کتاب نکته‌های داغ برای بچه‌های عصبانی

هنری وارد بیچر می‌گوید: «حرفی که یک آدم عصبانی می‌زند، فراموش نمی‌شود.» وقتی کسی واقعاً از کوره درمی‌رود، ممکن است حرف‌هایی بزند که از فکرش می‌گذرند. هیچ‌وقت برای فکرهایتان توی دردسر نمی‌افتید، اما همین که آن فکرها را به زبان آوردید، دیگران تا مدت‌ها از آن‌ها علیه شما استفاده می‌کنند. نگذارید قبل از این‌که مغزتان به‌کار بیفتد، دهان‌تان کار خودش را بکند.

حتماً بعضی‌هایتان می‌گویید: «دکتر وایلد به آخر خط رسیده. یک جای کارش می‌لنگد. انگار عقلش را از دست داده. اگر فکر می‌کند من خودم را عصبانی می‌کنم، واقعاً دیوانه است!» خب... بگذارید ببینم چه‌طور می‌توانم حرفم را ثابت کنم. برایتان داستانی تعریف می‌کنم. فکر کنید در حال پایین رفتن از پله‌ها هستید که یک‌دفعه کسی بهتان تنه می‌زند و کتاب‌هایی که در دست‌تان است، روی زمین پخش می‌شود. چه حالی پیدا می‌کنید؟ آواز می‌خوانید: «همه‌چی آرومه... من چه‌قدر خوشحالم...» بله؟ از شوخی بگذریم! احتمالاً عصبانی می‌شوید. درست است؟ فرض کنید برمی‌گردید و می‌بینید کسی که بهتان تنه زده دانش‌آموزی نابیناست و تصادفاً به شما خورده. حالا چه احساسی دارید؟ هنوز عصبانی هستید؟ احتمالاً نه. نکتهٔ مهم این است: کتاب‌هایتان روی زمین افتاده‌اند، اما دیگر باعث عصبانیت‌تان نمی‌شود. پس دلیل چیز دیگری است. این چیزِ دیگر همان فکرهایتان است. فکرها و باورها و عقاید عصبانی‌تان می‌کنند، نه پدر و مادر و معلم‌ها و خانواده. به مثالِ افتادنِ کتاب‌ها بهتر نگاه می‌کنیم. بعد از این‌که کتاب‌هایتان به زمین افتاد، چه فکرهایی توی سرتان آمد؟ آن‌ها را بنویسید.

بدهند، اما هر کدام از ما فقط می‌توانیم احساس خودمان را داشته باشیم، نه احساس دیگران را

عصبانیت همیشه باعث هدر دادن وقت و انرژی می‌شود و هیچ‌وقت نتیجهٔ مثبتی ندارد. عصبانی بودن باعث می‌شود کارهای زیادی انجام بدهیم که فقط انرژی‌مان را تلف می‌کند؛ حال این‌که به این انرژی برای زندگی کردن و تلاش کردن و زنده ماندن احتیاج داریم. درباره‌اش فکر کنید. عصبانیت برای خراب کردن دوستی‌هایتان هم برنامه دارد. اگر مثل بیش‌ترِ آدم‌ها مشکل عصبانی شدن دارید، ممکن است هر لحظه منفجر شوید! دیگران نمی‌توانند پیش‌بینی کنند کِی از کوره درمی‌روید. رازی را با شما در میان می‌گذارم: دیگران از این حالت خوش‌شان نمی‌آید! این‌که کنار کسی باشید که یک‌دفعه کنترلش را از دست می‌دهد و عصبانی می‌شود، اصلاً جالب نیست. آدم‌های عصبانی ممکن است خیلی تنها شوند، چون بعد از مدتی مجبور می‌شوند همهٔ دوستان‌شان را ترک کنند. شما را نمی‌دانم، ولی من خوشم نمی‌آید کسی سرم داد بزند و دوستان نزدیکی ندارم که مدام در حال جیغ‌وداد باشند. بیش‌تر آدم‌ها زود از دست کسی که با آن‌ها بدرفتاری می‌کند خلاص می‌شوند. اگر یک میلیون دلار پول ندارید که با آن دوستان‌تان را بخرید، پیشنهاد می‌کنم تلاش کنید دوستی‌هایتان را خراب نکنید.

