کتاب تنزیه و تشبیه در کتاب التوحید شیخ صدوق و ابن خزیمه

معرفی کتاب تنزیه و تشبیه در کتاب التوحید شیخ صدوق و ابن خزیمه

کتاب الکترونیکی «تنزیه و تشبیه در کتاب التوحید شیخ صدوق و ابن‌خزیمه» نوشتهٔ علیاکبر تلافی‌داریانی و با همکاری انتشارات گوی، اثری پژوهشی در حوزهٔ الهیات اسلامی است که به بررسی تطبیقی دو رویکرد مهم در خداشناسی، یعنی تنزیه و تشبیه، در آثار «شیخ صدوق» و «ابن‌خزیمه» می‌پردازد. این کتاب با تکیه بر منابع حدیثی و کلامی، به نقد و تحلیل دیدگاه‌های این دو متکلم برجسته می‌پردازد. نسخه الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب تنزیه و تشبیه در کتاب التوحید شیخ صدوق و ابن خزیمه

این کتاب به بررسی تطبیقی دو کتاب مهم در حوزهٔ توحید، یعنی «کتاب التوحید» اثر «شیخ صدوق» و «کتاب التوحید و اثبات صفات الرب» نوشتهٔ «ابن‌خزیمه» می‌پردازد. نویسنده تلاش کرده است با رویکردی تحلیلی، تفاوت‌های بنیادین میان دو مکتب فکری امامیه و اهل سنت را در زمینهٔ خداشناسی و صفات الهی آشکار کند. اثر حاضر در قالب یک رسالهٔ دکتری تدوین شده و ضمن معرفی پیشینهٔ تاریخی و فکری هر دو شخصیت، به زمینه‌های اجتماعی و مذهبی عصر آن‌ها نیز اشاره دارد. کتاب با مروری بر منابع و پژوهش‌های پیشین، جایگاه این دو اثر را در سنت کلامی مسلمانان بررسی می‌کند و به اهمیت نقد روایات و تحلیل اسناد حدیثی در فهم صحیح آموزه‌های توحیدی می‌پردازد. نویسنده با استناد به منابع دست اول و تحلیل دقیق متون، سعی دارد تصویری روشن از اختلافات و اشتراکات دو رویکرد تنزیهی و تشبیهی ارائه دهد.

خلاصه کتاب تنزیه و تشبیه در کتاب التوحید شیخ صدوق و ابن خزیمه

در «تنزیه و تشبیه در کتاب التوحید شیخ صدوق و ابن‌خزیمه»، نویسنده به مقایسهٔ دو رویکرد اصلی در خداشناسی اسلامی می‌پردازد: تنزیه که خدا را از هرگونه شباهت به مخلوقات مبرا می‌داند و تشبیه که برخی صفات انسانی را به خدا نسبت می‌دهد. «شیخ صدوق» در کتاب خود، با استناد به آیات محکم قرآن و روایات معتبر، بر نفی هرگونه جسمانیت و شباهت خداوند به مخلوقات تأکید می‌کند و عقل و معانی لغوی را در تفسیر متون دینی دخیل می‌داند. در مقابل، «ابن‌خزیمه» با تکیه بر ظاهر آیات و روایات، صفاتی مانند دست، چشم و استوا بر عرش را به خدا نسبت می‌دهد و به حجیت ظاهر الفاظ پایبند است. نویسنده با بررسی اسناد روایات و تحلیل محتوای هر دو کتاب، نشان می‌دهد که شیخ صدوق در نقد دیدگاه‌های تشبیهی ابن‌خزیمه و همفکرانش، بر مبانی عقلانی و روایی تکیه دارد و هدفش دفاع از توحید ناب و تنزیهی است. در نهایت، کتاب به این نتیجه می‌رسد که فهم صحیح از صفات الهی نیازمند توجه به عقل، زبان و سیاق آیات و روایات است و صرف تکیه بر ظاهر متون می‌تواند به برداشت‌های نادرست و جسم‌انگارانه منجر شود.

