کتاب زبانزدهای ترکمنی

کتاب زبانزدهای ترکمنی متنی دوزبانه، به همراه آوانویسی و اشاره به برخی موارد مشترک با ادبیات فارسی است نوشتهٔ سیاوش مرشدی که شهناز عبانژاد آن را به فارسی برگردانده است. این اثر در نشر بید چاپ شده است.

درباره کتاب زبانزدهای ترکمنی

زبانزد یا ضرب‎‌المثل عبارتی کوتاه و عامیانه است که در بیشتر موارد منشأ آن شناخته شده نیست و به‌طور معمول قدیمی است. ضرب‎‌المثل‌ها به‌صورت تأثیرگذاری، برخی از حقیقت‌های رایج یا اندیشه‌‎های مفید را بیان‎ می‌کند. به عبارت دیگر .زبانزد/ ضرب‌المثل حکمت یا نصیحتی عامیانه است که از طریق جمله‌های کوتاه و صمیمانه بیان می‌شود. بیشتر زبانزدها محلی هستند و بازتاب‌دهندۀ حکمت، باورها و سنت‌های جایی هستند که زبانزد از آن ریشه گرفته است، زبانزدها توانسته‌اند موانع را پشت سر گذاشته و از زمان و مکانی به زمان و مکان دیگری سفر کند. کتاب زبانزدهای ترکمنی بسیاری از این عبارت‌های جذاب زبان ترکمنی را یکجا گرد آورده است.

مثلاً: «یک سکه پس‌‎انداز کنی، یک سکه به دست آوردی.» یک زبانزد/ ضرب‌المثل است. برای روشن شدن معنی «زبانزد» می‌توانیم بیتی از سعدی را شاهد مثال بیاوریم؛ که شاهد مثال ضرب‌‎المثل در مصراع دوم است:

«سخن عشق تو بی‌آنکه براید به زبانم

رنگ رخساره خبر می‌دهد از حال نهانم» (سعدی، ۱۳۸۵: ۷۹۶).

یا در زبان ترکمنی:

«آغاچ میوه‌سیندن بئلی، آدم صورتیندن/ حیله‌سیندن»

(درخت از میوه‌اش نمایان می‌شود، و انسان از صورت/ حیله‌اش»

باید توجه داشت که ریشهٔ به‌وجود آمدن بسیاری از ضرب‌المثل‌ها روشن نیست، اما در هر زبان، بخشی از ضرب‌المثل‌ها از کتاب‌های مقدس ادیان آن فرهنگ، یا شعرا و نویسندگان برجسته به وجود آمده است.

چنانکه در ترکمن: «اوغول دلشاد بولار، آتا بولار شاد» (پسر/ فرزند که دلشاد باشد، پدرش نیز شاد می‌شود) که از شعر مختومقلی فراغی (۱۱۷۶ – ۱۱۰۲ ه.ق)، شاعر ایرانی ترکمن و پدر ادبیات ترکمن گرفته شده است. یا در فارسی، در شعر جناب مولانا جلال الدین بلخی/ رومی (۶۷۲-۶۰۴ ه. ق.) در مصراع دوم، ضرب‌المثل به کار رفته است:

«نَفس اول راند بر عقل دوم

ماهی از سر گنده گردد، نی زدم» (مولوی، ۱۳۸۶: ۴۷۲).

در کتاب زبانزدهای ترکمنی، برگردان و ترجمهٔ فارسی زبانزدها و مضامین و کاربردهای آن‎‌ها نقل شده است. از سوی دیگر با شیوۀ علمی، در این اثر، همهٔ زبانزدها به طور کامل، آوانویسی شده‌اند. نکتۀ قابل توجه دیگر، برابرهای فارسی آن، در ادبیات عامه و شعر و نثر ادیبان فارسی مانند: خیام، مولانا، سعدی، حافظ و... است.

کتاب زبانزدهای ترکمنی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به دوستداران مطالعه و پژوهش دربارهٔ زبان‌های ایرانی پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب زبانزدهای ترکمنی

«آقتاران، تافار.

Ăğtărăn , tăphăr.

کسی که دنبال چیزی بگردد بلاخره به آن چیز دست پیدا می کند.

{اشاره به ضرب المثل های: «جوینده یابنده است.» (ذوالفقاری، ۱۳۸۹: ۷۵۹/۱) یا: «نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود/ مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد» (سعدی، ۱۳۸۵: ۹۵۳) یا: »هرکه را طاووس خواهد جور هندوستان کشد..» (ذوالفقاری، ۱۳۸۹: ۱۹۰۶/۲)}

 آدامینگ اوزینه باقما، سوزونه باق.

Ădăming ozine băğmă , sozoune băğ

اگر می‌خواهی کسی را بشناسی به قیافه آن آدم ننگر و او را از قیافه و ظاهر قضاوت نکن بلکه به شیوۀ حرف زدن و مفهوم سخنانش گوش فرا بده.

نظیر «تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باشد» (سعدی، ۱۳۸۵: ۲۰)

یامان آدم یاخشی بولماز، یامان گونلار یاخشی بولار.

Yămăn ădem yăkši bolmăz yămăn gunlăr yăkši bolăr.

اگرچه در انتهای روز های بد روزهای خوبی هم فرا خواهد رسید ولی انسان بدطینت هرگز خوب و مهربان نخواهد شد.

{فردی که نیات بدی در سر و قلب داشته باشد هرگز از نیت بد خود پشیمان نخواهد شد.} بخش نخست زبانزد مانند: «پرتوی نیکان نگیرد هرکه بنیادش بد است/ تربیت نا اهل را چو گردکان بر گنبد است» (سعدی، ۱۳۸۵: ۲۳)

آدم آدما میهمان، تن هم گوئره.

Ădem ădemă mihmăn ten hem gore.

در این دنیا تمامی انسان در زندگی مهمان یکدیگرند و دیر یا زود از هم توسط مرگ جدا خواهند شد و بدن و تن انسان هم مهمان گور خواهد بود.

(نوعی زیر ساخت تشبیه. بدن به گور تشبیه شده است) »