وقتی فکر می‌کنیم دیگران حتماً باید طوری برخورد کنند که دوست داریم و با ما منصفانه رفتار کنند، همین اشتباه را مرتکب می‌شویم. این کار با این‌که به آسمان آفتابی دستور بدهیم ببارد، هیچ تفاوتی ندارد. همان‌قدر می‌توانیم روی آدم‌ها و چیزهای دیگر تأثیر داشته باشیم که روی آب‌وهوا. گاهی فراموش می‌کنیم ما فرمانروای جهان نیستیم. پس وقتی از بدرفتاری دیگران ناراحت می‌شوم چه‌کار می‌کنم؟... آرزو می‌کنم! (البته مثل دخترک داستان جادوگر شهر اُز پاشنه‌های کفشم را سه‌بار به هم نمی‌زنم... دست‌کم در جمع این کار را نمی‌کنم!) به‌جای این‌که به آدم‌ها دستور بدهم درست رفتار کنند، آرزو می‌کنم و دعا می‌کنم و امید دارم که آن‌ها با من بهتر رفتار کنند، ولی عصبانی نمی‌شوم. عصبانی شدن اوضاع را عوض نمی‌کند، ولی روزم را خراب می‌کند و به بدنم آسیب می‌زند. پس من زیاد عصبانی نمی‌شوم و اگر هم شدم، نمی‌گذارم عصبانیتم زیاد طول بکشد.

آزمایش دوم در همان سال از ۲۲۵ دانشجوی پزشکی در امریکا گرفته شد. دانشمندانی که این آزمایش را انجام دادند متوجه شدند کسانی که طبق نمرهٔ آزمون عصبانی‌تر بودند، چهار تا پنج برابر دیگران به بیماری قلبی دچار می‌شدند و هفت برابر کسانی که آرام‌تر بودند، جان‌شان را از دست می‌دادند. مردن فرصت شرکت در تعطیلات آخر هفته را از ما می‌گیرد! پس حتی اگر به‌خاطر خشم‌تان در خانه و مدرسه به دردسر نیفتاده‌اید و مشکل چندانی با آن ندارید، باز هم بدن‌تان عذاب می‌کشد. هنوز هم بعضی‌ها می‌گویند با مشت کوبیدن به بالش یا کارهایی مثل این خشم‌تان را تخلیه کنید. آن‌ها می‌گویند بهتر است گاهی عصبانیت خود را بروز بدهید. این اشتباه است! می‌خواهید واقعیت را بدانید؟ برای بدن‌تان نگه داشتن عصبانیت با ابراز کردن آن هیچ فرقی ندارد. تغییراتِ ضربان قلب و فشارخون در هر دو حالت مثل هم است. احساس خشم هم به بدن‌تان آسیب می‌زند.

وقتی خیلی عصبانی می‌شویم، مغزمان از کار می‌افتد تا وقتی دوباره آرام شویم. به همین دلیل وقتی عصبانی می‌شویم، چنین کارهای احمقانه‌ای می‌کنیم. کمی فکر کنید و چند نمونه از کارهایی را که وقت عصبانیت انجام داده‌اید و بعداً پشیمان شده‌اید، بنویسید:

سه مورد از چیزهایی را که عصبانی‌تان می‌کند بنویسید.‌ سپس سعی کنید تشخیص دهید به کدام‌یک از ارزش‌هایتان بی‌احترامی شده است. این کار باعث می‌شود خودتان را عصبانی کنید. از دو مثالی که این‌جا آمده، یعنی دروغ‌گویی و وقت‌شناسی، به عنوان راهنما استفاده کنید

