کتاب فن بیان

کتاب فن بیان نوشتهٔ اونجلین مچلین و ترجمهٔ رضا شیرمرز است و نشر قطره آن را منتشر کرده است. این کتاب مختص بازیگران تئاتر، سینما و... است.

درباره کتاب فن بیان

کتاب فن بیان شما را بر آن می‌دارد تا به ماهیت بیان به‌مثابه امری فیزیکی و مجموعه‌ای از امواج صوتی و پالس‌های فشاری که توسط شما ایجاد می‌شوند بیندیشید. این امواج از طریق تارهای صوتی تبلور می‌یابند، در دهان تعدیل می‌شوند و با سرعت صوت خارج می‌گردند. نیازی نیست که صدایتان را آزاد کنید. مانند السا - شیر ماده - که آزاد به دنیا آمده بود، دهانتان را باز کنید و بگذارید امواج صوتی محیط را فرابگیرند.

یهودی منوهین گفته است: «تمرینْ اقناع‌کننده‌ترین کار زندگی من است.» بگذارید زندگی شما هم تمرین اقناع‌کننده باشد. این کتاب با واژگان ساده و قابل درک تمرینات مناسبی را پیش پایتان می‌گذارد و مشکلات رایج در بیان تئاتری را برایتان حل می‌کند.

اما یادتان باشد که تکنیک‌های بیانی را می‌آموزید تا فراموششان کنید. این تکنیک‌های بیانی به‌محض آنکه ملکهٔ روحتان شوند از سطح خودآگاه به ناخودآگاه می‌رسند. در این صورت، شفافیت، وضوح و انعطاف‌پذیری جزء لاینفک بیانتان خواهد شد و لازم نیست که روی صحنه به کیفیت‌های صوتی سیستم بیانی‌تان فکر کنید. صدایتان، مانند وردستی ماهر و کارآزموده، در اختیار شما خواهد بود و با احساس و منطق شما هماهنگی خواهد یافت تا بتوانید بر روی صحنه به مطلوب‌ترین شکل به شخصیت مورد نظرتان نزدیک شوید.

برنامهٔ روزانه و تمرینات گرم شدن بازیگر در انتهای کتاب آمده است که، علی‌رغم اختصار، به هنگام دعوت از شما برای حضور در یک پروژهٔ تئاتری یا پروژه‌های دیگر مفید است. این تمرینات تارهای صوتی شما را گرم می‌کنند و به شما امکان می‌دهند تا رسا و نافذ سخن بگویید. برنامهٔ روزانهٔ بازیگر مجموعه‌ای کامل از تمرینات بیانی است که در انتهای کتاب آمده و درواقع چکیدهٔ تمام تمرینات این کتاب را پیش رویتان می‌نهد. سعی کنید به انجام روزانهٔ این تمرینات عادت کنید. درواقع این برنامه طوری طراحی‌شده که اساسِ تکنیک‌های بیانی را تشکیل می‌دهد و پیش‌نیاز همهٔ تمرینات طولانی‌مدت و منظم مذکور در این کتاب محسوب می‌شود. هر بخش از این برنامه به‌گونه‌ای طراحی‌شده که واجد اختیار انعطاف‌پذیری است و می‌توانید روزبه‌روز یا ماه‌به‌ماه آن را با تغییرات دلخواهتان انجام بدهید. بخش‌های مربوط به وضوح بیانی و بلندخوانی را می‌توان با تمام متون ادبیات جهان اعم از نثر، شعر و درام انجام داد.

زمان تمرینات روزانهٔ شما، هنگامی که به سطح مطلوبی از کیفیت بیانی دست یافتید، حداقل پانزده دقیقه و حداکثر یک ساعت خواهد بود. هرگز از دامنهٔ زمانی مذکور پا فراتر نگذارید. بیان مانند حرکات موزون و رقص به میزان تمرینات شما روی عضلاتتان بستگی دارد. طوری برنامه‌ریزی کنید که هر روز، در زمان ثابت و مکان معینی، تمریناتتان را پی بگیرید. شما باید به روش روزانهٔ تمریناتتان عادت نمایید و یک رپرتوار کامل از تمریناتتان تهیه کنید. با تنوع‌بخشی به تمرینات بیانی و ساخت تمرینات جدید به کارتان طراوت می‌بخشید و دامنهٔ فعالیتتان را وسعت می‌دهید. طوری تمرین کنید که گویی هرگز به مطلوب‌ترین سطح دست نخواهید یافت.

