کتاب وابی سابی

کتاب وابی سابی؛ تأمل بیشتر نوشتهٔ لئونارد کورن و ترجمهٔ فاطمه کاوندی است و چاپ و نشر نظر آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب وابی سابی

وابی–سابی به معنای زیبایی اشیای معیوب، زوال‌پذیر و ناقص است. زیبایی اشیای ساده و محقر. زیبایی اشیای غیرمتعارف و نامرسوم. وابی–سابی یکی از ظرافت‌های زیبایی‌شناختی شاخص فرهنگ و تمدن ژاپنی‌ها بوده است.

مشاهدات و اصولی که در کتاب وابی سابی به‌عنوان وابی–سابی آورده شده‌اند، احتمالاً همواره مورد توجه کسانی بوده که به زیبایی‌شناسی علاقه داشته‌اند، اما شاید تا به حال هرگز با چنین زبان بدیع و پرشوری یا در چنین برههٔ فرهنگی پذیرنده‌ای بیان نشده بوده است. در نتیجه، بسیاری از افراد، واژگان و طرح‌های مفهومی کتاب را برای توصیف جنبه‌هایی از کار خود مفید یافتند. حتی برخی هنرمندان از آنها برای خلق آثار جدید خود الهام گرفتند. به مرور زمان، دیگر نویسندگان و اندیشمندان، این نظریات و توضیحات را با مطالب خود در کتاب‌های جدیدشان دربارهٔ وابی–سابی تلفیق کردند.

خواندن کتاب وابی سابی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران حکمت و اندیشهٔ ژاپنی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب وابی سابی

«سابی واژه‌ای قدیمی است. این کلمه در مان‌یوشو (مجموعه‌ای ده‌هزار برگی)، قدیمی‌ترین گزیده اشعار ژاپنی آمده است. مان‌یوشو در قرن هشتم، زمانی که برای نخستین بار هویت ملی ژاپنی در حال شکل‌گیری بود، گردآوری و تدوین شده است. در این دوران، الگوی فرهنگی ژاپن کشور چین بود. کلمهٔ سابی مفهومی بود که از اشعار چینی به عاریت گرفته شده بود، و به معنای متروکه بود.

در قرن سیزدهم کلمهٔ سابی به یک واژهٔ انتقادی و تفکر هنری مهمی در شعر ژاپنی تبدیل شده بود. حساسیت سابی به اغلب هنرهای ژاپنی چون: ادبیات، نقاشی، تئاتر، طراحی داخلی و دیگر رشته‌های هنری راه یافته بود. در این دوران، معنای سابی شامل «لذت بردن از اشیای قدیمی، رنگ و رو رفته و محجور» بود و «زیبایی چیزهای پژمرده». درک یا طبع زیبایی‌شناختی سابی مفهوم زیبایی موجود در «چیزهای رنگ و رو رفته»، «ناکامل»، «ناقص»، «مبهم»، «بی‌رنگ» و «ناجور» را هم در بر می‌گرفت.

(قابل‌توجه این که سابی به معنای زنگ‌زدگی هم هست، فرایندی که طی آن آهن اکسیده و به رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز درمی‌آید. این معنا از ریشهٔ لغوی متفاوتی می‌آید. به مرور زنگ‌زدگی با معانی دیگر سابی و در نهایت وابی–سابی پیوستند.)

اواخر قرن پانزدهم، واژهٔ وابی به‌وجود آمد تا لحن پراحساس و کیفیت مادی سابی و شکل جدید مراسم چای ژاپنی، وابی–چای (وابی–چا) را توصیف کند. مراسم چای که عمدتاً در ژاپن با عنوان چانویو «آب داغ برای چای» یا چادو یا سادو («شیوهٔ درست کردن چای» با معنای ضمنی مراسم چای به‌عنوان رسمی معنوی) شناخته می‌شود. چای را درواقع راهبان ذن، که برای بیدار ماندن هنگام مراقبه می‌نوشیدند، از چین به ژاپن آوردند. بعدها نوشیدن چای به مجالس تفریح اشراف و جنگجویان، مثل مهمانی‌هایی که در آنها به عیش و نوش می‌پرداختند (همراه با یا بدون مشروبات الکلی) و مسابقات مزه کردن (نمایش خبرگی در درست کردن چای) اضافه شد. مراسم چای را به‌عنوان یک فعالیت هنری جدی، موراتا شوکو (۱۴۲۳–۱۵۰۲) بنیان‌گذار وابی–چای، آغاز کرد.

