کتاب بایسته های ارتقای حاکمیت دینی

کتاب بایسته های ارتقای حاکمیت دینی نوشتهٔ احمدرضا اخوت و مریم قاسمی است و مدرسه دانشجویی قرآن و عترت علیهم‌السلام دانشگاه تهران آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب بایسته های ارتقای حاکمیت دینی

خداوند در قرآن، سیر تحولی حرکت دینی را به صورت‌های مختلفی بیان کرده و در این سیر به جهت‌دهی نیازهای فردی و اجتماعی برای دریافت بالاترین کمال‌ها پرداخته و با تبیین موانع این سیر، انسان و جامعه را از رفتن به بیراهه‌ها بر حذر داشته است.

یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند انسان و جامعه را به کمال سوق دهد و استعدادهای درونی او را شکوفا سازد قرار گرفتن در حاکمیت دینی است. حاکمیتی که در آن سیر و مسیر هدایت هموارتر شده و کلام خدا، حکم و امر او به عنوان اساس زندگی مطرح شود و این شیوه زندگی گسترش یابد و فراگیر شود.

طبیعی است حاکمیت دینی در سیر خود به سمت تثبیت با موانع، چالش‌ها و مسائلی مواجه می‌شود که باید توسط مؤمنان به بهترین شکل با آن برخورد شود.

در میان سوره‌های قرآن، سوره‌های مدنی به صورت ویژه‌تری، با پیش کشیدن مسئله‌ها، مشکلات و چالش‌هایی که حرکت دینی در راه تثبیت و استقرار پیش روی خود می‌بیند، دربردارنده نکته‌ها و معارف مورد نیاز جامعه به منظور تثبیت حاکمیت دینی هستند.

این سوره‌ها که در اواخر عمر پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله نازل شده، مسائل مربوط به حاکمیت دینی را تبیین کرده و چالش‌های پیش روی آن را بیان می‌کند و با تکیه بر برائت از مشرکان و جدا شدن از باورها، صفات و رفتارهای آنان، به استحکام درونی جامعه دینی و اقتدار حاکمیت اسلامی می‌پردازد.

اهمیت این موضوع آن موقع به خوبی مشخص می‌شود که استقرار تمدن باشکوه دینی را وابسته به بلوغ و رشد در حاکمیت دینی و محصول آن بدانیم. با تثبیت و استقرار حکومت صالحان، سیر زندگی انسان در همه ابعاد به سمت شکوفایی سوق یافته و علم و قدرت او در مسیر سازندگی با بهره بردن بهینه از نعمت‌ها قرار می‌گیرد. به همین دلیل انطباق با حق، که با کلمه صدق بیان می‌شود، باعث برخورداری از رحمت‌های بیشمار و صلوات و برکات خداوند است و از مهم‌ترین ویژگی‌های تثبیت و استقرار حکومت صالحان به شمار می‌رود. از این منظر بالاترین رهاورد مطالعه سوره، سعی و تلاش برای تثبیت حاکمیت دینی دانست.

سیر تحول جامعه پیچیده شده با مسائل و رویدادهای گوناگون است به گونه‌ای که پدیداری آنها، گاهی ظاهری نگران‌کننده برای دغدغه‌مندان حرکت دینی به خود می‌گیرد. چه اینکه ظلم‌ها و نفاق‌های متعددی پدید می‌آید؛ ولی بر اساس وعده‌های الهی، همین رویدادها، به جریانی از شکوفایی برای انسان و جامعه دینی تبدیل می‌شود که در هیچ ذهن بشری قابل تصور نیست. هر دغدغه‌مند نگرانی درباره وضعیت حاکمیت دینی در جامعه خویش، می‌تواند با بکارگیری یک یا برخی از این محورها و تحقق آن در جامعه، سهم خود در ارتقای حاکمیت دینی را انجام دهد.

مطالعه این سوره، ما را در پاسخ به این مسئله که حکومت دینی بر پایه اسلام برای رسیدن به قله‌های پیشرفت چه کارهایی را باید انجام دهد و چشم‌اندازهایی که باید برای آن برنامه‌ریزی شود را پیش روی ما قرار می‌دهد.

بنای این دیدگاه این است که حاکمیت مورد نظر دینی، حاکمیتی است که قرار نیست انسان‌ها به بردگی و شرطی شدن کشیده شود، بلکه حاکمیتی است که در درون انسان‌ها باید شکوفا شوند.

در پایان این نکته یادآوری می‌شود که از موضوع‌ها، غرض‌ها، رخدادها، شخصیت‌ها و حقایق این سوره در کتاب ناسازگاری‌های اجتماعی نیز به صورت تفصیلی یاد شده است که مطالعه آن کتاب، وجه دیگری از تدبر در سوره مبارکه توبه را روشن می‌کند.

جایگاه کتاب پیش رو در میان کتاب‌هایی که در حوزه اجتماع، از این مجموعه منتشر شده، جایگاهی مربوط به برنامه‌ریزی و مدیریت جامعه است. محورهایی که در کتاب بایسته های ارتقای حاکمیت دینی معرفی می‌شوند، به عنوان اساس برنامه‌ریزی برای حفظ، ارتقا و پیشرفت جامعه اسلامی هستند. این محورها باید هم از سوی حاکمیت دینی و هم از سوی مردم مورد توجه قرار گیرد و به شکل برنامه‌ریزی‌های کلان و خرد دنبال شود.

