کتاب نظریه تقریب در مکتب امام خمینی (ره)

کتاب نظریه تقریب در مکتب امام خمینی (ره)؛ مبانی و راهکارها نوشتهٔ ملیحه نیکروش رستمی است و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب نظریه تقریب در مکتب امام خمینی (ره)

از عوامل عزّت و اقتدار اسلام، تقریب مذاهب مختلف اسلامی با وجود تمایزات و اختلافات است. به هر میزان این تقریب و هم‌گرایی در میان فرقه‌های اسلامی اعم از شیعه و سنی، پررنگ‌تر شود، به همان اندازه نیز فرصت‌های بی‌شماری برای اظهار وجود و قدرت‌نمایی امت اسلامی در برابر زیاده‌خواهی دنیای زر و زور مهیا خواهد شد. ازاین‌رو، اتحاد بین مسلمانان همواره مورد تأکید علمای بزرگِ روشن‌بینِ اسلامی بوده است. علمای حوزه به‌ویژه حوزهٔ علمیهٔ قم همواره پیشگام دعوت مسلمانان به وحدت و برادری بوده‌اند. وحدت اسلامی و تقریب جزء اصول مورد تأکید آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی بوده است. آیت‌الله سید حسین بروجردی نیز همواره بر تقریب مذاهب اسلامی و وحدت مسلمانان تأکید داشت و مسلمانان را از اقدامات و حرف‌هایی که به اختلاف و تفرقه بین آنان منتهی می‌شد، نهی می‌کرد. ایشان برای تحقق تقریب بین مذاهب اسلامی، ارتباط گسترده‌ای را با الازهر برقرار کرد و از طریق مکاتبه و مراسله با زعمای دانشگاه اسلامی الازهر و دارالتقریب، آنان را در این راه مقدس تشویق می‌فرمود و شیخ محمدتقی قمی را به‌عنوان نمایندهٔ تام‌الاختیار خود در قاهره و در مجمع دارالتقریب معرفی کرد. علامه شیخ محمدتقی قمی با مساعدت آیت‌الله بروجردی در دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه گام‌های برجسته‌ای در این راه برداشت که سرانجام به فتوای تاریخی شیخ شلتوت رئیس دانشگاه الازهر مصر در این زمینه منتهی شد؛ در این فتوا، مذهب تشیع دوازده امامی برای نخستین‌بار از سوی یک عالم بزرگِ سنی به رسمیت و جایزالاتباع شناخته شده است. آیت‌الله بروجردی برای پاسداشت نگاه تقریبی شیخ الازهر، آیت‌الله حاج میرزا خلیل کمره‌ای را به همراه آیت‌الله سید محمود طالقانی و گروهی از روحانیون، به نمایندگی خود به قاهره فرستاد تا از شیخ محمود شلتوت مفتی اعظم و رئیس وقت دانشگاه الازهر مصر برای صدور فتوای تاریخی‌اش تشکر کنند.

امام خمینی (ره) نیز در چند دههٔ منتهی به انقلاب اسلامی وسعت‌بخش و مروّج اندیشهٔ تقریب در جامعهٔ ایرانی بوده است. ادبیات گفتاری و کنش ایشان نسبت به تحولات جهان اسلام گواهی بر این مدعاست که سرلوحه کنش و گفتار ایشان، وحدت در روابط بین دول و امت اسلامی است. امام با تبیین اصل تقریب مذاهب کوشید الفت، آرامش، یکپارچگی، همدلی و همزیستی مسالمت‌آمیز را در کشورهای اسلامی رواج دهد. تقریب در اندیشهٔ رهبر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی برآمده از فطرت، عقل، شرع و سنت است و دستاورد آن برای امت اسلامی عزت‌آفرینی، استحکام و استقامت در برابر دشمنان نظام اسلامی، پیشرفت و آبادانی، افزایش قدرت دول اسلامی، تضمین ضریب امنیت جهان اسلام، ارتقاء استقلال سیاسی کشورهای اسلامی، نابودی دشمنان اسلام و ... است. با توجه به اهمیت این بحث امام خمینی به مناسبت‌های مختلف و با توجه به مقتضیات زمانه به تشریح ابعاد تقریب و وحدت اسلامی پرداختند و در حضور اقلیت‌های دینی، مبانی تقریب را تشریح کردند.