وابی نیز همانند سابی واژه‌ای قدیمی بود که در مان‌یوشو آمده بود. این واژه از یک ریشهٔ لغوی به معنای «عذرخواهی عمیق و فروتنانه» می‌آمد. در اصل وابی بار معنایی منفی داشت. اما طی قرن‌ها با استفاده از آن در مراسم چای، وابی معنای مثبت شاعرانه‌ای به خود گرفت: «مصیبت‌بار»، «سیه‌روز»، «بینوا»، «مسکین»، «ناآرام»، «دلتنگ» و «درمانده».

تا حدود صد سال بعد، وابی–چای بسیار مرسوم بود. در این دوره معانی وابی با آنهایی که به سابی مربوط می‌شد، اغلب هم‌پوشانی پیدا می‌کرد. به عبارت دیگر، وابی اغلب به معنای سابی به کار می‌رفت.

ابداع وابی–چای. وابی–چای زمانی در ژاپن تکوین و گسترش یافت که دورهٔ آشوب‌های شدید اجتماعی و سیاسی و عصر جنگ‌های مستمر بود. این دوران به دورهٔ سِن‌گوکو (۱۴۶۶–۱۵۹۸) شهرت دارد و گاهی به سده‌های تیرهٔ اروپا (بخش اول قرون وسطی) تشبیه‌اش می‌کنند. شاید بتوان گفت که وابی–چای به نوعی برای کمک به زیبایی‌شناختی واقعیت‌های فاجعه‌بار آن زمان به‌وجود آمد. ثروت‌های فراوانی از دست رفت و دارایی‌های بسیاری نابود شد. در میان چیزهای فراوانی که ویران و نابود شده بودند ظروف و سرویس‌های ارزشمند چینی مراسم چای نیز بودند. به همین دلیل، لوازم و ظروفی جهت جایگزین کردن، لازم به نظر می‌رسید. ظروف زمخت، صیقل‌داده‌نشده و نامتناسب ژاپنی اگرچه به وضوح مشخص بود که بی‌بهره از ظرافت لازم هستند اما به دلیل در دسترس و قابل تهیه بودنشان جایگزین ظروف چینی شدند و در مراسم چای از آنها استفاده شد.

محل آماده‌سازی وابی–چای اتاق چای بود. اتاق‌های وابی–چای فضایی صمیمی و نسبتاً ساده و روستایی داشتند. این اتاق‌ها اغلب در کلبه‌های کوچک مجزایی احاطه شده میان باغ‌ها قرار داشتند. داخل اتاق چای، فارغ از سختی‌ها و دل‌نگرانی‌های دنیای بیرون، ارزش‌های هنری و فلسفی؛ مستقل از جوامع سنتی ریشه دواندند.

پیشگامان ماجرای هنری وابی، استادان چای، برنامه‌ریزان خبره و میزبانان میهمانی‌های چای بودند. در سبک‌های پیشین مراسم چای ژاپنی، چای جایی خارج از فضای میهمانی آماده و سپس توسط ملازمان آورده می‌شد. در سبک وابی، استاد خودش چای را آماده و از میهمانان پذیرایی می‌کرد. سرانجام، با فاصله گرفتن از سنت‌های پیشین مراسم چای، حتی اثاثیه نیز از مراسم حذف شد و چای مستقیماً روی کف اتاق در حضور میهمانان آماده و ارائه می‌شد.

استادان چای در طراحی، ساخت و فراهم کردن ظروف و فضای مراسم چای دخالت مستقیم داشتند. استادان محترم چای، به دلیل اصالت و حتی غیرمعمول‌بودن‌شان مورد توجه قرار می‌گرفتند؛ تقلید عملی نادرست به شمار می‌آمد. این موضوع سبب رقابتی جهت ایجاد تنوع و غیرقابل‌پیش‌بینی بودن مراسم شد. در نتیجه، مفهوم وابی مدام دچار تغییر و تحولات جدید شد و برداشت‌های هنری گسترده‌تری یافت. هیچ توافقی در اینکه وابی‌بودن دقیقاً چیست وجود نداشت.

اغلب استادان وابی–چای متوجه شدند که معنا و اهمیت چیزها ـ‌اشیای مادی، فضاها و رویدادهاــ وابسته به مقایسه یا نسبت دادن به چیزهای دیگر است. در نتیجه اشیای قدیمی را کنار اشیای جدید گذاشتند. اشیای خارجی کنار اشیای بومی. صیقلی‌ها کنار زمخت‌ها. گران‌قیمت‌ها کنار ارزان‌ها. معروف و درجه‌یک‌ها کنار ناشناخته‌ها. پیچیده‌ها کنار ساده‌ها... .»