خوبی‌های خشم همان‌طور که قبل از این هم گفته‌ام، خشم لزوماً بد نیست. مهم این است که با خشم چه می‌کنیم. خشم گاهی مشکلات زیادی ایجاد می‌کند، اما ممکن است در موقعیت‌های خاصی کمک‌کننده هم باشد. خشم به شما چه چیزهایی می‌گوید؟ خشم باعث می‌شود بفهمید به ارزش‌هایتان بی‌احترامی شده است. علاوه‌براین، خشم می‌گوید به چه چیزهایی معتقدید و این خیلی مهم است. مثلاً اگر وقتی کسی بهتان دروغ می‌گوید، خیلی عصبانی می‌شوید، یعنی راستگویی برایتان خیلی مهم است و اگر وقتی کسی دیر می‌آید خشم‌تان زبانه می‌کشد، یعنی وقت‌شناسی برایتان مهم است.

عصبانی شدن اشکالی ندارد اما خشونت خوب نیست در این کتاب دربارهٔ مسئلهٔ مهمی صحبت می‌کنیم. می‌خواهم حسابی وقت بگذارم و بهتان بگویم خشم چیست، اما لازم است شما هم بدانید که وقتی خشم تحت کنترل است، نتایج مثبتی خواهد داشت. هیچ خصوصیتی همیشه بد نیست، مگر نه؟

ذهن‌خوانی این خطا وقتی اتفاق می‌افتد که فکر می‌کنیم می‌دانیم در ذهن دیگران چه می‌گذرد؛ در واقع فکر می‌کنیم آن‌قدر خوب دیگران را می‌شناسیم که دلیل رفتارهایشان را می‌دانیم. مثلاً یکی از دوستان‌تان می‌گوید نمی‌تواند جمعه برای فیلم دیدن به خانه‌تان بیاید و شما فکر می‌کنید یعنی از شما خوشش نمی‌آید. مغزتان می‌گوید: «اگر دوستم بود، حتماً می‌آمد.» به این موضوع فکر کنید. هزار دلیل برای نیامدن دوست‌تان وجود دارد. شاید اجازه ندارد جمعه با دوستانش قرار بگذارد، شاید جمعه خارج از شهر باشد و شاید هم از قبل به کسی قول داده که با او فوتبال برود. می‌توانیم به دلایل احتمالی رفتار دیگران فکر کنیم، ولی هیچ‌وقت نمی‌توانیم دلیل واقعی رفتارشان را بفهمیم، مگر این‌که خودشان به ما بگویند. در ضمن، به یاد داشته باشید هر چه آدم‌ها می‌گویند راست نیست! پس خواندن فکر آدم‌ها را به جادوگرها بسپارید.

چهار جمله‌ای که باعث عصبانیت می‌شوند، این ویژگی را دارند: دستوری هستند. جمله‌های دیگر امیدوارند شرایط عوض شود. آن‌ها امید دارند، ولی دستور نمی‌دهند. قدیمی‌ها می‌گفتند: «هرجا دود دیدی، آتش همان‌جاست.» اگر بخواهیم این جمله را دربارهٔ عصبانیت به‌کار ببریم، باید بگوییم هرجا دستور دیدی، عصبانیت همان‌جاست. یک لحظه به وقت‌هایی فکر کنید که عصبانی شده‌اید. چه دستوری در ذهن‌تان بوده؟ مثلاً وقت‌هایی که به ناحق تنبیه شده‌اید، احتمالاً به این دو دستور فکر می‌کردید: من نباید تنبیه شوم. معلمم باید با من منصفانه رفتار کند.