با پیروزی انقلاب اسلامی، وحدت به یکی از مهم‌ترین استراتژی‌های نظام اسلامی تبدیل شد و برای این مهم اقدامات عملی فراوانی صورت گرفت. یکی از ابتکارات جمهوری اسلامی برای گسترش تفکر وحدت مسلمانان، برگزاری مراسم «هفتهٔ وحدت» است. این مراسم که با متصل کردن دو تاریخ دوازدهم و هفدهم ربیع‌الاول به یکدیگر صورت پذیرفت با برگزاری مجالس و محافل متعدد جشن و حضور جماعت شیعه و سنی در این مراسم‌ها همراه است. پس از اعلام هفتهٔ وحدت از سوی جمهوری اسلامی ایران، برای گستراندن تفکر اتحاد مسلمین، تصمیم به برگزاری کنفرانس وحدت گرفته شد. هدف از برگزاری کنفرانس وحدت، ایجاد زمینه‌های اتحاد و همبستگی جهان اسلام و همفکری علما و دانشمندان جهت نزدیک‌سازی دیدگاه‌های علمی و فرهنگی آنان در زمینه‌های فقهی، اصولی، کلامی، تفسیری و... همچنین بررسی مسائل و مشکلات مسلمانان و ارائه راه‌حل‌های مناسب و موضع‌گیری مشترک در برابر آن است. از دیگر اقدام‌های مهم جمهوری اسلامی برای ایجاد وحدت و همگرایی میان فَِرق اسلامی می‌توان به تأسیس مجمع تقریب مذاهب اسلامی اشاره کرد. رهبر معظم انقلاب اسلامی با توجه به ضرورت استمرار و تقریب اندیشه وحدت و اتحاد بین مسلمانان بر اساس یک طرح و برنامه مدون و تشکیلات منسجم، دستور ایجاد مرکزی به نام «مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی» را در سال ۱۳۶۹ صادر فرمودند. تأسیس دانشگاه مذاهب اسلامی نیز از دیگر اقدامات عملی جمهوری اسلامی برای تحقق وحدت‌گرایی است. همچنین جمهوری اسلامی ایران برای تحقق اتحاد و همگرایی جهان اسلام جامعة المصطفی (ص) العالمیه را تأسیس کرده تا بتواند با تربیت و آموزش نیروهای متخصص و متعهد اسلامی غیرایرانی از آنها برای تحقق اهداف اسلامی استفاده کند. علاوه‌بر این، تأسیس دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی، دانشگاه مذاهب اسلامی، مؤسسات و پژوهشگاه‌های تقریبی در سراسر کشور ازجمله دارالاعلام الاسلامیه، پژوهشگاه تقریب، کنگرهٔ جهانی مقابله با تکفیر، شورای برنامه‌ریزی مدارس علوم دینی اهل سنت، برگزاری گردهمایی دانشجویان جهان اسلام، برگزاری کنفرانس وحدت اسلامی در سال‌های مختلف، کنفرانس جهانی محبّین اهل بیت (ع)، برگزاری مسابقات بین‌المللی قرائت کلام‌الله مجید ازجمله این اقدامات در نظام اسلامی است.

هدایت‌ها و فرامین امام خمینی (ره) نقش شایانی در فهم موضوع تقریب در جامعهٔ ایران و محافل دینی و علمی جهان اسلام داشت. با توجه به نکته‌سنجی‌های حضرت امام، مراکز تحقیقاتی بر روی اندیشه و افکار ایشان دربارهٔ راهبرد تقریب تمرکز داشته‌اند تا از طریق تبیین زوایای مختلف اندیشهٔ تقریب بتوانند چالش‌ها و موانعی همچون خشونت، منازعات دینی، جدایی اقلیت‌ها، بی‌توجهی امت اسلام به مسائل جهان اسلام، رشد گروهک‌های تکفیری و کشتار ملت‌های بی‌گناه، شکل‌گیری نظریات افراطی و تفرقه‌افکنانه در برخی مراکز دینی، کاهش همبستگی امت واحده اسلامی و ... را مرتفع نمایند. بی‌تردید، تبیین مبانی، اصول و مؤلفه‌های تقریب در اندیشه امام خمینی (ره) به‌عنوان منادی وحدت در جهان اسلام و تبیین‌گر تقریب در جهان معاصر، حائز اهمیت است و در کتاب نظریه تقریب در مکتب امام خمینی (ره) تلاش شده است تا راهبرد تقریب در مکتب امام خمینی (ره) مورد بررسی قرار گرفته و تبیین شود.

