کتاب دختر ترشیده پائیز

کتاب دختر ترشیده پائیز نوشتهٔ عسگر بهمن یار است. انتشارات امید سخن این کتاب را منتشر کرده است؛ پژوهشی نو در اسطورهٔ شب چلّه (شب یلدا).

درباره کتاب دختر ترشیده پائیز

می‌دانیم که شب چلّه (شب یلدا) طولانی‌ترین شب در گاه‌شماری شمسی از غروب آفتاب سی‌ام آذر تا طلوع آفتاب اول دی است که در فرهنگ‌های مختلف بومی ایران با نام‌های گوناگونی همچون چله (آذربایجان)، چله زری (ملایر)، شال هشو (فیروزکوه ) و... مشهور شده است. در فرهنگ‌های لغت، ریشهٔ لغوی واژهٔ «یلدا» را سریانی دانسته و معانی مختلفی همچون زایش، میلاد، تولد و... را از آن اخذ کرده‌اند. کتاب دختر ترشیده پائیز که حاوی پژوهشی نو در اسطورهٔ شب چلّه (شب یلدا) است، چهار فصل دارد؛ «خال رخ زنگی»، «عقل سرخ»، «در شرق وجود» و «دختر ترشیده پاییز». در مقدمه آمده است که شب یلدا و باورهای موجود در این مورد، موضوع اصلی این کتاب و پژوهش‌های عسگر بهمن یار، پیش‌درآمدی در این زمینه است.

خواندن کتاب دختر ترشیده پائیز را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب شب چلّه (شب یلدا) پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب دختر ترشیده پائیز

«کاربرد شب یلدا در ادبیات فارسی به‌ویژه اشعار شاعران به‌عناوین‌مختلف از تصاویر طبیعی گرفته تا اشکال اسطوره‌ای آن در صورت‌های مختلفی اعم از کنایه، استعاره و تشبیه به ضعم محققین و پژوهشگران دلیل بر دیرزمانی این اسطوره در سرزمین ایران است، تنوع آثار در این زمینه آن‌قدر زیاد است که حتی دکتر اسماعیل آذر خاطرنشان کرده است که در این زمینه می‌توان کتابی مفصل تهیه کرد. این واژه در شعر فارسی همواره در کنار عناصری چند همچون زلف و شب فراق و ... حضور می‌یابد، هرچند روایاتی ضمنی از قبیل لیلهٔ القدر و تولد حضرت عیسی (ع) نیز در کنار آن کانون توجه بوده است، این موضوع حتی در یک نظام فکری گستره همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم در نمودی از منجی به‌صورت مستتر به‌ویژه در ادبیات عرفانی در یک مفهوم تحت عنوان «انتظار» و به پایان رسیدن آن معنی می‌شود. چنین برمی‌آید که نخستین کاربرد واژه یلدا در شعر فارسی مربوط به سده چهارم هجری در آثار شاعرانی چون عنصری بلخی و ناصرخسرو قبادیانی است و به نظر می‌رسد کاربرد این واژه در ادب فارسی پس‌ازآن متداول گردیده است:

چون حلقه‌ربایند به نیزه، تو به نیزه

خال از رخ زنگی بربایی شب یلدا

عنصری بلخی

قندیل فروزی به شب قدر به مسجد

مسجد شده چون روز و دلت چون شب یلدا

ناصرخسرو قبادیانی

امّا یلدا در ادبیات فارسی در کنار مؤلفه‌های فراوانی و در قالب‌های تمثیل و تشبیه از قبیل، ظلم و جور، زلف یار، شب فراق و انتظار وصال جا گرفته است و این نگاه‌ها باعث بخشیدن جذابیت‌های فراوانی به شب یلدا -هم ازنظر محتوا و هم ازنظر فرم– شده است. استفاده و تعمیم‌پذیری این واژه حتی باعث ایجاد نگرش‌های سمبلیک در این زمینه گردیده است، در بسیاری از این نگاه‌ها شماری چند از نظریات ستاره‌شناسی، داستان‌های التقاطی و ... نیز به‌صورت چشمگیری قابل‌مشاهده است و مشخص است که جرثومهٔ برخی از باورها در این زمینه دارای قدمتی دیرینه و چند هزارساله است و گوشش شاعران در پرداخت به این مفاهیم و بازگو کردن آن‌ها ستودنی است:

عدو را پیکر پروین به‌روز پاک بنماید

ولی از چشمه خورشید بنماید شب یلدا

بر آی ای صبح مشتاقان اگر نزدیک روزآمد

که بگرفت این شب یلدا ملال از ماه و پروینم

سعدی»