خبر خوبی است. اگر بقیهٔ آدم‌ها و چیزها دلیل عصبانیت‌مان بودند، چه‌طور می‌توانستیم تلاش کنیم خشم‌مان را کنترل کنیم؟ در آن صورت هیچ کاری از دست‌مان برنمی‌آمد، چون هیچ کنترلی روی دیگران نداریم... آن وقت آن‌ها مثل عروسک خیمه‌شب‌بازی با احساسات‌مان بازی می‌کردند. شما عروسک خیمه‌شب‌بازی نیستید، تحت کنترل نیستید و واکنش‌هایتان را خودتان انتخاب می‌کنید. هیچ نخی بهتان وصل نیست! علاوه‌براین، اگر اتفاق‌ها عصبانی‌مان می‌کردند، همهٔ آدم‌ها باید از یک اتفاق مشخص عصبانی می‌شدند، درحالی‌که این‌طور نیست، مثلاً گاهی چیزهایی که باعث می‌شود پدر و مادرتان حسابی جوش بیاورند، شما را می‌خنداند. پس اتفاق‌ها و چیزها و آدم‌های دیگر عصبانی‌تان نمی‌کنند. حالا که به این سؤال مهم جواب داده‌ایم، باید برویم سراغ کار اصلی‌مان. ما نیاز داریم یاد بگیریم چه‌طور قبل از عصبانیت فکرهایمان را بشنویم. کار ساده‌ای نیست، اما غیرممکن هم نیست. ممکن است بعضی از شما هنوز ارتباط بین فکر و احساس را باور نکرده باشید.

شما بادکنک نیستید که یک‌دفعه بترکید! کنترل کردن عصبانیت هیچ خوب نیست، بهتر است آن را بیرون بریزم عجیب است که بیش‌تر آدم‌هایی که می‌شناسم، به این جمله، یعنی «کنترل عصبانیت هیچ خوب نیست...» معتقدند، در صورتی که واقعاً درست نیست. دلایل بسیار زیادی وجود دارد که بیرون ریختن خشم برایتان بد است. خشم‌تان به شما آسیب می‌زند، ولی وقتی آن را بیرون می‌ریزید، بدن‌تان بیش‌تر آسیب می‌بیند. وقتی خشم‌تان را ابراز می‌کنید، ممکن است مدت کوتاهی احساس بهتری داشته باشید، ولی احتمال این را بیش‌تر می‌کنید که در آینده عصبانی شوید. کسی که از دستش عصبانی‌ام، باید عذاب بکشد عذاب کشیدن حق هیچ‌کس نیست. همهٔ آدم‌ها ویژگی‌های مثبت و منفی دارند. در واقع این‌که شما شبیه دیگری نیستید، به این معنا نیست که آن شخص حقش است اذیت شود.

فهرست پایین نگاه کنید و جلوِ مواردی که عصبانی‌تان می‌کند، ضربدر (×) بزنید: ۱ ـ آدم‌ها نباید آن‌قدر احمق باشند. --- ۲ ـ از مشق نوشتن خوشم نمی‌آید، ولی با آن کنار می‌آیم. --- ۳ ـ کنار آمدن با پدر و مادرم دشوار است، اما آن‌ها بدترین پدر و مادر دنیا نیستند. --- ۴ ـ دوستانم باید به حرف‌هایی که می‌زنم گوش کنند، وگرنه هر چه بر سرشان می‌آید، حق‌شان است. --- ۵ ـ زندگیم عذاب‌آور است، چون دیگران کارهایی را که ازشان می‌خواهم، انجام نمی‌دهند. --- ۶ ـ این کلاس نباید این‌قدر دشوار باشد.--- ۷ ـ ای کاش معلم وقتی از درس عقب می‌مانم کمکم می‌کرد، ولی زنگ تفریح می‌توانم از بقیهٔ بچه‌ها کمک بخواهم. --- اگر جلوِ جمله‌های شمارهٔ ۲، ۳، و ۷ ضربدر زده‌اید، یک‌بار دیگر برای خودتان دست بزنید و بلند بگویید: «چه می‌کند این مغز من!»

