کتاب بر گرد شعر حافظ

کتاب الکترونیکی «بر گرد شعر حافظ» نوشتهٔ مهدی سامان در انتشارات متخصصان چاپ شده است. نویسنده در این کتاب برخی از مضامین اشعار حافظ را از نظر گذرانده و دربارهٔ آن‌ها در دیوانش جست‌وجو کرده است و نتیجهٔ آن را در این اثر گرد آورده است.

درباره کتاب بر گرد شعر حافظ

همان طور که از نام کتاب برمی‌آید نویسنده در این اثر به گرد شعر حافظ چرخیده و برخی از زیبایی‌های آن را از نظر گذرانده و حاصل این گشت و گذار را با خواننده به اشتراک گذاشته است. مهدی سامان در این مسیر از سایر متون ادبی و شعرا نیز بهره گرفته و گاهی شاهد مثال‌هایی برای هر تحلیل و تفسیر خود آورده است. عناوینی که کتاب‌ بر گرد شعر حافظ در خود جای داده است عبارت‌اند از:

حافظ در دربار سلطان

حافظ و عنصر خیال

حافظ و کانون زیبایی

گل‌ها در صور خیال حافظ

سؤال و جواب در شعر حافظ

ماه و خورشید در صور خیال حافظ

حافظ چه نصیحت می‌کند؟

شرح چهار غزل از حافظ

خواندن کتاب بر گرد شعر حافظ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به دوستداران اشعار کهن فارسی به ویژه شعر حافظ پیشنهاد می‌شود.

درباره حافظ

خواجه شمسُ‌الدّینْ محمّدِ بن بهاءُالدّینْ محمّدْ حافظ شیرازی در سال ۷۲۷ هجری قمری برابر با ۱۳۲۵ میلادی به دنیا آمد. او مشهور به لِسانُ‌الْغِیْب، تَرجُمانُ الْاَسرار، لِسانُ‌الْعُرَفا و ناظِمُ‌الاُولیا و شاعر پارسی‌زبان سدهٔ هشتم هجری قمری بود. بیشتر شعرهای حافظ غزل است. او را از مهم‌ترین اثرگذاران بر شاعران فارسی‌زبان پس از خود می‌شناسند. در سده‌های هجدهم و نوزدهم میلادی اشعار او را به زبان‌های اروپایی نیز ترجمه کردند و نامش به محافل ادبی جهان غرب نیز راه یافت. هر سال در ۲۰ مهر مراسم بزرگ‌داشت حافظ در آرامگاه او در شیراز برگزار می‌شود. در تقویم رسمی ایران ۲۰ مهر را روز بزرگداشت حافظ نامیده‌اند. حافظ در سال ۷۹۲ هجری قمری برابر با ۱۳۹۰ میلادی درگذشت.

بخشی از کتاب بر گرد شعر حافظ

«منی که بار عشق الهی و معرفت محبوب ازلی را به دوش دل‌وجان باید بکشد، چگونه می‌تواند در این تیره خاکدان پرآفت به عهد الست و عشق ازلی خود وفادار بماند؟ بعد از کلمات «من» و «دیوانه»، «چو» به معنی «اگر» است و زلف هم نزد حافظ اشاره به جلوه‌های جمال و جلال الهی دارد که متکثر شده و در جهان خلقت ظهور یافته است. در حقیقت هر ذره در این جهان با خود جلوه‌ای از آن محبوب یگانه دارد؛ به بیانی دیگر هر آفریده به نشان خلقتِ او مُهر مهرخورده و چون خلقت او بی‌حکمت و معنا نیست در هر پدیده حکمتی و راز و قانونی نهفته است تا انسان که نمونه اعلای خلقت و اشرف مخلوقات است بتواند با کسب معرفت و تلاش علمی خود در گشودن راز هر پدیده و قوانین منبعث یا مرتبط با آن هرچه بیشتر به محبوب حکیم و توانای خود نزدیک شود.

حافظ می‌گوید اگر زلف تو را رها می‌کردم و از خاطر می‌بردم که از کجا و با چه سرمایه‌ای آمده‌ام در اصل دیوانه‌ای واقعی بودم لایق زنجیر که از عقل و درایت هیچ بهره‌ای ندارد.

رهرو منزل عشقیم و ز سرحد عدم

تا به اقلیم وجود این همه راه آمده‌ایم

کسی که به برکت فیضان عشق پا به عرصه وجود گذاشته و وجودش معجزه عشق است تا آنجا که عقل (عرفی) هم از درک عظمت این عشق عاجز است، اگر جز عشق راه دیگری در پیش می‌گرفت دیوانه ای (عرفی) بیش نبود.

عقل اگر داند که دل در بند زلفش چون خوش است

عاقلان دیوانه گردند از پی زنجیر ما

عقل که خود سکوی پرواز تخیل خلاق است اگر می‌دانست که خیالِ اسارت در زنجیر او چقدر واقعی و شیرین و شورآفرین است، او هم با دیگر عاقلان جهان آرزوی گرفتار شدن در چنین زنجیری را می‌کرد.

خیالِ پرورده و پخته به حکمتِ عشق در خیال آن است که پرده‌ها را بردرد و به‌واقع دست به آن گیسوی خوشبوی مواج بسپارد.

گر دست رسد در سر زلفین تو بازم

چون گوی چه سرها که به چوگان تو بازم

زلف تو مرا عمر دراز است ولی نیست

در دست سر مویی از آن زلف درازم

در بیت دیگری می‌گوید:

در مسجد و میخانه خیالت اگر آید

محراب، کمانخانه ابروی تو سازم

دامنه خیال که به نیروی عقل اوج گرفته و جاذبه محبوب ازلی دستگیرش شده، در کمال پختگی و فراست تا آنجاست که می‌داند دسترسی به یک تار موی او آرزویی محال و خیالی خام است، اما خیال او یعنی یاد او و شاعر با خیال او پیوسته به یاد اوست که مایه آرامش دل‌وجان است.

خیال روی تو در هر طریق همره ماست

نسیم موی تو پیوند جان آگه ماست

بوی خوش موی او، ذکر او و یاد او جان آگاه ما را به او پیوند می‌دهد و اگر چنین نبود انسان چگونه می‌توانست به چیز دیگری آرام و قرار بگیرد.

اگر دلم نشدی پای بند طره او

کی‌اش قرار در این تیره خاکدان بودی

عقل چاره‌گر هم جز این چاره‌ای نمی‌شناسد که با یاد او از پست و بلند حوادث دنیا عبور کند. آنچه در اضطراب‌ها و بی‌قراری‌ها دل بدان قرار می‌گیرد عشق و جاذبه فراگیر اوست.

بی‌گفت‌وگوی، زلف تو دل را همی‌کشد

با زلف دلکش تو که را روی گفت‌وگوست»