کتاب نفت خام و سراب آبادانی

کتاب الکترونیکی نفت خام و سراب آبادانی نوشتۀ رؤیا خوشنویس با ترجمۀ علی قاسمی‌منفرد در انتشارات شیرازه کتاب ما و در مجموعه جامعه و سیاست (شماره ۲۳) چاپ شده است. این کتاب به بازنمایی نفت در ادبیات مدرن ایران، در بازۀ زمانی دهۀ ۱۳۲۰ تا دهۀ ۱۳۹۰، می‌پردازد و تأثیرات نفت بر فرهنگ، اجتماع و سیاست را از خلال ادبیات بررسی می‌کند.

درباره کتاب نفت خام و سراب آبادانی

این کتاب پژوهشی است دربارۀ بازتاب و نمادپردازی نفت در ادبیات داستانی مدرن ایران. رؤیا خوشنویس در این اثر ژانر «پتروفیکشن» (داستان نفتی) را به‌عنوان قالبی ادبی بررسی می‌کند که به زندگی مردمان مناطق نفت‌خیز، تأثیر نفت بر هویت‌های فرهنگی و اجتماعی، و تقابل با صنعت نفت می‌پردازد. در این پژوهش داستان‌هایی که بازتاب‌دهندۀ مدرنیتهٔ نفتی و تأثیر آن بر زندگی و فرهنگ ایرانیان هستند، مورد تحلیل قرار گرفته‌اند.

کتاب نفت خام و سراب آبادانی بر آن است که با مطالعه ادبیات داستانی، تاریخچه‌ای از چگونگی شکل‌گیری هویت‌های جدید ملی، قومی، جنسیتی و طبقاتی در ایران ارائه دهد. نویسنده به تأثیرات صنعت نفت بر ادبیات و همچنین نقش آن در شکل‌گیری و توسعۀ مدرنیتهٔ ادبی می‌پردازد. خوشنویس با معرفی مفاهیمی همچون «فرهنگ نفتی» و «پتروفیکشن» نشان می‌دهد که چگونه ادبیات توانسته روایت‌های جدیدی در مقابل روایت‌های غالب اقتصادی و صنعتی درباره نفت ایجاد کند. این اثر، علاوه بر پرداختن به بازنمایی‌های ادبی نفت، نقش آن را در تحول نویسندگان و هنرمندان مدرن ایرانی بررسی می‌کند.

کتاب نفت خام و سراب آبادانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب برای پژوهشگران ادبیات، جامعه‌شناسان، علاقه‌مندان به تاریخ اجتماعی ایران و کسانی که به مطالعات انرژی و فرهنگ علاقه‌مندند، مفید است.

بخشی از کتاب نفت خام و سراب آبادانی

«من دورهٔ کشف نفت در سال ۱۲۸۷ تا کودتای ۱۳۳۲ را «دوران آگاهی از نفت» می‌نامم. با این نامگذاری قصد دارم بگویم این دورانی بود که ایرانی‌ها با نفت، هم به‌عنوان یک ماده و هم منبع درآمد، آشنا شدند و در میان‌شان روشنفکرانی بودند که شروع به اندیشیدن دربارهٔ اهمیت آن در زندگی خود و جامعه و سیاست ایران کردند. پایه‌ریزی صنعت نفت در اوایل قرن بیستم در جنوب ایران، سرآغاز تاریخ آشوب و ناآرامی در خاورمیانه بود؛ یا به بیان حمید دباشی، آغاز استعمارگری غیررسمی اروپا در منطقه.۱۱۲ تورج اتابکی در مقاله‌اش با عنوان «از عمله تا کارگر: استخدام، انضباط کاری و شکل‌گیری طبقهٔ کارگر در صنعت نفت ایران» می‌نویسد که کشف نفت «فصلی تازه در تاریخ کار ایران گشود.»۱۱۳ او به تشکیلات گستردهٔ استخدام نیروی کار اشاره می‌کند که در استان خوزستان پاگرفت و همچنین به مشکلاتی که شرکت نفت انگلیس و ایران، در تلاش جهت راه‌اندازی و توسعهٔ صنعت نفت، با آنها روبرو بود. شرکت به سرعت رشد کرد و نیاز به نیروی کار در سطح وسیع ضروری بود. پس از ساخت پالایشگاه نفت در آبادان، شرکت طعم موفقیت و پیروزی را چشید و میدان‌های نفتی خوزستان را در اختیار گرفت. در این زمان، ایران شاهد دهه‌های پایانی سلسلهٔ قاجار (۱۳۰۴-۱۱۷۵) و دهه‌های آغازین سلطنت پهلوی اوّل (۱۳۳۲-۱۳۰۴) بود. با اینهمه، مهم‌ترین رخداد تاریخی اواخر قرن سیزدهم خورشیدی چیزی نبود جز انقلاب مشروطه (۱۲۸۴-۱۲۹۰).

بنا به گفتهٔ آبراهامیان، در کتاب تاریخ ایران مدرن، ریشه‌های انقلاب مشروطه به سدهٔ نوزدهم بازمی‌گشت. انقلابیون خواهان عدالت بودند و از حکومت تقاضای بنا کردن پارلمان (عدالتخانه) داشتند. آنان همچنین به دنبال اصلاحات در جنبه‌های سنّتی جامعهٔ ایران بودند. به عقیدهٔ آبراهامیان انقلاب دو مسیر جداگانه داشت: از یک سو، «برای بسیاری از بازاریان شهرنشین و نخبگان مذهبی نگرانی مشترکی پدید آورد،‌ و آنان را در قالب یک طبقهٔ متوسط فراگیر به هم نزدیک کرد» و در دیگرسو، «ارتباط با غرب، به‌ویژه از طریق آموزش مدرن، ایده‌ها و افکار جدید، کسب و کارهای جدید و سرانجام طبقهٔ متوسط جدیدی را به همراه داشت.»»