کتاب درآمدی بر اندیشه های سیاسی آنتونیو گرامشی

کتاب درآمدی بر اندیشه های سیاسی آنتونیو گرامشی؛ هژمونی، انقلاب و روشنفکران نوشتهٔ راجر سایمون و ترجمهٔ محمدکاظم شجاعی است و سبزان آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب درآمدی بر اندیشه های سیاسی آنتونیو گرامشی

آنتونیو گرامشی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین نظریه‌پردازان مارکسیست قرن بیستم، از جنبه‌های گوناگونی شایان توجه ویژه است. نخست اینکه او بر خلاف نظریه‌پردازان متقدم مارکسیسم، در فضای پس از انقلاب اکتبر زیسته بود و با توجه به تجربیات مدل شوروی سوسیالیسم، با نگاهی روشن‌تر توانست نقاط ضعف و قوت نظریه‌های مارکس، انگلس و لنین را مشاهده کند. او ضمن تقدس‌زدایی از آثار متقدم مارکسیسم، آنها را مورد نقد قرار داد. گرامشی برای «زیستن» عقاید مارکس آمده بود. او عقاید مارکس را نه چون یک چارچوب ثابت محدودکننده؛ که مجموعه‌ای از عقاید می‌دید که ذهنش را آزاد ساخته و آن را به کنش پیوند می‌داد.

گرامشی برای زیستن عقاید مارکس، عقاید مارکس را نه چون یک چارچوب ثابت محدودکننده که مجموعه‌ای از عقاید می‌دید که ذهنش را آزاد ساخته و آن را به کنش پیوند می‌داد. بیشتر ما به آن دست‌نوشته‌های مارکسیستی عادت کرده بودیم که نویسندگانشان با ذهنی انباشته از باورهای شبه‌مذهبی به عقاید مارکس، چیزی جز علائم نگارشی دست‌نوشته‌های او را تغییر نمی‌دادند. در نتیجه گشودگی و تازگی نگاشته‌های گرامشی برای ما چون روزنه‌ای به آزادی و نگاه انقلابی بود. در اینجا چند پارگی ذاتی نگاشته‌های او که از نظر برخی نشانه ضعف نگارشی اوست به مزیتی برای ما تبدیل شد. اثر گرامشی حتی در برابر جدی‌ترین تلاش‌ها برای محدودکردن مرزهای بازش در قالب یک چارچوب راست‌کیشانه مقاومت کرد. اینگونه بود که گرامشی بدون چشم‌پوشی از سایر حوزه‌ها معنای خود را به عنوان یک نظریه‌پرداز امر سیاسی مطرح کرد. او مانند معدود نظریه‌پردازان بزرگ تاریخ دریافت گسترده‌ای را از سیاست ضرب‌آهنگ اشکال تعارضات و تغییرات خاص آن به عنوان یک حوزه به دست داد.

نویسنده کتابی که پیش رو دارید، راجر سایمون، نویسنده، مفسّر و ستون‌نویس ارشد نشریه پولیتیکوست. او در طول دوران حرفه‌ای خود جوایز متعددی را در عرصه روزنامه‌نگاری و تحلیل امور سیاسی دریافت کرد. مقدمه و پی‌نوشتی که به قلم استوارت هال، نظریه‌پرداز بزرگ انگلیسی بر این کتاب نوشته شده، خود گویای اهمیت آن است. کتاب حاضر نخستین بار در سال ۱۹۸۲ منتشر شد و در سال ۱۹۹۱ مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفت. بنابراین، خواندن این کتاب علاوه بر اینکه ما را با عقاید آنتونیو گرامشی آشنا می‌کند چشم‌انداز جالبی را از اوضاع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اروپا و جایگاه تفکّر چپ و جنبش کارگری در سال‌های پایانی دوران شوروی در اختیار ما قرار می‌دهد. بخصوص در پی‌نوشتی که استوارت هال نوشته است، می‌توان چشم‌انداز روشنی از جایگاه جنبش کارگری بریتانیا و راهکارهایی به دست آورد که این نظریه‌پرداز بزرگ برای این جریان فکری پیشنهاد می‌کند.

کتابی که پیش رو دارید از سیزده فصل و مقدمه و پی‌نوشتی به قلم استوارت هال تشکیل شده است. در انتهای کتاب نیز گاهشماری از زندگی گرامشی ارائه شده است.

