کتاب دیوان حافظ

دیوان حافظ با تصحیح و پیشگفتار حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای  در نشر گویا به چاپ رسیده است.

درباره‌ دیوان حافظ

دیوان حافظ کتابی ارزشمند است که همه اشعار باقی‌مانده از حافظ را در خود دارد. بیشترِ این شعرها به زبان فارسی است، اما اشعار مُلَمَّع و یک غزل تمام عربی هم در آن وجود دارد. مهم‌ترین بخش این دیوان، غزلیات است. شعرهایی در دیگر قالب‌های شعری مانند قطعه، قصیده، مثنوی و رباعی هم در این دیوان هست. دیوان حافظ را، به احتمال زیاد، اولین بار بعد از مرگ او، محمد گلندام گردآوری کرده‌است. اما بعضی از گزارش‌های تأییدنشده حاکی از آن است که حافظ دیوان خود را در ۷۷۰ ه‍. ق، یعنی بیش از بیست سال قبل از مرگش ویرایش کرده‌است اما هیچ‌چیز از این نسخه باقی نمانده است.

حافظ در طول زندگی خود با بسیاری از پادشاهان و درباریان تعامل داشت، با اهل علم و ادب و شعر هم‌نشینی می‌کرد و از احوال صوفیان و درویشان باخبر بود. اما هیچ گناهی را سنگین‌تر از مردم‌فریبی و ریاکاری نمی‌دانست و همواره به افراد متظاهر در اشعارش حمله می‌کرد، دیوان حافظ هم عرفان است هم عشق و هم بی‌ارزش‌کردن رفتار ریاکاران و مردم فریبان. سرشار است از اصطلاحات صوفیانه ذوق شاعرانه و تجلیات فلسفی و حکیمانه. حافظ در اشعارش به اوج رساننده تلاش شاعران دیگر است و توانسته است توازنی زیبا میان عرفان و عشق پیدا کند و آن را در غزل هایش به نمایش بگذارد و آن‌چنان در این کار توانا بوده که مرز معشوق آسمانی و زمینی در اشعارش مشخص نیست. 

 بعد از گذشت هفتصد سال از زندگی او، اشعار حافظ همچنان تازگی و طراوت خود را حفظ کرده‌اند. هرکسی می‌تواند دیوان حافظ را بردارد، غزلی را بخواند و احساس کند که حافظ این شعر را برای او و در وصف حال او سروده است. حیف است که از چنین گنجینه‌ٔ بزرگی به‌خوبی استفاده نکنیم. 

کتاب دیوان حافظ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

دیوان حافظ برای تمام افراد فارسی زبان جذاب و خواندنی است، اما حتی بسیاری افراد غیر ایرانی یا غیر فارسی‌زبان نیز با حافظ آشنایی دارند و اشعار و مفاهیم به کار رفته در غزل‌های او را می‌شناسند. از این رو خواندن دیوان حافظ را به همهٔ کسانی که اندک ذوقی دارند پیشنهاد می‌کنیم.

درباره حافظ

خواجه شمسُ‌الدّینْ محمّدِ بن بهاءُالدّینْ محمّدْ حافظ شیرازی در سال ۷۲۷ هجری قمری برابر با ۱۳۲۵ میلادی به دنیا آمد. او مشهور به لِسانُ‌الْغِیْب، تَرجُمانُ الْاَسرار، لِسانُ‌الْعُرَفا و ناظِمُ‌الاُولیا و شاعر پارسی‌زبان سدهٔ هشتم ه‍.ق بود.

بیش‌تر شعرهای حافظ غزل است. او را از مهم‌ترین اثرگذاران بر شاعران فارسی‌زبان پس از خود می‌شناسند. در سده‌های هجدهم و نوزدهم میلادی اشعار او را به زبان‌های اروپایی نیز ترجمه کردند و نامش به محافل ادبی جهان غرب نیز راه یافت.

هر سال در ۲۰ مهر مراسم بزرگ‌داشت حافظ در آرامگاه او در شیراز برگزار می‌شود. در تقویم رسمی ایران ۲۰ مهر را روز بزرگداشت حافظ نامیده‌اند.

حافظ در سال ۷۹۲ هجری قمری برابر با ۱۳۹۰ میلادی درگذشت.

بخشی از دیوان حافظ به تصحيح الهی قمشه ای

«این نسخه کامل از دیوان حافظ شیرازی که اینک با تصحیح و ویرایش نگارنده به بازار ادب و فرهنگ عرضه می شود، محصول بیش از نیم قرن تلاش مستمر برای دست یافتن به صحیح ترین روایت از دیوان و نزدیکترین گزینه ها به ذوق و هنر این شهریار شعر غنایی در جهان است.