در این کتاب، منظور از عبارت «حرکت دینی» اراده و خواست انسان‌هایی در جامعه است که می‌خواهند در دینداری روز به روز بهتر شوند و این را هم از نظر تقویت دینداری در خود و هم از نظر تقویت دینداری در مدیریت جامعه پیگیری می‌کنند. همه انسان‌هایی که دارای این خواست و اراده هستند، قوه حرکت دینی را می‌سازند. هر فرد سازنده‌ای در حرکت دینی، می‌تواند از کسانی باشد که مسئولیت حکومتداری دارد و یا اینکه از میان مردمی باشد که سمت حکومتی ندارند.

خواندن کتاب بایسته های ارتقای حاکمیت دینی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به متخصصان حوزهٔ حکومت دینی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب بایسته های ارتقای حاکمیت دینی

«مؤلفه اول: موضعگیری و آرمان‌خواهی گسترش توحید: همان‌طور که گفته شد در دسته اول به موضوع برائت از مشرکان تأکید می‌شود به این منظور که مسیر حرکت جامعه مؤمنان در مسیر صحیح توحیدی خویش پا برجا بماند و در صدد گسترش توحید در عالم باشد. برائت از غیر خدا ایجاب می کند که مؤمنان فعالانه آنچه غیر خداست را از خود و جامعه دور سازند تا جداسازی از غیر محقق شود. بنابراین از این دسته می‌توان به عنوان مؤلفه موضعگیری و آرمان‌خواهی گسترش توحید در شاکله حاکمیت دینی یاد کرد.

مؤلفه دوم: پویایی: در دسته دوم که بر موضوع جهاد تأکید می‌شود به طلب برای حرکت‌های حق‌مدار به منظور استمرار در کمال‌آفرینی‌های الهی اشاره دارد. این مؤلفه بر توان حرکت‌آفرینی حاکمیت دینی در جهت حق‌مداری دلالت دارد.

مؤلفه سوم: سنخیت با رحمت: در این دسته آیات که سعی می‌شود برنامه زندگی انسان‌ها بر سنت‌های جاری الهی در هستی انطباق یابد، پایه و اساس زندگی جامعه را به سمتی سوق می دهد که با ارتقای سبک و شیوه زندگی توحیدی رحمت الهی را بر خود نازل کند. بنابراین این مؤلفه از حاکمیت دینی، به میزان انطباق با رحمت الهی دلالت دارد.

مؤلفه چهارم: فعال شدن توان‌های درونی: در این دسته بر تقویت نیروهای داخلی جامعه تأکید می‌شود و آن را می‌توان در سه دسته ارتقای توان‌های داخلی و ارتقای توان‌های مقابله با آفت‌زدگی توان‌های داخلی و ارتقای توان مقابله با هجمه‌های بیرونی دسته‌بندی کرد. به همین دلیل می‌توان از عنوان فعال شدن توان‌های درونی به عنوان مؤلفه دیگری برای شاکله حاکمیت دینی یاد کرد.

مؤلفه پنجم: حجت‌آفرینی: در این دسته آیات از یکسو بر مشارکت جدی مؤمنان در کارهایی چون استغفار و صدقه و از سوی دیگر به همراهی نکردن با فاسق و مجال ندادن به آنها در جامعه و از سوی دیگر به تفقه در دین و اعرابی‌گری نکردن تأکید می‌شود. بنابراین حاکمیتی اگر دینی باشد، باید به سمت فعال شدن این موارد در جامعه حرکت کند. این مؤلفه از توان حاکمیت دینی برای آشکارسازی باورهای صحیح درباره دینداری حکایت می‌کند. از این آشکارسازی باورهای صحیح می‌توان به نام حجت‌آفرینی یاد کرد.

مؤلفه ششم: تسهیل و سرعت‌بخشی در مسیر کمال: چابکی حاکمیت دینی در این است که مؤمنان در آن به سرعت و به سهولت به سمت عملکردهای درست راه می‌یابند. از طریق ایجاد الگوها سعی می‌شود معارف خیلی سریع به فرد برسد و معارف برایش عینی شود؛ در این حالت تشخیص او فعال می‌شود. برای اینکه انسان‌ها به صورت درستی به سوی دینداری سوق پیدا کنند بهترین کار این است که به الگوهای درست دینداری توجه کنند در این صورت امکان خارج شدن آنها از باورهایی که به گمان خود به عنوان دین می‌پندارند، پدید می‌آید.

مؤلفه هفتم: حفظ و مراقبت: در این دسته خواننده را به حفظ و مراقبت دائمی سوق می‌دهد. در نتیجه شاکله حاکمیت دینی باید با شاخص‌هایی که این دسته عرضه می‌کند، همواره قرار داشتن خود در مسیر سوق به سوی کمال را ارزیابی کرده و حفظ کند.»