خواندن کتاب درآمدی بر اندیشه های سیاسی آنتونیو گرامشی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های جامعه‌شناسی، فلسفه و علوم سیاسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب درآمدی بر اندیشه های سیاسی آنتونیو گرامشی

«یک طبقهٔ تحت سلطه، تنها با کسب حمایت سایر طبقات و نیروهای اجتماعی می‌تواند به طبقهٔ هژمون تبدیل شود. این طبقه، که تنها به منافع فوری خود می‌اندیشد، باید یاد بگیرد که از فعالیت‌های بخشی یا صنفی عبور کند و با توجّه به منافع سایر طبقات و گروه‌ها به سوی مرحلهٔ هژمونیک حرکت نماید. رابطهٔ بین دو طبقهٔ بنیادینِ فئودال و سرمایه‌دار، یا سرمایه‌داران و طبقهٔ کارگر، هیچ‌گاه شبیه مخالفت سادهٔ بین دو طبقه نبوده است. بلکه شامل شبکهٔ پیچیده‌ای از روابط است که سایر طبقات، گروه‌ها و نیروهای اجتماعی را درگیر می‌کند.

توضیحات مهمّ گرامشی در مورد روابط بین نیروها  یکی از بخش‌های کلیدی آثار او در دفترهای زندان است. او کار خود را با این گزاره آغاز می‌کند که سطح توسعهٔ نیروهای مادّی تولید، عرصه را برای ظهور طبقات اجتماعی گوناگونی که هر کدام از آنها جایگاه خاصی در فرایند تولید دارند، فراهم می‌کند.

تا اینجا تعریف گرامشی از ظهور طبقه، با تعریف مارکسیست‌های کلاسیک یکی است. کار او جایی متفاوت می‌شود که به تحلیل روابط بین نیروهای سیاسی می‌پردازد. او خیزش طبقهٔ سرمایه‌دار را مثال می‌زند و سه مرحلهٔ مجزا را در توسعهٔ آگاهی سیاسی جمعی و سازماندهی مورد توجّه قرار می‌دهد.

دو مرحلهٔ نخست، اقتصادی ـ صنفی (که اغلب فقط صنفی خوانده می‌شود) و سوّمین مرحله هژمونیک است.

۱- نخستین مرحله زمانی است که یک تاجر حمایت از سایر تاجران، تولیدکنندگان و ... را وظیفهٔ خود می‌داند امّا هنوز خود را از تولیدکنندگان جدا می‌دانند، اعضای یک گروه حرفه‌ای از منافع مشترک خود و نیز نیاز به سازماندهی آگاهند ولی هنوز از نیاز به همکاری با سایر گروه‌هایی که با آنها در یک طبقه قرار دارند آگاه نیستند.

۲- دومین مرحله، مرحله‌ای است که در آن همهٔ اعضای یک طبقه از منافع مشترک خود ـ البته تنها در حوزهٔ اقتصاد ـ آگاه می‌شوند. در این بزنگاه، مسئلهٔ دولت ظاهر می‌شود ـ امّا تنها هدف آن کسب برابری حقوقی و سیاسی با گروه رهبر است. «حقّ مشارکت در قانون‌گذاری و مدیریت و حتی اصلاح آنها مورد ادعا قرار می‌گیرد. ولی همهٔ این خواسته‌ها با حفظ ساختارهای بنیادین موجود مطرح می‌شوند.»

۳- مرحلهٔ سوّم، هژمونی است. «در این مرحله فرد آگاه می‌شود که منافع صنفی، حال و آینده‌اش، از چارچوب صنفی طبقه‌ای که صرفاً بر اساس اقتصاد تعریف می‌شود، فراتر رفته و می‌تواند و باید به منافع سایر گروه‌های تحت سلطه، تبدیل شود». این سیاسی‌ترین مرحله است که در آن، ایدئولوژی‌های پیشتر جوانه زده، با یکدیگر درگیر می‌شوند تا زمانی که تنها یکی، یا ترکیبی از آنها با غلبه بر سایرین، اهداف اقتصادی، سیاسی، فکری و اخلاقی را متّحد سازد و «تمام پرسش‌های موجود را بر اساس تنازعاتی پاسخ دهد که نه در مقیاس صنفی که در مقیاسی جهانی ایجاد می‌شوند و بنابراین، هژمونی طبقهٔ مسلط را بر سایر طبقه‌های تحت سلطه شکل دهد.»»