کتاب مبانی تکوینی سلول های جنسی در مهره داران

کتاب مبانی تکوینی سلول های جنسی در مهره داران نوشته هما محسنی کوچصفهانی و پروانه هواسی است. این کتاب یکی از آثار انتشارات دانشگاه خوارزمی در زمینه زیست‌شناسی جانوری است.

درباره کتاب مبانی تکوینی سلول های جنسی در مهره داران

علم زیست شناسی تکوینی یکی از شاخه‌های‌ علوم طبیعی با پیشینه کهن است که به مطالعه و بررسی طیف گسترده‌ای از مراحل تکوین تخم تا بلوغ جانوران می‌پردازد. مباحث تعیین جنسیت و تمایز جنسی از گذشته‌های‌ دور مورد توجه اندیشمندان و طبیعی دانان بوده است. به عنوان مثال، ارسطو در ۳۳۵ سال قبل از میلاد مسیح در خصوص تعیین جنسیت معتقد بود که جنسیت توسط دمای بدن در طول دوران بارداری تعیین می‌شود. همچنین در بسیاری از فرهنگ‌ها اعتقاد بر این بود که زنان نقشی در تعیین جنسیت ندارند و جنسیت تنها توسط جنس مذکر تعیین می‌گردد.

در سال ۱۹۰۲ و با کشف کروموزوم‌های‌ جنسی، تحولی عظیم در مطالعات مربوط به مکانیسم تعیین جنسیت رخ داد و اکنون پس از سال‌ها بررسی بر روی نمونه‌های‌ مختلف جانوری، دانشمندان بر این عقیده هستند که جنسیت می‌تواند تحت تاثیر سه عامل: فاکتورهای کروموزومی، عوامل محیطی و یا تلفیقی از این دو عامل، بسته به نوع گونه جانوری، تعیین شود. حوزه علم زیست شناسی تکوینی بدین جا ختم نمی‌شود بطوریکه در حال حاضر پویایی علم زیست شناسی تکوینی بر هیچ محقق زیست شناسی پوشیده نیست، کشف سلول‌های بنیادی و کاربرد آنها در سلول درمانی، کشف مکانیسم‌های‌ ایجاد تومور و نحوه درمان یا پیشگیری از سرطان و ..... مرهون تلاش‌های‌ خستگی ناپذیر و کنجکاوانه محققین این حوزه است.

با توجه به اهمیت زیست شناسی تکوینی در حوزه‌های‌ مختلف علوم نویننویسندگان تصمیم گرفتند تخصیص یافتگی دودمان جنسی و مکانیسم‌های‌ تعیین جنسیت در رده‌های‌ مختلف مهره دار را به عنوان قدم اول در این حوزه علمی به علاقمندان و دانشجویان این رشته معرفی کنند. 

خواندن کتاب مبانی تکوینی سلول های جنسی در مهره داران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام دانشجویان زیست شناسی پیشنهاد می‌کنیم. 

بخشی از کتاب مبانی تکوینی سلول های جنسی در مهره داران

فرایند تخصیص یافتگی سلول جنسی در اکثر ماهی‌های‌ استخوانی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. بر اساس این مطالعات، سلول‌های‌ جنسی اولیه (PGC) را می‌توان از طریق بزرگی اندازه و نیز وجود ساختار‌های‌ نیوئج ( ساختار‌های‌ سیتوپلاسمی ویژه حاوی RNA و پروتئین‌های‌ خاص) با دانسیته الکترونی مشخص،که در سلول‌های‌ جنسی سایر جانوران نیز دیده می‌شود، تشخیص داد. با استفاده از این ویژگی، سلول‌های‌ جنسی ابتدایی را برای اولین بار در مراحل اولیه سومیت زایی در ماهی می‌توان شناسایی نمود. با این حال ویژگی‌های‌ مورفولوژی سلول‌های‌ جنسی تنها می‌تواند ابزار مناسبی برای روئیت آنها در مراحل پیشرفته تر تکوین باشد اما اطلاعی در مورد زمان ومکان منشا‌گیری این سلول‌ها ارائه نمی دهد. احتمالا"PGC‌ها در ابتدا به صورت جمعیت کوچکی ظاهر می‌شوند و با مهاجرت به موقعیتی دیگر، از نظر مورفولوژی قابل تشخیص می‌شوند.

با این وجود، حضور مواد با دانسیته الکترونی در سلول‌های‌ جنسی موجودات مختلف بیانگر آن است که مکانیسم‌های‌ تخصیص یافتگی سلول‌های‌ جنسی در ماهی و دیگر موجودات حاوی پلاسم جنسی از جمله زنوپوس، دروزوفیلا و نماتود (c.elegance) مشابه است. به عبارت دیگر، وراثت تعیین کننده‌های‌ سیتوپلاسمی(پلاسم جنسی) که بطور نامتقارن توزیع شده اند، سرنوشت سلول‌ها را جهت ایجاد دودمان جنسی تعیین می‌نماید. 

حذف ناحیه حاوی mRNA‌های‌ مادری از جنین‌های‌ ماهی در اوایل مرحله کلیواژ، مانع شکل‌گیری PGC‌ها می‌شود. بعلاوه، تزریق نسخه‌های‌ dnd، مسئول تثبیت mRNA مادری از طریق حفاظت آنها در برابر آثار مخرب microRNA، به تخم‌های‌ لقاح یافته سبب افزایش تعدادPGCها می‌گردد. بطور کلی این نتایج نشان می‌دهد که PGC‌های‌ گورخرماهی تحت تاثیر فاکتورهای مادری، از پیش تعیین شده می‌باشند.

مطالعات نشان می‌دهد که mRNA‌های‌ مادری در جریان اولین سیکل سلولی به صورت تجمعاتی پیرامون بلاستودیسک مشاهده می‌شوند. در ابتدا vas,nos1 و dnd به صورت تجمعات کورتکسی در اطراف قطب حیوانی تخم و dazl در اطراف قطب نباتی ظاهر می‌شوند.

تجمعات mRNA واقع در لایه کورتکس حیوانی با فیلامان‌های‌ اکتین این ناحیه در ارتباط می‌باشند. با پیشرفت تکوین، این تجمعات از قطب حیوانی به طرف بخش پیرامونی بلاستودرم جابجا می‌شوند. نتیجه چنین جابجایی، ایجاد قطب حیوانی عاری از mRNA است. mRNA‌های‌ پیرامون بلاستودرم نیز از طریق حرکات وابسته به میکروتوبول در جریان سازمان یابی مجدد اسکلت سلولی به نواحی انتهایی اولین شیارهای کلیواژ اعزام می‌شوند.