه‌ای هنرمندانه در کنار یکدیگر قرار داده و روابط بین آن‌ها را به شیوه‌ای مناسب برقرار کردند؛ به‌گونه‌ای که یکی از شاهکارهای معماری آفریده شده است.

در حوزهٔ معماری و شهرسازی شاید بتوان موضوع اهمیتِ ارتباط یافتن عناصر با یکدیگر در یک کلیت منسجم را در بافت‌های تاریخی پیرامون مکان‌های مقدس و مذهبی‌ای چون حرم علی بن موسی‌الرضا در مشهد یا شاه‌چراغ در شیراز مشاهده کرد؛ مصالح و تکنولوژی‌هایی که اکنون در اختیار ما برای ساختن بناها و محله‌هایی مناسب قرار دارد، ازنظر کیفیت و تنوع با آنچه گذشتگان و پیشینیان ما در اختیار داشته‌اند، قابل مقایسه نیست؛ اما ازنظر زیبایی آنچه، درمجموع، آن‌ها به‌عنوانِ محله‌هایی شهری آفریدند را با آنچه ما امروز با مصالح و تکنولوژی‌هایی بسیار توسعه‌یافته‌تر ایجاد کرده‌ایم نیز نمی‌توان مقایسه کرد؛ به عبارتی توانایی و عناصر بیشتری که ما امروز برای ایجاد سیستم‌هایی تحت عنوان محلات شهری در اختیار داریم، لزوماً به‌معنای آفرینش بناها و محلاتی زیباتر نبوده است؛ ما اکنون اگرچه توانایی بیشتری در انتخاب و گزینش عناصر داریم، اما به نظر می‌رسد توانایی ما برای برقراری ارتباط‌هایی مناسب بین این اجزا و عناصر، جهت ایجاد کلیت‌ها و سیستم‌هایی منسجم، تضعیف شده است و این جایی است که نظریهٔ سیستم‌ها، به‌صورتِ عام و نظریهٔ سامانه‌های حکمرانی به‌صورتِ خاص، که در فصل‌های بعدیِ این کتاب به آن پرداخته خواهد شد، می‌تواند به ما در بازیابی توانی که از دست داده‌ایم، کمک کند.