خواندن کتاب نظریه تقریب در مکتب امام خمینی (ره) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران اسلام پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب نظریه تقریب در مکتب امام خمینی (ره)

«یکی از مواهب و نعمت‌های بزرگ الهی، مسئلهٔ وحدت و همبستگی انسانی است که جزئی از مهم‌ترین مقاصد مهم شریعت‌های آسمانی و ره‌آورد و فرامین عقلی بشر، محسوب می‌شود. وحدت و همبستگی، ضرورتی فطری، عقلی، شرعی، سیاسی و اجتماعی است که از مهم‌ترین عوامل حفظ بقای اجتماع و مدینهٔ انسانی است و بشر نه‌تنها برای بقای حیات جمعی بلکه برای برخورداری از یک زندگی مطلوب چاره‌ای جز پذیرش آن ندارد. این نعمت بزرگ عقلی و موهبت بزرگ شرعی مقصد و مقصود تمام پیامبران الهی و رهبران دین آسمانی اسلام و مصلحان بزرگ بشر بوده است. پیامبر اکرم (ص) نیز در مسیر تثبیت هم‌بستگی و وحدت بین مسلمین بسیار تلاش کرد و بر آن تأکید فراوان داشت. وحدت امت اسلامی، رعایت اصل اخوت دینی و احترام به سایر مذاهب و پیروانشان، در قرون طلایی و اولیهٔ اسلام، بسیار برجسته و نمایان بوده است و به‌رغم تنش‌های سیاسی آن روزگار و کشمکش‌های کلامی و فقهی، اصول فوق همیشه سرلوحهٔ فعالیت‌های علمی، فرهنگی و سیاسی اندیشمندان و روشنفکران بوده است. در ابتدای امر، بزرگان دین به چیزی جز «امت واحد» نمی‌اندیشیدند و تنوع و تعدد و بلکه اختلاف را چیزی جز اقتضای گسترش دین و ملزوم رحمت خداوند متعال نمی‌دانستند. اما ازآنجاکه آموزهٔ اسلام مبنی بر وحدت مسلمانان، عزت اسلامی را در پی دارد؛ همواره دشمنان قسم‌خوردهٔ اسلام برای از بین بردن این وحدت و عزت اسلامی تلاش کرده و با انواع حیله‌ها، از آغاز نبوت تا امروز قصد داشتند با ایجاد تفرقه میان مسلمین از رشد قدرت اسلام جلوگیری کنند. یکی از روش‌های دشمنان جهت تفرقه و اختلاف میان مسلمانان، اختلاف انداختن میان پیروان مذاهب اسلامی است. اختلاف انداختن میان مذاهب اسلامی و پیروان آنها، از آن روزی که این مذاهب شکل گرفته‌اند، همواره در برنامه‌های اساسی دشمنان اسلام قرار داشته است. دشمنان اسلام همواره کوشیده‌اند تا با مبنا قراردادن شعار «فرق تَسُد» (تفرقه بینداز و حکومت کن)، جماعت مسلمانان را پراکنده کنند و از ضعف حاصل از آن نهایت استفاده را ببرند و از منافع آن بهره‌برداری کنند. از سوی دیگر، از قدرت‌گرفتن آنها جلوگیری کنند. ازاین‌رو، لزوم حفظ وحدت میان مسلمین همواره از سوی بزرگان و رهبران مذهبی مورد توجه قرار گرفته است.»