چرا باید کتاب تنزیه و تشبیه در کتاب التوحید شیخ صدوق و ابن خزیمه را خواند؟

این کتاب با رویکردی تطبیقی و تحلیلی، یکی از مهم‌ترین مباحث کلام اسلامی یعنی نسبت میان تنزیه و تشبیه در خداشناسی را بررسی می‌کند. خواننده با مطالعهٔ این اثر، با تفاوت‌های بنیادین دو مکتب امامیه و اهل سنت در تفسیر صفات الهی آشنا می‌شود و می‌تواند نقش عقل، نقل و زبان را در فهم آموزه‌های دینی بهتر درک کند. همچنین، کتاب با نقد اسناد روایی و تحلیل تاریخی، به مخاطب کمک می‌کند تا با زمینه‌های اجتماعی و فکری شکل‌گیری این دو رویکرد آشنا شود و اهمیت نقد متون دینی را دریابد.

خواندن کتاب تنزیه و تشبیه در کتاب التوحید شیخ صدوق و ابن خزیمه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران حوزهٔ الهیات، علوم قرآن و حدیث، فلسفهٔ دین و علاقه‌مندان به مباحث کلام اسلامی مفید است. همچنین، کسانی که دغدغهٔ فهم دقیق‌تر آموزه‌های توحیدی و نقد دیدگاه‌های مختلف دربارهٔ صفات الهی را دارند، می‌توانند از این اثر بهره‌مند شوند.

فهرست کتاب تنزیه و تشبیه در کتاب التوحید شیخ صدوق و ابن خزیمه

- فصل اول: کلیات و مفاهیم به معرفی اجمالی مسئلهٔ خداشناسی، شرح احوال و آثار «شیخ صدوق» و «ابن‌خزیمه»، پیشینهٔ تاریخی مکتب آن‌ها و مفهوم‌شناسی لغوی توحید و شرک می‌پردازد.- فصل دوم: مبانی دیدگاه طرفین بحث در توحید ذات مبانی نظری و روش‌شناسی هر دو متکلم در تفسیر صفات الهی و رویکردهای تنزیهی و تشبیهی را بررسی می‌کند.- فصل سوم: ادلهٔ طرفین در توحید ذات دلایل قرآنی، روایی و عقلی هر دو مکتب دربارهٔ صفات الهی و نقد و بررسی آن‌ها را ارائه می‌دهد.- فصل چهارم: آیات مورد مناقشهٔ طرفین به تحلیل و تفسیر آیات قرآنی که محل اختلاف دو رویکرد است می‌پردازد و برداشت‌های مختلف را مقایسه می‌کند.- فصل پنجم: تحلیل و بررسی دیدگاه شیعه در توحید ذات جمع‌بندی و نقد نهایی دیدگاه‌ها و تبیین جایگاه عقل و نقل در فهم صفات الهی از منظر امامیه.

بخشی از کتاب تنزیه و تشبیه در کتاب التوحید شیخ صدوق و ابن خزیمه

«خداشناسی موضوعی است که همه‌ی ادیان به آن توجه کرده‌اند و اسلام نیز از این قاعده مستثنا نیست. اما مسلمانان بر اساس انشقافی که در صدر اسلام رخ داد، به دو عقیده‌ی عمده از نظر جسم‌انگاری خدا و توصیف او تقسیم شدند: تنزیهی و تشبیهی. شیخ صدوق به‌عنوان یکی از محدثان نامدار امامیه، عقیده‌ی تنزیهی را با نگارش کتاب التوحید بیان می‌کند و در آن اثر، خدای را از هرگونه نقیصه و صفات بشری و مادی مبرا می‌داند. ولی ابن خزیمه به‌عنوان محدث معروف اهل سنت، در کتاب التوحید، با جسم‌انگاری خدا و نسبت دادن صفات بشری به او، راه تشبیه را در پیش گرفته است. گرچه همواره خود را از تشبیه دور می‌سازد و خدای را همانند انسان قرار نمی‌دهد. این پژوهش بر آن است که با توجه به هم‌روزگاری این دو دانشمند و اهمیت آثار توحیدی آن دو، به بررسی و مقایسه‌ی آن‌ها بپردازد تا حقیقت توحید برای همگان آشکار گردد. در این راستا با اعتبارسنجی دقیق روایات هر دو کتاب مشخص شد که شیخ صدوق در استنباط از آیات و روایات، ملاک کار خود را معانی لغوی و شاخص‌های قطعی عقلی و محکمات آیات قرار داده است و به زیربنای توحید که چیزی جز تنزیه نیست قائل شده است. ولی ابن‌خزیمه تنها به ظواهر آیات اکتفا نموده و از این رو، استوای بر تخت، داشتن دست، پا، چشم و گوش را به خدا نسبت داده است به گونه‌ای که از کلام وی معنایی جز تشبیه متصور نیست.»