قصه نسخه بدلهای دیوان حافظ همچون شب یلدا به درازی مشهور است و حلقه های ادب دیرینه ما به ویژه در دوران اخیر هیچگاه از هیاهو و غوغا بر سر کلمات و ترکیبات و تعبیرات حافظ خوش کلام خالی نبوده است و محققان و ادب شناسان بسیار با بضاعتهای بیش و کم هریک کوشیده اند با شیوه های نوین تحقیق نسخه ای معتبر از این دیوان به دست دهند:

برخی عین یک نسخه خطی کهن را با حواشی به طبع رسانده اند و برخی دیگر یک نسخه کهن را اصل نهاده و روایت نسخه های دیگر را در حاشیه گزارش کرده اند. از جمله شادروان محمد قزوینی با همکاری دکتر قاسم غنی نسخه ای را با عنوان نسخه خلخالی (متعلق به آقای خلخالی اساس قرار داده به طبع رسانده اند که از متداول ترین نسخه های جدید از دیوان حافظ بوده است. اما بعد روشن شد که این طبع به نسخه خلخالی چندان وفادار نمانده است. آقای خلخالی صاحب نسخه یک طبع عکسی از عین نسخه را در کتابی عرضه کردند و در پیش گفتار آن اشکالات متعدد نسخه قزوینی را نسبت به نسخه اصل با اعجاب متذکر شده اند. و شادروان پژمان بختیاری نیز در پیش گفتار نسخة مصحح خود به پاره ای از اشکالات شادروان قزوینی با استدلالهای ادبی اشاره کرده اند و نیز شادروان دکتر پرویز خانلری کاری بس سودمند عرضه داشتند که نسخه ای را بر اساس ده نسخه کهن با تصحیح نهایی خود فراهم آوردند و تمامی نسخه بدلهای آن ده نسخه را همراه با گزارش ترتیب ابیات در هر غزل بدست دادند و بدین سان علاقمندان حافظ را یکجا باده نسخه کهن آشنا کردند. استاد مسعود فرزاد

دیوان حافظ

نیز گزارش های مفصلی از نسخه های گوناگون همراه با انتخاب نهایی خود به طبع رساندند و از همه مفصل تر نسخه استاد سلیم نیساری است که در کاری کارستان و شگفت، گزارش پنجاه نسخه کهن را فراهم کردند و انتخاب گزینه ها را بر اساس حضور هر گزینه در اکثریت نسخ انجام داده اند. بعضی از محققان افزون بر تصحیح دیوان به شرح نیز پرداخته اند و چون در تفسیر بیت متعهد به یک معنای معقول بوده اند بسیاری از اشکالات نسخه بدلها را دریافته و اصلاح کرده اند. از جمله نسخه شادروان دکتر حسینعلی هروی را میتوان از نسخه قزوینی و خانلری به کمال نزدیکتر دانست. اما همچنان روایتهای نامعقول و ناموزون و خطاهای آشکار در دیوان حافظ برقرار مانده است و این نشان میدهد که معیارهای انتخاب در نسخه بدلها به صواب نزدیک نبوده و بخصوص تأکید بر کهن ترین نسخه چندان کارآمد نیامده است و ما می بینیم که در بسیاری از کهن ترین نسخهها غلط های فاحشی هست که هیچ راهی بر توجیه ندارد. ما در تدوین این نسخه راه درست و مطمئن را در آن دیدیم که در هر مورد اختلاف نسخه بدلها را چه از نسخه های کهن و چه نسخه های جدیدتر کنار هم نهیم و یک یک آنها را با سبک سخن حافظ و رواج کاربردهای او و اندیشه های عرفانی و فلسفی که در سر داشته بسنجیم و با نظر به مجموعه فرهنگ ادبیات فارسی از رودکی تا بهار آنچه را که معقول تر و موزون تر و زیباتر و مناسب تر با پیام سخن حافظ است برگزینیم.

شادروان خانلری در جلد دوم دیوان حافظ اشاره کرده اند که در مواردی جایز است که ما کلمه یا ترکیب نامناسب را اگرچه در همه نسخه ها آمده باشد نادیده انگاریم و کلمه درست را بر مبنای کاربردهای رایج حافظ یا شاعران پیشین او بجای آن نهیم. البته ما در هیچ جا چنین تصرفی نکرده ایم بلکه هر کجا نسخه بدلها را ناموزون یافتیم با مراجعه به همه نسخه بدلهای موجود کلمه یا ترکیب معقول تر را یافته و در جای خود نهاده ایم»