کتاب روانشناسی قلدری

کتاب روانشناسی قلدری نوشته دکتر منصور بیرامی، دکتر پروانه علائی و دکتر باقر حسنوند در انتشارات آوای نور به چاپ رسیده است.

درباره کتاب روانشناسی قلدری

در سال‌های سپری شده از قرن بیست و یکم و حتی چند دهه قبل از آن اغلب متون روانشناسی، بویژه در حوزه آسیب شناسی روانی و آسیب شناسی اجتماعی واژه ناهنجار و یا نابهنجار معادل واژهٔ “Anormal”ویا “Abnormal” در نظر گرفته می‌شود. و حتی بسیاری از کتاب‌های آسیب شناسی روانی به لاتین با عنوان Abnormal Psychology تالیف و چاپ شده اند.

محتوای این کتاب‌ها بحث درمورد توضیح، تبیین و درمان اختلال‌های روانی است که مبتنی بر دو نظام تشخیصی DSM و ICD تالیف شده اند که اولی به انجمن روانپزشکی آمریکا و دومی به سازمان بهداشت جهانی تعلق دارد. لیکن در این کتاب کلیدواژهٔ اصلی "قلدری" است که بر اساس هیچ کدام از دو نظام تشخیصی ذکر شده، اختلال معرفی نشده است؛ براساس تعریف لحاظ شده در متن کتاب، قلدری رفتار آزار دهنده‌ای است که عملاً توسط یک فرد یا یک گروه از افراد در دوره زمانی به صورت مکرر اعمال می‌شود و شامل عدم توازن قدرت است.

حال سوال اساسی این است که آیا عوارض فردی، گروهی و اجتماعی یا فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی قلدری، علی رغم این که اختلال تعریف نشده است از اختلالات روانشناحتی تعریف شده، بویژه از اختلالات روانی نوروتیک ویا اختلالات رفتاری کمتر است؟

از طرف دیگر، قلدری رفتاری است که از فرم اجتماعی، قوانین و عرف حاکم بر یک جامعه تبعیت نمی کند در عین حال، از آن تخطی کرده و به نحوی با آسیب‌های گوناگون نیز همراه است. به عنوان مثال؛ اغلب قربانیان قلدری، از آسیب‌های روانشناختی متعدد و یا دست کم از علائم جسمانی، شناختی، عاطفی یا هیجانی و حتی رفتاری بویژه افسردگی، اضطراب و استرس، خشم و سرخوردگی، احساس گناه و خود سرزنشی، کاهش اعتماد بنفس، شرمندگی، خستگی و بی حوصلگی، اختلالات خواب، مشکلات جنسی سوء مصرف و احتمال خودکشی رنج می‌برند. بنابراین، اغلب قلدری با عوارض متعدد و مزمن همراه است.

 این کتاب با محتوای کاملاً علمی و مبتنی بر تئوری و یافته‌های پژوهشی، در صدد است تا به بخشی از مسائل مرتبط با روانشناسی قلدری پاسخ دهد.

 خواندن کتاب روانشناسی قلدری را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 روان‌شناسان و روان‌درمانگران و علاقه‌مندان به این حوزه.

 بخشیاز کتاب روانشناسی قلدری

نوجوانی اولیه (۱۰-۱۴ سالگی) دورهٔ بحرانی انتقال و همراه با تغییرات سریع رشدی است که بر تصویر از خود، هویت، سازگاری اجتماعی، سازگاری با مدرسه و پیامدها و انتخاب‌های درازمدت نوجوان تاثیر می‌گذارد. در برخی از نوجوان‌ها، تغییرات سریع این دورهٔ رشدی بر احتمال پیدایش مشکلات سازگاری هیجانی و رفتاری می‌افزاید (مورری و زوواک، ۲۰۱۱ الف). دورهٔ بلوغ یا اوایل نوجوانی، زمان رشد جسمانی و عقلانی سریع است. اواسط نوجوانی دورهٔ سازگاری با ثبات‌تر همراه با تغییرات اوایل نوجوانی و یکپارچگی این تغییرات است. اوایل نوجوانی با انتقال مسئولیت‌ها، انتخاب‌ها و فرصت‌های بزرگسالی مشخص می‌شود (اسلاوین۱، ۱۳۸۷).

رشد جسمانی در طول دورهٔ نوجوانی

نوجوانی اساسا یک مرحله از تغییرات بدنی و فیزیولوژیکی است که همین تغییرات، پایه و زمینهٔ رشد و نضج عاطفی، اجتماعی، شناختی و اقتصادی می‌باشد (شعاری‌نژاد، ۱۳۸۶). بلوغ یک رشته تغییرات فیزیولوژیکی است که باعث می‌شود ارگانیسم نابالغ قادر به تولید مثل شود. تقریبا تمام اندام‌ها و سیستم‌های بدن تحت تاثیر این تغییرات قرار می‌گیرند. به علت تغییرات در قد و قامت، تناسب اندام و رشد ویژگی‌های جنسی نخستین و ثانویه، کودک پیش از بلوغ و نوجوانی از نظر ظاهری با دوران پس از بلوغ متفاوت است (ساسمن۲، دورن۳ و شیفلبین۴، ۲۰۰۳ به نقل از اسلاوین، ۱۳۸۷). پیدایش هرگونه نقص یا نارسایی در رشد بدنی، رشد و تکامل سایر جنبه‌های رشد فرد را به تعویق می‌اندازد (شعاری‌نژاد، ۱۳۸۶).

