کتاب سیر تفکر معاصر؛ جلد دوم

سیر تفکر معاصر؛ جلد دوم از سری کتاب‌های مطالعات انتقادی در حوزه تفکر معاصر از دکتر محمد مددپور است که در انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است.

درباره کتاب سیر تفکر معاصر؛ جلد دوم

کتاب سیر تفکر معاصر درواقع یک بازاندیشی در تاریخ فرهنگ و هنر معاصر ایران است. این کتاب درباره غربزدگی است. محمد مددپور در این کتاب سعی نموده غربزدگی را در حوزه هنر و فرهنگ ایرانی در تمامی ابعاد ان بررسی کند. او در این این جلد از کتاب زمینه‌های تجدد و دین‌زدایی در اندیشه متفکران جدید ایران را بررسی کرده است.

از قرن پانزدهم میلادی در اروپای غربی، فرهنگی جدید به وجود آمد و به سرعت بسط و توسعه یافت. اوضاع جهان به تدریج دگرگون شد و علوم و صنایع و هنرها دیگر فراتر از زمین مشغول شد، عرصه‌های این جهانی او نیز تنوع و تکثر پیدا کرد. اما نیست انگاشتن منبع قدسیدر شرق جایی نداشت و هیچ گاه تفکر معنوی شرق به تفکر غیر معنوی و حسابگرانه و عقلانی صرف تنزل و تقلیل نیافت اما گسترش غربزدگی در سرزمین‌هایی که مرکز تجلی و ظهور تفکرات معنوی است آنها را اسیر حوالت تاریخی نیست‌انگاری غرب کرده است اما در یان این کشورها، ایران بیش از همه در برابر این نیست‌انگاری مقاومت کرده است و هیچ‌گاه از سطح غربزدگی به عمق آن نرفته است.

کتاب حاضر روایت این تطور تاریخی پس از عصر صفوی است که اساس بحث را بر خلاف مفهوم غرب‌زدگی به معنی متعارف لفظ که همان غرب‌مآبی است، بر پایۀ سیر نیست‌انگاری و تجلی‌های این نیست‌انگاری در هنر و فرهنگ ایرانی قرار داده است.

خواندن کتاب سیر تفکر معاصر؛ جلد دوم را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

علاقه‌مندان به مطالعات فرهنگی و اجتماعی مخاطبان این کتاب‌اند.

درباره محمد مددپور

محمد مددپور متولد فروردین ۱۳۳۴ بندر انزلی و درگذشتهٔ ۴ فروردین ۱۳۸۴ است. او نویسنده و محقق ایرانی در حوزهٔ فلسفهٔ غرب، فلسفهٔ هایدگر، فلسفهٔ تکنولوژی، نیهیلیسم، فلسفهٔ هنر و هنر اسلامی بود.

او که دکترای فلسفهٔ هنر داشت از شاگردان سید احمد فردید بود و درس‌های فردید را در کتابی با عنوان «دیدار فرهی و فتوحات آخرالزمان» نگاشت.

او همچنین مدیر دفتر مطالعات دینی پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی حوزهٔ هنری و عضو هیأت علمی دانشگاه شاهد بود. مددپور پیش از بیست سال در حوزهٔ مباحث نظری فلسفی و حکمت و هنر اسلامی پژوهش کرد و آثار زیادی در این زمینه به جای گذاشت.

محمد مددپور در ۴ فروردین سال۱۳۸۴ در یک سانحهٔ رانندگی از دنیا رفت.

 بخشی از کتاب سیر تفکر معاصر؛ جلد دوم

وجود سیدجمال در تاریخ معاصر ما حاکی از نحوی دوگانگی است که در آثار برخی روشنفکران دینی تا شریعتی استمرار یافت. در گرایش اول نوعی ستیز با استعمار و امپریالیسم کهن و نو غربی و در گرایش دوم قبول ارزشهای علمی و نهادهای دموکراتیک نظام سیاسی لیبرالیسم و یا سوسیالیسم غربی وجود داشته است.

منشاء عمدهٔ این دوگانگی، صرف‌نظر از احوالات باطنی کلی بشر پس از رنسانس، در عصر غیبت و فروبستگی ساحت قدس، به روحیه علمی آنها برمی‌گردد. سید اهل عمل بود و می‌خواست اوضاع جهان اسلامی به از این باشد. او مشاهده می‌کرد که علوم دینی آن توانمندی کهن را که همانا در ذیل روح فلسفی ناشی از نزول قرآن (گرامی‌نامه) حاصل شده بود، اکنون راکد و بی‌اثر یا کم‌اثر شده، و در مقابل علوم دنیوی غرب بسیار مؤثر و توانمند گردیده است. همین اوضاع سبب انفعال هر نفس شوریده‌ای در عصر آخرالزمان می‌شود. در اینجا بی‌آنکه بخواهیم تاکتیک‌ها و حتی استراتژی سید را کاملاً تأیید کنیم باید بپذیریم که وی نسبت به روشنفکران لیبرال شبه دینی عصر ما بسیار پیشتر رفته با ارکان نظام سیطرهٔ غرب در ستیز بوده هرچند گرفتار فکر قبض روح آسمانی شریعت علوم دینی شده و علوم غربی گالیله را بر علوم اشراقی شیخ سهروردی رجحان نهاده است و تلویحا یا تسریحا سران قوم را دعوت به عصری‌کردن علوم نموده است.