خواندن کتاب فن بیان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب برای بازیگران تئاتر طراحی شده است، اما بازیگران سینما، تلویزیون و رادیو هم می‌توانند از آن برای ارتقای سطح کیفی بیانشان و نیز ابعاد فیزیکی اندام صوتی‌شان سود بجویند.

بخشی از کتاب فن بیان

«هدف این کتاب ارتقای کیفیت بیان شما بر روی صحنه است. ما از مقولهٔ شنوایی آغاز می‌کنیم، چون شنیدن اساس گفتار است. در کودکی، یک سال پیش از آنکه زبان باز کنید، فقط و فقط شنیده‌اید. تلاش‌های آغازین شما برای تکلم گاه موفق بود و گاهی اوقات به ناکامی می‌انجامید. در مواردی که موفق بودید، جایزه یا تشویقی نصیبتان می‌شد، پس بر اساس الگوی شنیداری‌تان، آن کلمه را بارها و بارها تکرار می‌کردید. حالا که قصد آموختن فن بیان برای صحنهٔ تئاتر را دارید، باید بار دیگر به کودکی خویش برگردید و فرایند شنیدن را از سر بگیرید.

بیان در تمام انسان‌ها فرایندی موازی و متشکل از شنیدار و دیدار است. گوش، برای مغز، حکم سیستم برگشت را دارد. اگر هنگام تکلم، واژه‌ای را به خطا تلفظ کنید، گوش شما فوراً واکنش نشان می‌دهد و تلفظ صحیح آن را به یادتان می‌آورد. این یادآوری برای شما به‌عنوان بازیگر بسیار مهم است. گوش شما باید یک غلط‌گیر دقیق باشد. به کمک این سیستم غلط‌گیر، نه‌تنها خطاهای فاحش، بلکه اشتباهات کوچک‌تر مثل عدم قوت صوت هنگام صحبت و تلفظ مبهم را باید یادآوری و تصحیح کرد. آموزش گوشْ نقشی اساسی در فن بیان بازی می‌کند. همان‌طور که موسیقی‌دان، با شنیدن موسیقی، چیز یاد می‌گیرد، بازیگر هم باید، با شنیدن، نحوهٔ بیان واژگان و جملات را فرا بگیرد. موسیقی‌دان با تحلیل آنچه می‌شنود، کالبدشناسی نحوهٔ اجراها، مطالعهٔ کیفیت صدا، مشاهدهٔ پاساژهای خیلی ملایم و خیلی شدید و ارزیابی مهارت نوازنده به نتایج سودمندی می‌رسد و همین استنتاجات را در سیستم نوازندگی خودش پیاده می‌کند. گوش شما هم به‌تدریج مهارت تحلیل صداها و سخنان بازیگران و حتا غیربازیگران را کسب می‌کند. با گوش کردن به صدای بازیگران تئاتر به‌صورت زنده یا به صداهای ضبط شده می‌توانید در مهارت‌های لازم برای بازیگری در مبحث بیان، ازجمله کنترل نفس، تقویت ارتعاش و درنتیجه تشدید صوت، تلفظ روشن و رسا، سرعت و تأکید و انعطاف‌پذیری صدا پی ببرید.

علت طرحِ موضوع شنوایی در ابتدای کتاب این است که این امر باید تمام مباحث و تمرینات مربوط به فن بیان را تحت‌الشعاع قرار دهد. اگر گوش شما طبق برنامه‌ای مدون و دقیق آموزش ببیند، موقع گفتن دیالوگ، روی صحنه، کوچک‌ترین صداها را می‌توانید تشخیص بدهید و نفستان را بر اساس همین صداها تنظیم کنید. همان‌طور که غلام در شب‌های عربی به کالیف گفت: «شنیدن و اطاعت!» صدای شما هم باید از گوشتان حرف‌شنوی داشته باشد. تمرین شنیدن را از همین حالا شروع کنید و هنگام مطالعهٔ هر فصل، تمرینات شنیداری خود را هم ادامه بدهید، مخصوصاً در فصل ۷، وقتی روی کیفیت صوت و در فصل ۸، روی تلفظ شمردهٔ واژگان کار می‌کنید.»