رشد شناختی / ذهنی در طول دورهٔ نوجوانی

در دورهٔ نوجوانی و حین بلوغ، مغز و عملکرد آن همگام با قسمت‌های دیگر بدن تغییر می‌یابد. در نظریهٔ رشد شناختی پیاژه، نوجوانی مرحلهٔ انتقال از به کارگیری عملیات عینی به استفاده از عملیات صوری در استدلال است. اگرچه زمان‌بندی تغییرات عقلانی در بین افراد متفاوت است، اما استدلال فرضی – استنتاجی به عنوان یکی از ویژگی‌های تفکر عملیات صوری در حدود دوازده سالگی پدیدار می‌شود (اسلاوین، ۱۳۸۷). دنبال کردن آرمان‌ها و ایده‌آل‌ها، افزایش قدرت تمیز و تشخیص، علاقه‌مندی به موضوع‌ها و مسایل اخلاقی، فلسفی و دینی، مجادله و مناقشه با والدین و عقاید آنان، ذهن مشغولی نوجوان به علت مشکلات روانی، زندگی در جهان تخیلی، شروع کارهای متعدد و ناتمام گذاشتن آن‌ها، پیدایش رغبت‌های شغلی، و گسترش دایرهٔ شناخت و تجارب نوجوان از ویژگی‌های تغییرات شناختی نوجوان محسوب می‌شود (شعاری‌نژاد، ۱۳۸۶).

رشد اجتماعی – هیجانی در طول دورهٔ نوجوانی

نوجوانی یک دورهٔ عاطفی و هیجانی طولانی است و رشد و تکامل فرد در این مرحله، بیشتر تحت تاثیر هیجان‌ها و عواطف است که تغییرات رشدی از یک طرف و عوامل محیطی از سوی دیگر باعث پیدایش این وضع می‌شود (شعاری‌نژاد، ۱۳۸۶). به سبب تجربهٔ تغییرات سریع و چشمگیر در تصویر بدنی، نقش‌های مورد انتظار و روابط با همسالان، شگفت‌آور نیست که اغلب نوجوانان در مقاطعی دچار تعارض‌های هیجانی می‌شوند. اگرچه بیشتر ناراحتی‌های دورهٔ نوجوانی عاطفی– هیجانی است، اما در اغلب نوجوانان این ناراحتی‌ها موقتی بوده و با موفقیت حل و فصل می‌شوند؛ اما در برخی دیگر، این استرس‌ها به بزهکاری، سوءمصرف مواد، و اقدامات خودکشی می‌انجامد (ماتنی۵، آیکوک۶ و مک‌کارتی۷، ۱۹۹۳، آنیل۸، ۱۹۹۱ به نقل از اسلاوین، ۱۳۸۷).

مشکلات هیجانی مرتبط با رشد جسمانی – شناختی و اجتماعی درکودکان سال‌های بالاتر دورهٔ ابتدایی رایج هستند. با این که نوجوانان عموما شاد و خوشبین هستند، اما آنان نیز ترس‌های متعددی دارند که ترس از پذیرفته نشدن درگروه‌های همسال، نداشتن دوست خوب، تنبیه شدن توسط والدین، طلاق گرفتن پدر و مادر یا نداشتن عملکرد تحصیلی خوب در مدرسه از جملهٔ آن‌ها است. احساس گناه، ناکامی و حسادت، خشم و ترس از ناتوانی در کنترل کردن آن از جمله هیجان‌های رایج و طبیعی این گروه سنی محسوب می‌شود. در این دورهٔ سنی، هیجان خشم شدیدتر از هیجان‌های دیگر نشان داده می‌شود (اسلاوین، ۱۳۸۷). این هیجان در دورهٔ نوجوانی به شدت تحریک‌پذیر می‌شود و عواملی مثل ناکامی، احساس ظلم یا ستمدیدگی و محرومیت موجب تحریک آن می‌شود. نوجوانان خشمگین با پاسخ‌های کلامی، حرکتی، تغییر قیافه، سرزنش خود و گفتگوی درونی (با خودگویی) خشم خود را ابراز می‌کنند (شعاری‌نژاد، ۱۳۸۶). این گروه از نوجوانان به همسالان پرخاشگر و گروه‌های بزهکار گرایش پیدا می‌کنند و ممکن است درگیر رفتارهای خشونت‌آمیز و خطرناک شوند. در مقابل، نوجوانانی فرانید رشدی بهنجار را سپری می‌نمایند، توانایی خودتنظیمی هیجان‌ها و عواطف را کسب نموده و خودکنترلی بیشتری را در قبال ناکامی‌ها نشان می‌دهند (هترینگتون۹، پارکه۱۰، گواین۱۱ و لوکه۱۲، ۲۰۰۶).

لیکن روشن است که بواسطهٔ عوامل متعددی ممکن است فرایند بهنجار رشد نوجوانان