فکرها و احساس‌ها چه احساسی پیدا می‌کنید اگر به این فکر کنید که وای... نه! نمی‌دانستم امروز امتحان ریاضی داریم. من آدم بی‌ارزشی هستم.

اتفاقات بد بگذارید صاف و پوست‌کنده بگویم... وقتی عصبانی هستید، اتفاقات بدی می‌افتد، چون بدون فکر کردن عمل می‌کنید. مغزتان در عصبانیت خوب کار نمی‌کند. باور نمی‌کنید؟ ۵. آسیب رساندن به بدن می‌دانم که خواندن آزمایش‌ها و تجربه‌های دیگران برایتان همان‌قدر هیجان‌انگیز است که تماشا کردن رشد ناخن‌هایتان. پس قول می‌دهم فقط دربارهٔ دو آزمایش صحبت کنم، اما خواهش می‌کنم خوب توجه کنید؛ چون چیزی که دانشمندها به دست آورده‌اند، خیلی مهم است و می‌تواند عمرتان را طولانی کند. در اواخر سال ۱۹۵۰، یعنی وقتی پدربزرگ و مادربزرگ‌تان هنوز جوان بودند، دو آزمایش از کارگران گرفته شد. آزمایش اول روی هزار و هشتصد کارگر برق در امریکا انجام شد. ابتدا از آن‌ها آزمونی گرفتند که مقدار عصبانیت‌شان را نشان می‌داد. بعد از آزمون اول، دانشمندان کارگرها را زیرنظر داشتند تا بتوانند تأثیر عصبانیت را روی سلامت‌شان ببینند. کارگرهایی که عصبانی‌تر بودند، یک و نیم برابر بیش‌تر احتمال داشت به مشکلات قلبی و سرطان دچار شوند. تحمل ناراحتی قلبی و سرطان اصلاً آسان نیست... به من اعتماد کنید.

تابه‌حال پیش آمده که به علت عصبانیت، کار واقعاً احمقانه‌ای انجام دهید؟ راستش را بگویید، برای همهٔ ما پیش می‌آید. تابه‌حال به کسی حرف زشتی زده‌اید که بعد توی دل‌تان بگویید ای کاش می‌توانستم آن حرف را پس بگیرم؟ تابه‌حال از روی عصبانیت مثل دیوانه‌ها رفتار کرده‌اید؟ تابه‌حال دوستان و خانواده‌تان را به‌خاطر عصبانیت خجالت‌زده کرده‌ای

پنج راه اصلی عصبانیت که باعث می‌شود زندگی‌تان به هم بریزد احتمالاً تابه‌حال فهمیده‌اید که عصبانیت برایتان دردسر ایجاد می‌کند، وگرنه چه دلیلی داشت این کتاب را بخوانید؟ عصبانیت از راه‌های زیادی بهتان آسیب می‌زند. به مهم‌ترین‌شان نگاه می‌کنیم

صد دانش‌آموز در یک امتحان نمرهٔ ۱۶ بگیرند، آیا احساس همه‌شان مثل هم است؟ البته که نه. عده‌ای خوشحال می‌شوند، عده‌ای غمگین و عده‌ای هم برایشان مهم نیست چه نمره‌ای گرفته‌اند. اگر اتفاق‌ها احساسات را به وجود می‌آورند، چه‌طور یک اتفاق مشخص احساسات مختلفی را در آدم‌های مختلف ایجاد می‌کند؟ آیا دلیل احساس‌های متفاوت این نیست که آدم‌ها فکرهای متفاوتی دربارهٔ یک اتفاق مشخص دارند؟ تصویر یک نفر را بکشید و روی صورتش احساسی را که خودتان از گرفتن نمرهٔ ۱۶ دارید، نقاشی کنید. سپس احساسی را که بعد از کشیدن نقاشی‌تان دارید، پایین آن بنویسید. اگر گروهی کار می‌کنید، به نقاشی بقیه نگاه کنید. آیا همه احساس مشابهی دارند؟