کتاب نسبی گرایی در علوم اجتماعی؛ روایتی بدیل

کتاب نسبی گرایی در علوم اجتماعی؛ روایتی بدیل اثر علیرضا حدادی یکی از کتاب‌های تخصصی انتشارات دانشگاه امام صادق برای دانشجویان و پژوهشگرن است.

 درباره کتاب نسبی گرایی در علوم اجتماعی؛ روایتی بدیل

از مهم‌ترین نقدها به مبانی معرفت شناختی علوم، نسبی گرایی است. نسبی‌گرایی دارای اقسام گوناگونی است که نه تنها تمام آنها فروافتادن در شکاکیت نیست، بلکه حتی برخی از آنها معقول و از نظر معرفت شناختی بلااشکال است.

پیگیری اقسام قابل تصور نسبی‌گرایی در علوم اجتماعی، ما را با مصادیقی در متفکران مسلمان نیز مواجه می‌سازد. حسین کچویان یکی از اندیشمندان حوزه روش‌شناسی علوم اجتماعی است، که با تبیین ماهیت بالضروره تاریخ انسان، عقل و علوم انسانی را متکثر می‌داند. این توجه به بومیت ذاتی علوم انسانی، سبب اتهام نسبی گرایی مردود به وی گردیده است.

در این پژوهش، مولف می‌کوشد تا در راستای ضرورت پژوهش‌های نقادانه و درجه دوم، خوانشی متفاوت از دیدگاه یکی از فیلسوف‌جامعه‌شناسان معاصر ایرانی، دکتر حسین کچویان، ارائه دهد. بارزترین ویژگی این خوانش آن است که با حفظ غنای دیدگاه کچویان، آن را از اتهام انواع نسبی‌گرایی می‌رهاند.

در توضیح بیشتر عنوان کتاب باید گفت، در نسبت میان علوم انسانی و علوم اجتماعی سخن بسیار است. برخی از علوم اجتماعی معنای خاص مراد کرده و آن را جزئی از علوم انسانی دانسته و برخی آن دو را قسیم یکدیگر با تفاوت معنایی کاربردی بودن یکی نسبت به دیگری در نظر گرفته‌اند؛ اما آنچه که در ایران رایج است تفکیک میان علوم اجتماعی ـ به معنای عام ـ و علوم انسانی وجود ندارد و در اکثر موارد این دو به‌جای یکدیگر به‌کار می‌روند. در این کتاب نیز مقصود از علوم اجتماعی، نه مجموعه رشته‌ای خاص،‌ بلکه تمام علوم انسانی می‌باشد. چرا که انواع نسبیت در انواع علوم انسانی مدخلیت دارد.

از سوی دیگر این نسبی‌گرایی را باید در مفاهیم و مصادیق علوم اجتماعی پیگیری نمود. توضیح آنکه تجدد، فراگیری و پیشوایی خود را از طریق فرایند توسعه و جهانی‌شدن دنبال می‌کند. در مقابل برخی منتقدان پارادایم توسعه، با ردّ مسیر تک‌خطی متجددشدن و قبول چندفرهنگ‌گرایی، نسخه‌های بومی را برای فرهنگ‌های گوناگون تجویز می‌کنند. از مهم‌ترین نتایج این رویکرد، تمرکز بر تکثرگرایی هویتی و بومی‌گرایی در علم بوده ‌است.

طرفداران علم بومی رویکردهای متنوعی را در پیش گرفته‌اند. کچویان از جمله متفکران جریان علم بومی معاصر در ایران است که با استفاده از ظرفیت مابعدتجدد به نقد تجدد پرداخته است. در اندیشه وی با تجددستیزی، باب تکثر هویتی باز شده و تأکید بر هویت ایرانی، از ماهیت بالضروره تاریخی انسان و تکثر عقل و علوم انسانی پرده برمی‌دارد. او با نفی تمامیت‌خواهی فراروایتِ تجدد و تمرکز بر فلسفه اجتماعی برآمده از متون دینی، سعی در بازکردن مجالی برای عرض‌اندام هویت و علم اسلامی ـ ایرانی دارد.

اگرچه پیشگامان نهضت اسلامی و مؤثرین در ایجاد موج جدید علم دینی و بومی در جهان اسلام افرادی چون سیدجمال‌الدین اسدآبادی،‌ اقبال لاهوری، ابوالاعلی مودودی، سیدقطب، سیدمحمدباقر صدر و فاروقی بودند، در ایران نیز برخی نخبگان در مواجهه با منورالفکرانی که علم را وحی منزَل دنیای تجدد و حقیقتی قطعی، فراتاریخی و به دور از تأثیر شرایط و زمینه‌های تاریخی می‌دانستند؛ با نقد غرب و غرب‌زدگی، از ضرورت متناسب‌سازی علم و دانشگاه ایرانی با زمینه‌ها و مسئله‌های فرهنگ بومی و جامعه ایرانی حمایت کردند. 

ازجمله بومی‌گرایان قبل از انقلاب اسلامی‌ می‌توان به جلال ‌آل‌احمد، سیدحسین نصر، سیداحمد فردید و علی شریعتی اشاره کرد. حتی برخی معتقدند فعالیت‌های مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در دهه ۱۳۴۰، که شامل افرادی چون احمد اشرف، داریوش آشوری، جمشید بهنام، علیمحمد کاردان، باقر پرهام، مجید رهنما، شاپور راسخ، عباسقلی خواجه نوری و نراقی می‌شد را نیز می‌توان گفتارهای اولیه و مبهمی در راستای به خدمت گرفتن دانش غربی و جامعه‌شناسی نوین، ذیل مسائل بومی تفسیر کرد. 

 خواندن کتاب نسبی گرایی در علوم اجتماعی؛ روایتی بدیل را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

پزوهشگران حوزه علوم اجتماعی و فلسفه مخاطبان این کتاب‌اند.