کتاب درایة الحدیث

کتاب درایة الحدیث نوشتهٔ علی نصیری است و انتشارات وحی و خرد آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب درایة الحدیث

تعریف درایة الحدیث از این قرار است: «العلم الذی یبحث فیه عن متن الحدیث و سنده و طرقه، من صحیحها و سقیمها و علیلها و مایحتاج الیه لیعرف المقبول منه من المردود؛ دانشی است که در آن از متن حدیث، سند و طرق آن از نظر صحت، ضعف، علت و تمام آنچه که برای شناخت حدیث مقبول از مردود لازم است، بحث می‌شود.»

شیخ بهایی این دانش را این چنین تعریف کرده است: «علم یبحث فیه عن سند الحدیث و متنه و کیفیة تحمّله و آداب نقله؛ درایة الحدیث دانشی است که در آن از سند و متن حدیث و چگونگی تحمل و آداب نقل آن بحث می‌شود.»

در کتاب تحفة الاحوذی چنین آمده است: «علم یتعرف منه انواع الروایة و احکامها و شروط الرواة و اصناف المرویات و استخراج معانیها؛ درایة الحدیث دانشی است که به کمک آن انواع حدیث، احکام آن، شرایط راویان، انواع روایات و چگونگی فهم مفاهیم آنها شناخته می‌شود.»

ابن اکفانی در تعریف آن می‌گوید: «علم یعرف منه حقیقة الروایة و شروطها و انواعها و احکامها و حال الرواة و شروطهم و اصناف المرویات و ما یتعلّق بها؛ درایة الحدیث دانشی است که از رهگذر آن حقیقت روایت و شرایط آن، انواع و احکام آن و هم چنین حال راویان و شرایط آنها، انواع روایات و مباحثی مرتبط با روایات شناخته می‌شود.»

عز الدین ابن جماعة آورده است: «علم بقوانین یعرف بها احوال السند و المتن؛ درایة الحدیث آگاهی از قوانینی است که به کمک آنها حالات سند و متن شناخته می‌شود.» و ابن حجر عسقلانی می‌گوید: «اولی التعاریف له ان یقال: معرفة القواعد المعرفة بحال الراوی و المروی؛ بهترین تعریف برای این دانش این است که گفته شود: درایة الحدیث شناخت قواعدی است که شناخت حال راوی و مروی را به دست می‌دهد.»

با توجه به تعاریف پیشگفته، مسائلی که در دانش درایة الحدیث مورد بررسی قرار گرفته و در نوع منابع مربوط به آن از آغاز تا کنون انعکاس یافته است، می‌توان آن را این چنین تعریف کرد: «درایة الحدیث دانشی است که از تقسیمات خبر، اصطلاحات مختلف از جمله اصطلاحات ناظر به سند و متن، طرق و شرایط تحمل، شرایط نقل و پذیرش روایات گفت‌وگو می‌کند.»

خواندن کتاب درایة الحدیث را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران علوم قرآنی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب درایة الحدیث

از دانش درایة الحدیث با عناوین دیگر، همچون مصطلح الحدیث، اصول الحدیث و قواعد الحدیث نیز یاد می‌شود. بهترین شاهد برای اثبات متعارف بودن چهار اصطلاح: درایة الحدیث، مصطلح الحدیث، اصول الحدیث و قواعد الحدیث، عناوینی است که پدیدآورندگان آثار حدیثی برای کتاب‌های خود که موضوع آنها یکی است، برگزیده‌اند. به عنوان مثال بزرگانی، هم چون شهید ثانی نام کتاب خود را «الرعایة فی علم الدرایة»، شیخ بهاء الدین عاملی «الوجیزة فی علم الدرایة» و علاّمه مامقانی «مقباس الهدایة فی علم الدرایة» گذاشته و استاد شانه‌چی برای کتاب خود عنوان «درایة‌الحدیث» را برگزیده است. در این کتابها از عنوان «درایه الحدیث» استفاده شده است.

در برابر، صبحی صالح نام کتابش را «علوم الحدیث و مصطلحه» گذاشته و مقصود از مصطلح‌الحدیث در کتاب او همین دانش درایة الحدیث است. ابن دقیق (م ۷۰۲) کتاب خود را «الاقتراح فی بیان الاصطلاح»، و شمس‌الدین ذهبی (م ۶۷۳) کتاب خود را «الموقطه فی علم مصطلح الحدیث» نامیده و ابن حجر عسقلانی (م ۸۵۲) عنوان «نخبة الفکر فی مصطلح اهل الاثر» را برای کتاب خود برگزیده است. در این آثار عنوان «مصطلح الحدیث» بکار رفته است.

از سوی دیگر حاکم نیشابوری (م ۴۰۳ یا ۴۰۵) عنوان «معرفة علوم الحدیث»، یا «اصول علم الحدیث»، و قاضی عیاض مالکی (م ۵۴۴) عنوان، «الالماع الی معرفة اصول الروایة»، شیخ حسین بن عبد الصمد عاملی (پدر شیخ بهایی) (م ۹۸۴) عنوان «وصول الاخیار الی اصول الأخبار»، محمد عجاج خطیب عنوان «اصول الحدیث» و استاد سبحانی عنوانِ «اصول الحدیث و احکامه» را برای کتاب‌های خود برگزیده‌اند. در این کتابها به جای دو عنوان: درایة الحدیث و مصطلح الحدیث از عنوان «اصول الحدیث» بهره گرفته شده است. در این میان علامه قاسمی عنوان: «قواعد التحدیث» را برای کتاب خود در این زمینه برگزیده است.

افزون بر نام‌گذاری کتبِ ناظر به دانش درایة الحدیث، مراجعه به تعاریفی که در این کتاب‌ها برای دانش مورد نظر هر یک از آنها ارایه شده و نیز مجموعه مسائلی که در آنها آمده است، به خوبی نشان می‌دهد که مقصود آنان از چهار اصطلاح: مصطلح الحدیث، اصول الحدیث، درایة الحدیث و قواعد الحدیث یک دانش است.

اطلاق درایة الحدیث بر این علم بدین جهت است که در این دانش تنها به نقل و روایت حدیث توجه نمی‌شود، بلکه از متن، مقبول یا مردود بودن آن در کنار سند بحث می‌شود. گرچه واژه درایة به خاطر معنای لغوی و نیز کاربردش در برخی روایات همان مفهوم فقه الحدیث؛ یعنی دانش فهم مدالیل روایات را به دست می‌دهد، اما کاربرد اصطلاحی آن از آغاز تا کنون برابر با مصطلح الحدیث است که دانشی است در عرض دانش فقه الحدیث. در روایتی از امام صادق (ع) چنین آمده است: «حدیث تدریه خیرمن ألف ترویه؛ فهم معنای یک حدیث، بهتر از نقل و روایت هزار حدیث است.»