صادق چوبک

صادق چوبک، یکی از پیشروان داستان‌نویسی در ایران است که نامش در کنار محمدعلی جمالزاده، صادق هدایت و بزرگ علوی، از پایه‌گذاران داستان و داستان‌نویسی در ایران، می‌درخشد. او را همچنین باید از جمله داستان‌نویسانی دانست که سبک خاص خود را دارند. رئالیسم افراطی یا حتی در برخی موارد ناتورالیسم در آثار او به چشم می‌خورد. او یکی از مهم‌ترین نویسندگان معاصر ایرانی است. کتاب تنگسیر صادق چوبک تابه‌حال به هجده زبان ترجمه شده و مورد اقتباس‌های سینمایی هم قرار گرفته است.

بیوگرافی صادق چوبک

صادق چوبک در ۱۴ تیر ۱۲۹۵ در بوشهر به دنیا آمد. در کودکی بیمار شد و برای درمان همراه با خانواده‌اش به شیراز مهاجرت کردند. او در بوشهر، شیراز و کالج آمریکایی تهران درس خواند و تصمیم گرفت کار پدر، یعنی تجارت را ادامه ندهد و درعوض راه کتاب را در پیش بگیرد. این مسیر او را به استخدام شدن در وزارت فرهنگ کشاند. در سال ۱۳۲۴ اولین مجموعه داستانش را منتشر کرد. این مجموعه داستان، خیمه شب بازی نام دارد. در داستان‌های این کتاب می‌توانیم مهارت او را در توصیف جزئیات، مناظر، پرداخت شخصیت‌ها و روابطشان ببینیم. این مجموعه به سرعت محبوب شد و طرفداران بسیاری پیدا کرد، اما به دلیل یکی از داستان‌هایش، تا ده سال اجازه انتشار نداشت. چوبک در سال ۱۳۲۸ دومین مجموعه داستانش را با نام انتری که لوطی‌اش مرده بود منتشر کرد. داستان‌های این کتاب نیز در زمره داستان‌های محبوب و شناخته‌شده او به شمار می‌آید.

آنچه که صادق چوبک را به شهرت رساند، انتشار کتاب‌های تنگسیر و سنگ صبور است. تنگسیر به هجده زبان در دنیا ترجمه شده است. امیر نادری، در سال ۱۳۵۲ با اقتباس از این کتاب، فیلمی با همین نام ساخت. بهروز وثوقی، پرویز فنی‌زاده و محمود بهرامی از جمله هنرمندانی بودند که در این فیلم ایفای نقش کردند.

سنگ صبور نیز، داستانی با سبک جریان سیال ذهن است. این داستان هم مانند داستان‌های دیگر این نویسنده، از مردم جامعه و دردهای آن‌ها می‌گوید. تاثیرپذیری چوبک از هدایت را می‌توان در این داستان به وضوح مشاهده کرد. او هم مانند هدایت، خرافه‌های مردم، جهل و نادانی آنان را در داستان‌هایش نشان می‌دهد و بدبختی را که حاصل چنین خرافاتی است، به تصویر می‌کشد. ویژگی دیگر نثر او که در این داستان خودنمایی می‌کند، فرورفتن در جلد هر شخصیت است. او به خوبی می‌تواند از زبان و فکر هر شخصیتی سخن بگوید که در داستانش وارد شده است. اگر آن شخصیت کودک باشد، زن باشد یا مرد، جوان باشد یا پیر، نویسنده به خوبی وارد شخصیت او می‌شود و کلمات را طوری در قصه می‌چیند که گویی مستقیم از ذهن همان شخصیت بیرون آمده است. این داستان را باید اوج هنر و خلاقیت نویسنده دانست. او بعد از اتمام کار داستان سنگ صبور، قلمش را برای نوشتن داستان، کنار گذاشت.

داستان‌های صادق چوبک را باید از مهم‌ترین داستان‌های معاصر دانست. او در داستان‌هایش، زبان و فرهنگ عامیانه، به ویژه مردم جنوب کشور را وارد کرده است. او دقت بالایی در توصیف موقعیت‌ها، مناظر و رخدادها داشت. این همه توجه به جزئیات و بیان دقیق آن‌ها سبب شده تا سبک او را رئالیسم افراطی بخوانند. از آنجایی که قلم او، صدای مردم فقیر و پایین‌دست جامعه‌اش بود، بسیاری نوشته‌های او را در سبک ناتورالیسم قرار می‌دهند.

ترجمه‌های صادق چوبک

از صادق چوبک علاوه بر داستان کوتاه و رمان، ترجمه نیز به جا مانده است. او به زبان انگلیسی تسلط داشت و در طول دوران سربازی‌اش نیز به عنوان مترجم ارتش خدمت کرده بود. از میان آثاری که به فارسی ترجمه کرده است، می‌توان به نمایشنامه «پیش از ناشتایی» از یوجین اونیل، «آدمک چوبی» (پینوکیو) از کارلو کلودی، «غراب» از ادگار آلن پو و «مهپاره»، داستانی عاشقانه از متن کهن سانسکریت، اشاره کرد. او کار ترجمه داستان شکونتلا را نیز آغاز کرده بود اما مرگ، مهلت نداد و کار ترجمه این اثر، نیمه‌تمام باقی ماند. شکونتلا، داستانی عاشقانه از کالی داسه، نویسنده و شاعر هندوی سانسکریت است که در ادبیات و فرهنگ سانسکریت، مقامی هم‌طزار شکسپیر در ادب انگلیسی و سعدی در ادب فارسی دارد.

