کتاب سواد فرهنگی و هویت در عصر جدید

کتاب سواد فرهنگی و هویت در عصر جدید نوشتهٔ طاهره اسناوندی و رویا عظیمی است و انتشارات خط آخر آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب سواد فرهنگی و هویت در عصر جدید

سواد یعنی توانایی خواندن و نوشتن؛ این اولین مفهومی است که با مواجهه با این واژه غالباً به ذهن متبادر می‌شود. این تعریف ظاهراً «معصومانه»، «واضح»، «عینی» و «علمی» آن‌چنان در چارچوب فرآیندهای مدرسه‌ای خواندن و نوشتن و در گفتمان رایج نهادی در سرتاسر دنیا درونی شده که به شکلی جهان شمول و غالباً ناخودآگاه سواد را منحصر به تکالیف و فرآیندهای رسمی مدرسه‌ای قرار داده و انواع دیگر دانش خارج از این چارچوب را که به واسطه کنش‌های اجتماعی- تاریخی کسب شده‌اند به رسمیت نمی‌شناسد. مفاهیم و معناهای مختلفی از این واژه متأثر از ارزش‌های فرهنگی، اهداف نهادی آموزشی، هم بافت سیاسی ایدئولوژیک، اقتصادی و بالاخص نظریه‌های آموزشی در طول تاریخ شکل گرفته‌اند که این واژه را تبدیل به مفهومی چند وجهی و پویا کرده‌اند. مفاهیم مرتبط با مقوله سواد، از مفهوم ساده توانایی خواندن و نوشتن آغاز شده و طیف گسترده‌ای از مفاهیم و تعاریف را در طول تاریخ این مفهوم به شکل امروزی‌اش شکل داده‌اند؛ ازجمله توانایی برتر شناختی، مهارت ذهنی، آگاهی نقادانه، فرآیند یادگیری و به مثابه متن. این تعاریف که در سال ۲۰۰۶ در گزارش یونسکو منتشر شده‌اند، به شکلی نشان‌دهنده پارادایم‌های مختلف نظری است که مفهوم سواد را به شکل‌های گوناگون تبیین کرده و توسعه داده است. از جمله پارادایم موقعیت‌مندی سواد، پارادایم سواد انتقادی، سواد چند فرهنگ، سواد چندزبانی، چندسوادی و سواد چندحالتی؛ با ظهور رسانه‌های جدید و شبکه‌های اینترنتی این گستردگی مفهومی نام‌های جدیدی چون سواد کامپیوتری، سواد اقتصادی، سواد موسیقی‌یایی، سواد اقتصادی، سواد تجاری، سواد بصری، و... را نیز شامل شده است. به نظر می‌رسد که این فهرست نام‌گذاری پدیده سواد تمامی نداشته باشد. در اطلاق به افراد و جوامع به دیدگاه‌های عمومی باسوادی عموماً توانایی خواندن و نوشتن برای شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و کنش‌های اجتماعی است. با اینکه توانایی خواندن و نوشتن در کنار هم معمول‌ترین تعریف سواد را شکل داده است، این تعریف در همین سطح اولیه تعریفی نسبتاً متأخر محسوب می‌شود. چراکه در ابتدایی‌ترین سطح تعریف برخورداری از سواد برابر بود با توانایی خواندن. به شکل سنتی، خواندن و مسئله شناخت در این فرآیند مهم‌ترین و اصلی‌ترین زیربناهای مفهوم سواد را شکل می‌دادند. مثلاً، توانایی خواندن و نوشتن از روخوانی برچسب اجناس و یا روخوانی تابلوها، بیلبوردها، روزنامه‌ها آغاز شده و نوشتن هم نوشتن نام و نام فامیل و توانایی پرکردن فرم‌های مختلفی است که افراد برای زندگی در یک جامعه مدرن عموماً بدان نیازمندند. بدین ترتیب، در تعریفی بسیار ساده و در نگاه عموم مردم سواد یعنی تجمیع مهارت‌هایی هستند که کارکردهای اجتماعی را ایفا می‌کنند. خواندن هم خود به توانایی تشخیص و هجی و کنار هم قراردادن الفبا و جملات اطلاق می‌شود. اکتساب مهارت‌های خواندن و یا نوشتن و به کارگیری آنها در رسانه‌های مختلف به شکل امروزی‌اش تقریبا تبدیل به جزئی جدانشدنی از زندگی روزمره ما تبدیل شده است. چنان‌که، توانایی خواندن و یا نوشتن در بسیاری از هم بافت‌های تصویری، و چندحالتی کارکردها و پیامدهای متفاوتی از آنچه که کاربرد اولیه سواد داشته، به طور روزمره برایمان در بر دارد. نگاهی تاریخی به توسعه مفاهیم سواد حاکی از آن است که معانی مختلف این مفهوم متأثر از سیاست‌گذاری‌های کلان دولت‌ها و با هدف تأثیرگذاری در چرخه‌های اقتصادی بوده است. برای مثال، در دهه ۶۰ تا ۷۰ میلادی در آمریکا که سواد توانایی صرف خواندن و بعد ریاضی و در نهایت نوشتن معنا می‌داد، مهارتی بود جهت تولید نیروی کار ماهرتر و به‌کارانداختن چرخه‌های اقتصادی. پارادایم سواد به مثابه «مهارت‌های خواندن و نوشتن»، «مهارت ذهنی»، «نماد پیشرفت و تمدن» و «سواد به مثابه مظهر عقلانیت» که بعدها توسط انسان‌شناسان به‌درستی به چالش کشیده می‌شود. در رویکردی تاریخی به شکل‌گیری فعالیت‌های سواد جوامع اولیه انسانی و چگونگی شکل‌گیری خواندن و سواد شفاهی و تبدیل تدریجی آن به نوشتن به عنوان معیار اصلی تمایز میان جوامع ابتدایی و جوامع مدرن مورد بررسی بودند. لنکشیر معتقد است که این نوع مطالعات از ویژگی‌های خاصی برخوردار هستند چراکه به دنبال یافتن سیر تاریخی شکل‌گیری سواد در میان جوامع مختلف و تحول آن در طول زمان و تأثیرات و توزیع پویای سواد در میان جوامع مختلف انسانی هستند.

خواندن کتاب سواد فرهنگی و هویت در عصر جدید را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران رشته‌های روان‌شناسی و جامعه‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.