کتاب قرآن و مستشرقان

کتاب قرآن و مستشرقان نوشته محمدکاظم شاکر است که مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی به چاپ رسیده است.

درباره کتاب قرآن و مستشرقان

کتابی که پیش رو دارید، حاصل تدریس درس قرآن و مستشرقان در مقطع کارشناسی ارشد در بخش آموزش مجازی دانشگاه بین‌المللی المصطفی است. این برنامه در قالب ۳۲ درس سی ‌دقیقه‌ای برای دانشجویان کارشناسی ارشد در رشته علوم قرآن و حدیث آن دانشگاه تنظیم شده است.

پس از ارائه این دروس به صورت شفاهی، نگارنده آن‌ها را به صورت نوشتاری درآورده و سپس بخش‌های اهداف آموزشی، چکیده، نتیجه و جمع‌بندی و پرسش‌ها را بدان ‌افزوده تا این‌که به‌صورت اثر حاضر درآمده است. باید اذعان نمود که جامعه المصطفی در سال‌های اخیر در قرار دادن دروس مربوط به قرآن‌پژوهی خاورشناسان در برنامه‌های درسی پیشگام بوده و تلاش برنامه‌ریزان آموزشی این نهاد آموزش عالی در خور ستایش و قدردانی است.

 خواندن کتاب قرآن و مستشرقان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 دانشجویان کارشناسی ارشد در رشته علوم قرآن و حدیث

 بخشی از کتاب قرآن و مستشرقان

توجه مدرّسان محترم و دانشجویان و خوانندگان ارجمند را به چند نکته جلب می‌کنم:

نکته نخست: عنوان «قرآن و مستشرقان» عنوانی بسیار پردامنه از مباحث کوچک و بزرگی است که تاریخی طولانی از کوشش‌ها و تلاش‌های دانشمندان و نویسندگان غربی با انگیزه‌های مختلف را شامل می‌شود‌. بی‌شک هیچ‌گاه نباید انتظار داشت که بتوان همه این مباحث را در یک درس دو واحدی عرضه کرد و حتی با عناوین مباحث مربوط نیز آشنا شد. از این رو، هر مؤلف یا مدرّسی ناچار باید به گزینش مهم‌ترین مباحث روی ‌آوَرَد. نگارنده تلاش کرده تا پس از بیان کلیات مربوط به این درس، مهم‌ترین مباحثی را که در دهه‌های اخیر در حوزه قرآن‌پژوهی خاورشناسان مطرح شده و چالش‌هایی را در حوزه مطالعات اسلامی و قرآنی ایجاد کرده، برگزیده و در این کتاب گرد آورده است. این مباحث عبارتند از: تاریخ متن قرآن کریم، وحی قرآنی، مصادر و منابع قرآن و ساختار قرآن کریم. توضیح آن‌که: در دهه‌های اخیر تاریخ نگارش و تدوین متن قرآن با رویکرد شکّاکانه برخی از خاورشناسان روبه‌رو شده و قرآن را محصول دو سده پس از ظهور اسلام دانسته‌اند؛ یعنی نظریه‌هایی که در مورد وحی کتاب مقدس یهودی و مسیحی در غرب رایج بوده، تلاش شده در مورد وحی قرآنی نیز انطباق داده شود؛ بخش‌های مهم و اساسی قرآن را اقتباسی صِرف از مطالب ادیان گذشته شمرده و ادعا شده که پیامبر؟صل؟ در این اقتباس دچار اشتباه نیز شده است! و حتی قرآن و به‌ویژه سوره‌های بلند آن را حاوی مطالب مشوّش و موضوعات پراکنده دانسته‌اند. از این رو، نگارنده در این کتاب به این موضوعات اساسی و چالش‌برانگیز پرداخته است.

از آنجا که این درس در سطح تحصیلات تکمیلی عرضه می‌شود، انتظار می‌رود استاد محترمی که مسئولیت ارائه این درس را بر عهده می‌گیرد، موضوعاتی را که در این کتاب مطرح نشده، به عنوان تحقیق‌‌ِ درسی بر عهده دانشجویان قرار دهد تا آنها با دیگر موضوعات این حوزه مطالعاتی هم تا حدودی آشنا شوند.

نکته دوم: نگارنده ادعا ندارد همه مباحثی که در ۳۲ درس این کتاب آمده، حاصل پژوهش خود اوست، بلکه با توجه به این‌که این نوشتار در قالب کتابی درسی و آموزشی تنظیم شده، در برخی از دروس از تحقیقات و نوشته‌هایی که قبلاً در قالب مقالات علمی توسط دانشمندان غربی، اعم از مسلمان و غیرمسلمان منتشر گردیده، با ذکر منبع استفاده شده است. به طور ویژه باید از سه مقاله از سه دانشمند غربی نام برد که در این کتاب از آنها بهره کامل برده شده است: اول، «پژوهش‌های قرآنی پس از دوره روشنگری در غرب» نوشته مارکو شولر ، خاورشناس معاصر آلمانی است که در دایرة‌المعارف قرآن لایدن به چاپ رسیده و سیر تاریخی قرآن پژوهی غربی در دو سده اخیر را مورد بررسی قرار داده است. دوم، مقاله «جمع و تدوین قرآن: بازنگری در دیدگاه‌های غربی در پرتو تحولات جدید روش‌شناختی» نوشته هارالد موتسکی است که در آن بحثی نسبتا جامع در تاریخ جمع و تدوین قرآن کریم و بیان دیدگاه قرآن‌پژوهان غربی آمده است. سوم، مقاله «دستان باز؛ قرائتی دوباره از سوره مائده، نوشته نیل رابینسون است که نظم معکوس در سوره مائده» را مطرح کرده است. این سه مقاله با توضیح و تبیین بیشتر توسط نگارنده در این کتاب استفاده شده است. برخی از مباحث نیز حاصل پژوهش‌های نویسنده و دربردارنده دیدگاه‌های اوست. مباحث مربوط به وحی، مصادر قرآن و نفی ادعای خطای تاریخی در قرآن از این دست است.

نکته سوم: ادبیات حاکم بر این کتاب، با آنچه قبلا در برخی از کتاب‌های مشابه آمده، متفاوت است. نگارنده بر آن است که در نوشته‌های علمی و آکادمیک باید به دیدگاه‌های کسانی که مانند ما نمی‌اندیشند، احترام گذاشت و با حفظ احترام به همه صاحبان نظر و اثر، به بیان و تبیین و نقد و بررسی اندیشه آنها پرداخت. سوگمندانه در برخی از نوشته‌های رسمی سال‌های اخیر، بدون آن‌که به تبیین و تشریح اندیشه‌ّهای خاورشناسان پرداخته شود، با پیش‌فرض‌های کلیشه‌ای که بسیاری از آنها دارای خاستگاه‌های سیاسی یا تعصبات مذهبی هستند، با این اندیشه‌ها برخورد شده است.