کتاب سته ضروریه و فصول اربعه

کتاب سته ضروریه و فصول اربعه نوشته امیر نعیمی لیمائی است که با ترجمه مهدی قاسم‌نیا و امیرعلی شیرنوائی منتشر شده است. کتاب سته ضروریه و فصول اربعه را انتشارات لوگوس منتشر کرده است.

درباره کتاب سته ضروریه و فصول اربعه

شماری افزون از پژوهشگرانی که زندگانی امیرعلی­‌شیر نوایی، سیاست‌مدار و فرهنگ‌مرد پرآوازه روزگار تیموری را دستاویز تحقیقات خویش ساخته­‌اند، به نادرست گمان آن داشته‌­اندکه در میان آثار مکتوب فراوان او که برای تدوین­شان از دو زبان فارسی و ترکی جغتایی بهره برمی­‌گرفت، تنها یک قصیده فارسی وجود دارد. در دیوان فارسی نوایی که سال­‌ها پیش در تهران منتشر شده است نیز تنها از یک قصیده به نام تحفه­‌الافکار نشان می­‌توان جست. اما حقیقت آن است که نوایی در درازنای عمر خویش دست­کم ده قصیده به زبان فارسی سروده است. او این قصاید دهگانه را در دو مجموعه جداگانه با نام‌های سته ضروریه و فصول اربعه مدون داشته و چنانکه از نام آن‌ها هم بر می‌­آید، یکی­‌شان مشتمل بر شش قصیده و آن دیگری دربردارنده چهار قصیده است.

در کتاب پیش‌­رو، هر دو مجموعه قصیده یادشده تصحیح و در یک جلد آورده شده است. افزون بر این، به ­جهت آن­که درک شود امیر­علی­‌شیر نوایی که بوده، چه کرده و چه آثار و تاثیراتی از خود به جای نهاده است نیز پیش از متن اصلی، پیشگفتاری به­ نسبت گزیده و کوتاه درباره شرح احوال او آمده است. به دیگر سخن، کتاب سته ضرورریه و فصول اربعه از یک سوی از انبان لفظ پربهای دری، دُرّی دگر را مکشوف و هویدا داشته و از دیگر سوی برای پویندگان پهنه ادب، جویندگان وادی تاریخ و رهنوردان عرصه نوایی‌­پژوهی باریکه رهی دگر را مفتوح و گشاده داشته است.

خواندن کتاب سته ضروریه و فصول اربعه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان ادبیات فارسی کهن پیشنهاد می‌کنیم. 

بخشی از کتاب سته ضروریه و فصول اربعه 

امیرعلی‌شیر نوایی از جمله پرکارترین نویسندگان و سرایندگان روزگار خویش بود. حوزهٔ فعالیت‌های او زمینه‌های گسترده و متنوعی را در بر می‌گرفت. پژوهشگران معاصر، شمار آثار وی را دگرسان و از حدود سی تا بیش از نود اثر منظوم و منثور، ذکر داشته‌اند. جدا از درستی یا نادرستی اعداد یادشده، آثار بازشناخته‌شدهٔ نوایی، نشانگر تسلط چشمگیر وی بر علوم عصر و نمایانگر مهارت افزون او در سخن‌پروری است.

مجموعه‌آثار امیرعلی‌شیر نوایی را از چند وجه و جهت می‌توان تقسیم و تفکیک نمود. مشخص‌ترین و مهمترین آن، تقسیم‌بندی با عنایت به زبان نگارش اثر است. آنچه هویدا می‌نماید، نوایی برای نگارش آثار خود از دو زبان ترکی جغتایی و فارسی سود جسته است؛ اما توجه فراوان نوایی به زبان ترکی سبب شد تا شمار آثار ترکی او بسی فزونتر از تعداد آثار فارسی وی باشد. روایت‌هایی چند نیز مبنی بر آن وجود دارد که نوایی به زبان‌های عربی و پشتو نیز آثاری آفریده است. با وجود این، مدارکی که بتوان دعاوی این‌چنینی را با استناد به آن‌ها تأیید نمود، تا به امروز یافت نشده است و بنابراین بهتر آن است، به پیروی از تذکره‌نویسان و رویدادنگاران روزگاران پیشین، که امیرعلی‌شیر نوایی را ذواللسانین می‌خواندند، از وی همچنان با عنوان شاعر و نویسندهٔ دوزبانه، یاد گردد..

نوایی در آثار مختلف به توانایی‌های خود در هر دو زبان ترکی و فارسی اشاره داشته است. از آن جمله می‌توان قطعه‌شعری را گواه آورد که در دیوان فارسی وی مضبوط است. در این شعر، نوایی به خودستایی پرداخته و به مهارت خود در سرایش و نگارش به این دو زبان بسی نازیده و فخر فروخته است:

معنی‌شیرین‌ورنگینم به‌ترکی بی‌حد است

فارسی هم لعل‌ودُرهای ثمین گر بنگری

گوییا در راست بازار سخن بگشوده‌ام

یک‌طرف دکان قنادی و یک‌سو زرگری

زین دکان‌ها هر گدا کالا کجا داند خرید

زان‌که باشد اغنیا این نقدها را مشتری

شایان یادکرد است، برخی پژوهشگران کنونی چنین نازیدنی را نپسندیده و دعوی نوایی را نه واقعیت، بلکه خیال‌پردازی‌های خودستایانهٔ او دانسته‌اند. برهان این دسته از کاوشگران عرصهٔ تاریخ و پهنهٔ ادب آن است که نوایی تنها در آثار ترکی قدرت خود را به نمایش گذاشته است. بالعکس، او در آثار فارسی به هیچ‌وجه نتوانست توانمندی خود را روی برگشاید. به باور پژوهشگر معاصر، شیرین بیانی، حضور شاعری پرمایه چون جامی، از جمله دلایل اصلی آن بوده است که اشعار فارسی امیر علی‌شیر نوایی جای به‌خصوصی در ادب فارسی نیابد. شاید اگر نوایی خود را ملزم نمی‌ساخت بیشتر به ترکی که تا آن زمان از جهت علمی و ادبی مقام شامخی نمی‌داشت، آثاری به سلک نگارش در آورد و به‌سان دیگر شاعران و نویسندگان برابر با رسم مرسوم به فارسی می‌نگاشت و سخن‌سرایی می‌نمود، جایگاهی والاتر از آنچه اکنون در ادب فارسی دارد، را دارا می‌شد.