فهرست کتاب سیر تفکر معاصر؛ جلد دوم

باب اول: زمینه‌های تجدد و دین‌زدایی در ایران و نخستین متفکران جدید ایران

پیشگفتار

درآمد

فصل اول: نظری به معنی لغوی و اصطلاحی دین و اصلاح دین

۱. دین متعارف و پراگماتیستی

۲. دین حقیقی، مبدأ تجربهٔ دینی: حیرت و خوف اجلال

۳. مفهوم و منطوق دین در فرهنگها

۴. انتقال از دین وحیانی به دین طبیعی (عقلانی)

فصل دوم: شمه‌ای از اصلاح دین در جهان مسیحی

۱. اصول رفرمیسم امانیسم (بشرمداری)

۲. رفرمیسم دینی

۳. پروتستانتیسم مسیحی لوتر و کالون

۴. گسترش پروتستانتیسم

فصل سوم: شمه‌ای از اصلاح دین در جهان اسلام

۱. منشأ اصلاح دین در تاریخ اسلام

۲. آغاز تفسیر جدید دینی در اسلام معاصر

فصل چهارم: زمینه‌های تجدّد و اصلاح دین در ایران

۱. سیاست شیعه در عصر غیبت

۲. مرجعیت دینی و نفوذ سیاسی مجتهدان در شیعه و ایران

۳. بحران نظام سنّتی و مظلمه آخرالزمان

۴. جنگ‌های ایران و روس و پیدایی ضعفهای نظام سنّتی

۵. برخورد دو نظام سنتی دینی و عرفی، اشرافیت کهن

۶. پیدایی اشرافیت متجدد و غربزده و نخستین انتقادات از غربزدگی

۷. علل انحطاط تمدن اسلامی از نظر منورالفکران و اهل دیانت

۸. تکوین مفهوم پروتستانتیسم اسلامی

۹. تفاوتهای ماهوی نظریه بازگشت به اصل رنسانس و پروتستانتیسم در غرب و ایران: پیدایی ناسیونالیسم ایرانی

۱۰. تجدّد خواهی شرعی عباس میرزا و عکس‌العمل علما، دو اتهام بی پایه علیه علما

۱۱. اباحیت تصوّف عصر انحطاط

فصل پنجم: ناسیونالیسم الحادی

۱. انفعال و گریز از تفکر دینی، فرق جدید شبه دینی

۲. مدرنیسم سطحی میرزا حسین‌خان سپهسالار

۳. نخستین منتقدان مدرنیسم سطحی

باب دوم: تجدد و اصلاح دین در اندیشه سیدجمال‌الدین اسدآبادی

درآمد

فصل اول: چهره و راه سیدجمال از دیدگاههای مختلف

۱. فیلسوف اعظم

۲. انحطاط دین و علوم اسلامی

فصل دوم: روح فلسفی

۱. روح علمی و روح فلسفی

۲. تعریف جدید فلسفه و اصالت علم جدید

فصل سوم: مذهب نیچری: نقد مذهب طبیعی سِر سیداحمدخان هندی

۱. مذهب نیچری علت انحطاط تمدنها

۲. راههای رفع انحطاط تمدن‌ها، لوازم سعادت انسان در دین اسلام

۳. علل عدم تحقق پروتستانتیسم مسیحی در جهان اسلام

فصل چهارم: بینش ضد استعماری و هویت قومی

۱. جهاد اسلامی و تعصب دینی - قومی

۲. برتری اخذ علم جدید بر عصبیت قومی و استقلال ملی

فصل پنجم: سیدجمال و نظریهٔ رنان دربارهٔ اسلام

۱. نظریهٔ رنان، اسلام ضد تجدد و علم

۲. پاسخ سیدجمال به رنان

فصل ششم: حضور فلسفه و دین در نهضت تجدد

۱. فلسفه جدید در ایران

۲. لفافه دینی نهضت تجدد اتحاد اسلام، اتحاد اسلامی

فصل هفتم: پايان كار تجدّد سيّد

باب سوم: تجدد و دين‌زدايی در انديشه‌‌‌ های ميرزاملكم خان ناظم الدوله و ميرزا عبدالرحيم طالبوف

درآمد

فصل اول: ميرزا يعقوب ارمنی و طرح رنسانس و رفرميسم اسلامی

۱. فرصت طلبی در تشرف به اسلام، طرح رنسانس اسلامی میرزایعقوب

۲. اصلاحات در دستگاه سیاست و دستگاه شریعت

فصل دوم: راه میرزا ملکم

۱. دوگانگی و نفاق

۲. روش آشتی دین شرق و فکر غرب، لفافه دینی

۳. عقاید باطنی ملکم در باب ادیان

فصل سوم: نخستین مرحله سیر اندیشهٔ میرزا ملکم

۱. کتابچهٔ غیبی، دستگاه قانون

۲. فراماسونری

فصل چهارم: دومین مرحلهٔ سیر اندیشهٔ میرزا ملکم

۱. منتقد سیاسی

۲. مجمع آدمیت

فصل پنجم: بی هویتی و چهره دروغین

۱. لقبهای شبه دینی با بیان برای میرزا ملکم

۲. گسسته خردی

فصل ششم: میرزا عبدالرحیم طالبوف، میرزا عبدالرحیم طالبوف

فصل هفتم: کتابشناسی

باب چهارم: تجدد و دین زدایی در اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی و میرزا یوسف خان مستشارالدوله

درآمد

فصل اول: نقد تفکر دینی

۱. از تدین به الحاد

۲. نظریهٔ دین‌شناسی، اما نظر میرزاآقاخان در باب «اصلاح دین»؟

۳. روش اصلاح دین

فصل دوم: گرایش به مذهب بابی و ازلی

فصل سوم: ناسیونالیسم الحادی

۱. نفی تاریخ اسلامی

۲. نفی معارف اسلامی

۳. بسط انتقاد تاریخی

فصل چهارم: مذهب اصالت غرب

فصل پنجم: اصلاح دین در اندیشهٔ میرزا یوسف خان مستشار الدوله

فصل ششم: کتابشناسی

یادداشت‌ها