کتاب تشیع،‌ همبستگی و مخاطره هویت گرایی

کتاب تشیع،‌ همبستگی و مخاطره هویت گرایی نوشتهٔ آرمان (علیرضا) ذاکری است. نشر نی این کتاب را منتشر کرده است. نویسنده در این اثر ادوار اجتماعی فعالیت‌های خیریه نهاد دین را بررسی کرده است.

درباره کتاب تشیع،‌ همبستگی و مخاطره هویت گرایی

کتاب تشیع،‌ همبستگی و مخاطره هویت گرایی نسخهٔ بازنویسی‌شدهٔ بخش میدانی رسالهٔ دکتری آزمان ذاکری است که سال ۱۳۹۷ با عنوان «دگردیسی همبستگی اجتماعی در جامعهٔ ایران: مطالعهٔ موردی فعالیت‌های خیریهٔ مرجعیت از دورهٔ پهلوی تا امروز» به راهنمایی «محمد رضایی» و «سارا شریعتی» در گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس از آن دفاع کرده‌ است. بخش نظری این رساله پس از بازنویسی با عنوان «همبستگی اجتماعی و دشمنان آن» منتشر شده است.

هدف نویسنده در این تحقیق مطالعهٔ نقش اجتماعی نهاد دین در نسبت با همبستگی اجتماعی بوده است. برای رسیدن به این هدف در فصل اولِ این اثر به مطالعهٔ مفاهیم مترادف با امر خیر در سنّت‌های دینی پرداخته‌ شده است. در فصل دوم، نویسنده ادوار فعالیت‌های خیریه در سنت علمای شیعه را تا دوران معاصر مطالعه کرده‌ است. در فصل سوم، سرنوشت امر خیر را در نظر و عملِ عرفا پی گرفته‌ شده است. آرمان ذاکری در فصول چهارم و پنجم، فعالیت‌های خیریهٔ نهاد دین در دورهٔ معاصر را در دو دورخٔ متمایز قبل و بعد از انقلاب مطالعه کرده‌ است. در فصل ششم نتیجه‌گیری کرده، با بازگشت به مدل راهنمای پژوهش به این پرسش پاسخ داده‌ است که «دربارهٔ دگردیسی فعالیت‌های خیریهٔ نهاد دین چه می‌توان گفت؟» پاسخ به این پرسش راهگشای تأمل دربارهٔ پرسشی دیگر بوده است: «فعالیت‌های خیریهٔ نهاد دین چه صورت‌هایی از همبستگی اجتماعی را در جامعه تولید می‌کند؟» درنهایت سخن پایانی را به بحثی دربارهٔ ضرورت گذار از هویت‌گرایی به مشارکت در ساختن همبستگی اجتماعی اختصاص داده شده است.

خواندن کتاب تشیع،‌ همبستگی و مخاطره هویت گرایی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب تشیع و علاقه‌مندان به حوزه‌های علوم سیاسی و جامعه‌شناسی دین پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تشیع،‌ همبستگی و مخاطره هویت گرایی

«تا جایی که به وضعیت حوزه‌های علمیه مربوط است تعیّن همزمان دو شأن رهبری سیاسی و مرجعیت دینی در آیت‌الله خمینی باعث شد مجموعه‌ای از اختیارات و وظایف در زمینه‌های مختلف مربوط با حوزه‌های علمیه توسط «حکومت دینی» پیش برده شود که مهم‌ترین آن‌ها تأسیس «شورای مدیریت حوزهٔ علمیه قم» در ابتدای دههٔ شصت و پس از آن «شورای عالی حوزهٔ علمیهٔ قم» در ابتدای دههٔ هفتاد بود. البته آیت‌الله خمینی و پس از آن آیت‌الله خامنه‌ای سعی می‌کردند دست‌کم موافقت مراجع تقلید نزدیک به خود مانند آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله اراکی را در این موارد اخذ کنند. به هر حال اما تشکیل این شوراها با تصدی حاکمیت دینی در بسیاری از شئونی که تا پیش از این به طور مطلق از حکومت جدا بودند همراه بود. شیوه‌های برنامه‌ریزی درسی، آزمون طلبه‌ها و ادارهٔ مدارس تحولات مهمی را سپری کردند و برای نخستین بار حوزه‌های علمیه با پدیده‌هایی مانند «اعطای مدرک تحصیلی» و «گزینش طلاب» روبه‌رو شدند، حاکمیت بودجه‌های معیّنی برای حوزه‌ها تعیین کرد، انبوهی از مدارس و مؤسسات جدید را شکل داد یا به آن‌ها کمک مالی کرد و ادارهٔ برخی از آنچه فعالیت‌های خیریهٔ مراجع تقلید محسوب می‌شد اعم از مدارس و بیمارستان‌ها و کتابخانه‌ها را برعهده گرفت. این وضعیت تا امروز نیز ادامه پیدا کرده است.

در نجف اما در همین بازهٔ زمانی باید دوران صدام را از دورهٔ بعد از آن جدا کرد. در ایام حکومت صدام، به‌خصوص پس از آغاز جنگ ایران و عراق، شیعیان عراق و در کنار آن‌ها علمای شیعه با سختی‌های فراوانی روبه‌رو شدند. فرزندان برخی علما زندانی شدند و دولت صدام علمای برجسته‌ای مانند آیت‌الله سید محمدباقر صدر (متوفا ۱۳۵۹ ھ.ش)، آیت‌الله سید عبدالصاحب حکیم (متوفا ۱۳۶۵ ھ.ش) و آیت‌الله سید محمدابراهیم حسینی شیرازی فرزند آیت‌الله سید عبدالله شیرازی را کشت. آیت‌الله خویی تحت فشار سنگین صدام تن به مصادرهٔ اموال خود در عراق داد و سرانجام نیز مجبور شد به رغم کهولت سن در دیداری اجباری با صدام حسین حضور پیدا کند. حوزهٔ نجف در این دوران به مرز تعطیلی کشیده شد و به‌خصوص در ایام انتفاضهٔ شعبانیه و مقابلهٔ مستقیم شیعیان با رژیم صدام فشارها به اوج خود رسید. این وضعیت تا پایان حکومت صدام در ابتدای سال ۱۳۸۲ ھ.ش ادامه داشت. پس از آن اگر چه کشور عراق بیش از یک دهه آبستن ناامنی و عدم ثبات داخلی بود، در مقایسه با دورهٔ صدام، جایگاه اجتماعی شیعیان ارتقا یافت و مراودات میان عراق و ایران و آمدوشد شیعیان و زوار بین ایران و عراق برقرار شد. حوزهٔ نجف مجدداً احیا شد. روی کار آمدن دولت شیعه‌گرای نوری مالکی در عراق و بسطِ ید سیاسیِ شیعیان در این کشور و افزایش نفوذ بی‌سابقهٔ ایران در عراق بر ایجاد گشایش در امور حوزه‌های علمیه در عراق مؤثر بود.»