صادق چوبک در سال ۱۳۵۵ از کار کردن کناره گرفت. او راهی انگلستان شد و از آنجا هم به آمریکا مهاجرت کرد. هشتادویک سال عمر کرد. او در اواخر عمرش نابینا شده بود. در روز سیزدهم ماه تیر ۱۳۷۷ در برکلی آمریکا، از دنیا رفت و بنا بر آنچه که در وصیت‌نامه‌اش آمده بود، پیکرش را سوزاندند.

چوبک از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین نویسندگان ایرانی است. او شعرهایی هم دارد که بسیار به نثر نزدیکند. اما نمی‌توان منکر شد که توانایی و هنر نویسنده، در داستان‌هایش به اوج خود رسیده است. نویسندگان و منتقدان بزرگ ایرانی، مانند رضا براهنی، محمدعلی سپانلو، حسن میرعابدینی و علی‌اکبر کسمایی، از جمله افرادی بودند که به آثار او توجه کردند و درباره کارهایش، مطالبی ارزشمند نوشتند. نقد تمام آثار نوشته شده صادق چوبک را می‌توانید در بخش پایانی کتاب قصه‌نویسی اثر رضا براهنی بخوانید.

آثار و نوشته‌های صادق چوبک

تنگسیر در سال ۱۳۴۲ منتشر شد. این اثر را شاید بتوان مهم‌ترین کار چوبک دانست. داستانی از زندگی زائرمحمد از اهالی تنگستان، که در شراکتش با یکی از اهالی بندر به مشکل برخورده است و تمام دارایی‌اش را از دست داده است. این شخصیت یکی از مهم‌ترین شخصیت‌هایی است که در ادبیات ایران خلق شده است. ویژگی دیگری که این اثر را به یک کتاب عالی بدل کرده است، یکدستی نثر آن است. نثری توصیفی که بهترین نمونه آن را در میان آثار صادق چوبک می‌توان در داستان تنگسیر دید. این داستان همچنین به شدت سینمایی است. اما نمی‌توان گفت که نویسنده، تحت تاثیر فیلم وسترن، دست به تقلید زده است، اتفاقا او به دلیل واقع‌گرایی خاصی که دارد، یک قهرمان کاملا ایرانی با تمام خصوصیات ایرانی را برای این داستان ساخته و پرداخته است.

رسول پرویزی، شخصیت شیرمحمد را در کتاب شلوارهای وصله‌دار، از شخصیت زائرمحمد تنگسیر، وام گرفته است.

سنگ صبور در سال ۱۳۴۵ منتشر شد. داستانی که به شیوه تک‌گویی یا مونولوگ نوشته شده است و هر شخصیت ماجرا را از زبان خودش بیان می‌کند. شخصیت اصلی داستان، احمدآقا است. مردی که نگاهی تیزبین و دقیق دارد و از خرافه، سنت‌گرایی و جهل مردم روزگار خودش صحبت می‌کند. آنچه این اثر را برجسته کرده است، پرداختن به مسائل و مشکلاتی است که مردم جامعه آن روز با آن‌ها درگیر بوده‌اند.

توانایی نویسنده در تغییر لحن شخصیت‌های داستان نیز در این داستان به اوج خود رسیده است. جالب اینجاست که چنین صورتی در قصه‌گویی نوپای ایران، بسیار بدیع و تازه بود. اما نویسنده به خوبی موفق شده تا از پس این کار برآید.

خیمه شب بازی، در سال ۱۳۲۴ منتشر شد و اولین مجموعه داستانی بود که از صادق چوبک منتشر شد. این مجموعه، شامل یازده داستان کوتاه است. داستان معروف عدل در این کتاب قرار دارد. علاوه بر این، داستانی به نام اسائه ادب هم در این مجموعه وجود دارد که چوبک آن را به صادق هدایت تقدیم کرده است. همین داستان بود که انتشار مجدد این کتاب را برای ده سال، به تاخیر انداخت.

انتری که لوطی‌اش مرده بود، نام یکی از مهم‌ترین و مشهورترین داستان‌های صادق چوبک است. او همچنین چهار داستان چرا دریا توفانی شده بود، قفس، انتری که لوطی‌اش مرده بود و نمایشنامه توپ لاستیکی را در کتابی به همین نام منتشر کرد. این کتاب در سال ۱۳۲۸ منتشر شد و از کارهای ابتدایی و اولیه او به شمار می‌آید.

روز اول قبر و چراغ آخر، نام دو مجموعه داستان دیگر از صادق چوبک است که در سال ۱۳۴۴ منتشر شدند. در میان این داستان‌ها می‌توان نمایشنامه‌ها و اشعار چوبک را نیز دید.