کتاب امام محمد غزالی

 کتاب امام محمد غزالی نوشته احمد علامه فلسفی است که به زندگی، زمانه و اندیشه‌های امام محمد غزالی، متکلم، فیلسوف و فقیه ایرانی می‌پردازد. 

 درباره امام محمد غزالی

ابی حامد محمد بن محمد الغزالی الشافعی، ملقب به حجت‌الاسلام زین الدین الطوسی و امام محمد غزالی (۴۵۰ — ۵۰۵ ه‍.ق) همه‌چیزدان، فیلسوف، متکلم و فقیه ایرانی و یکی از بزرگترین مردان تصوف سده پنجم هجری است. او در غرب بیشتر با نام‌های Al-Ghazali و Algazel شناخته می‌شود.

تمدن اسلامی در اوج و شکوفایی خود، شاهد ثمره‌هایی در زمینه‌های مختلفی بود، که غربیان از دست‌آوردهای علمی و تألیفات مسلمانان بهره گرفته، به نام خودشان مطرح نمودند. آرا و آثار استادان مسلمان از جمله ابن‌سینا، رازی، ابن‌هیثم، غزالی، ابن‌رشد و... آنان را مبهوت و متحیر نمود؛ لذا پاپ‌ها و دستگاه‌های کلیسا و دولت‌های غربی و مستشرقان آن‌ها مصمم شده‌اند برای فراگیری علم و تمدن مسلمانان و رشد علمی خود و پی‌ریزی مقدمات علمی یک نهضت فرهنگی و یک تمدن جدید گام‌هایی بردارند: انتقال علوم و تمدن اسلامی، ربودن کتاب‌های کتاب‌خانه‌ها و نسخه‌های خطی و پژوهش‌های علمی در کتاب‌های مسلمانان سه گام اساسی در این زمینه بود.

در این راستا، متفکران غربی، آرا و نظریات اندیشمندان اسلامی را با تغییرات جزئی به نام خودشان منتشر می‌ساختند؛ از جمله آثار غزالی مثلاً در باب منطق، کتاب «مقاصد الفلاسفه» را «یوحنای» اسپانیایی ترجمه، و به نام خودش چاپ کرد و حتی دکارت و کانت بعضی از مهم‌ترین اندیشه‌های فلسفی خویش را از کتب فلسفی غزالی گرفتند و به نام خود مطرح نمودند. و بی‌جا نیست که شباهت‌های بسیاری بین غزالی و دکارت وجود دارد.

 خواندن کتاب امام محمد غزالی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 دانشجویان و علاقه‌مندان به فلسفه اسلامی و شناخت فلاسفه ایرانی، مخاطبان این کتاب اند.

 بخشی از کتاب امام محمد غزالی

دیدگاه اهل فلسفه درباره امام محمد غزالی

برگزاری نخستین روز همایش امام محمد غزالی به مناسبت نهصدوپنجاهمین سالگرد تولد این اندیشمند در مؤسسهٔ پژوهشی حکمت و فلسفهٔ ایران. در این همایش، غلامرضا اعوانی از غزالی به عنوان بزرگ‌ترین متفکر در نزد اهل سنت یاد و در ادامه تصریح کرد: به اعتبار این‌که محمد غزالی ایرانی است و در فرهنگ ایرانی پرورش پیدا کرده است، ایرانیان برای بررسی ابعاد فکری‌اش نسبت به دیگران صلاحیت بیش‌تری دارند.

این استاد فلسفه در بخش دیگری از سخنانش از تفکر غزالی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین تفکرات جاری در جهان اسلام یاد و تأکید کرد: ضرورت دارد که با دیدی علمی، نکات مثبت و منفی آرای وی مورد بررسی قرار گیرد.

در ادامه این نشست، مصطفی محقق داماد با موضوع تخطئه و تصویب از نظر غزالی و اصولیین امامی، از این بحث به عنوان مهم‌ترین مبحث کلامی و دینی مورد اختلاف شیعه از سویی و اشعری‌ها و معتزله از سوی دیگر یاد کرد.

این استاد فلسفه خاطرنشان کرد: تخطئه و تصویب از این قرار است که علمای شیعه و معتزله معتقدند که خداوند قوانین شریعت را برای همه بشریت و تمام دوران وضع کرده است و به کسانی که در فهم قوانین شریعت تلاش می‌کنند، به عنوان مجتهد یاد می‌کنند. علمای شیعی و معتزله می‌گویند که ممکن است مجتهدی که در پی حکم خدا در مسائل شریعت است، به حکمی برسد یا نرسد؛ در مقابل، اشاعره می‌گویند که خدا احکام محدودی را وضع کرده است. در واقع می‌گویند خداوند حکمی وضع نکرده است و آن احکام را به عقول مجتهدان سپرده و هر آن‌چه که آن‌ها بگویند، حکم خداست.

محقق داماد در ادامه با بازخوانی آرای اشعریون و معتزله و همچنین شیعیان در تبارشناسی اختلاف نظر موجود بین این دو جریان کلامی در سنت فکر اسلامی، سخن خود را با بحث درباره غزالی دنبال کرد که به اعتقاد وی از پیشکسوتان تفکر اشعری است و افزود: به واقع، دغدغهٔ غزالی چه بوده است؟ آیا غزالی دغدغه‌ای سیاسی داشته است یا خیر؟ چند احتمال در این‌باره وجود دارد؛ یک دغدغه‌شان این بوده است که فکر می‌کردند اگر نظر «تصویب» را بپذیرند، دین محدود می‌شود و می‌خواستند دین را گسترش دهند؛ در حالی که معتزله قائل به این امر نبودند. او در ادامه با بازخوانی بخشی از آرای امام محمد غزالی، به بسط رویکرد اشعریون در توجه به مسأله «تخطئه» پرداخت.

همچنین در این نشست، ضیاء موحد با بحث درباره کاربرد غزالی از منطق موجهات در تحیل علیت، به بازخوانی آرای منطقی غزالی پرداخت و با استناد به آرای وی تصریح کرد: غزالی درباره رابطه علی معلولی و ضرورت این رابطه در واقع ضرورت را از منظری رد و از سویی به توسل به ضرورت در تبیین رابطه علی معلولی معتقد است.