کتاب زنان پیامبر اکرم (ص) و زنان با پیامبر اکرم (ص)

زنان پیامبر اکرم (ص) و زنان با پیامبر اکرم (ص) اثری از دکتر مرضیه محمدزاده است که با مقدمه استاد دکتر محمود مهدوی دامغانی در انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده است.

درباره کتاب زنان پیامبر اکرم (ص) و زنان با پیامبر اکرم (ص)

 این اثر یکی از معدود کتاب‌هایی است که درباره پیشگامی زنان در خدمت به پیامبر اعظم (ص) و نقش آنها در زندگی آن حضرت نوشته شده است. دکتر مرضیه محمدزاده در این کتاب به شرح حال و ارزش‌های اخلاقی و اخلاص چند طبقه از بانوان بزرگوار نخستین دهه‌های هجری پرداخته است. نگارنده برای تالیف این اثر بیش از سیصد منبع و مرجع عربی و فارسی را از نظر گذرانده که نشان دهنده تسلط او بر شناخت منابع ارزنده در این حوزه است. دکتر محمدزاده برای نگارش این اثر از آرای علمای شیعه و اهل سنت و منابع معتبر انگلیسی نیز استفاده نموده است.

 در مقدمه مفصل این کتاب پس از پرداختن به جایگاه زن در اسلام و آیات قرآنی به طور مفصل به حضور سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی زنان مسلمان در عهد رسول‌الله پرداخته شده است. در فصل اول کتاب شرح حالی از زنان پیامبر و ویژگی‌های منحصربه فرد آنان می‌خوانید. در فصل دوم کتاب نیز به نقش زنان دیگر همچون مادر، دایه، دختران، زنان اصحاب و... در زندگی پیامبر و در همراهی با ایشان پرداخته شده است.

خواندن کتاب زنان پیامبر اکرم (ص) و زنان با پیامبر اکرم (ص) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ اسلام مخاطبان این کتاب‌اند.

بخشی از کتاب زنان پیامبر اکرم (ص) و زنان با پیامبر اکرم (ص)

حضرت خدیجه (س) بنت خُوَیلد

خدیجه دختر خُوَیلد بن اسد، اُم‌ّالمؤمنین،۹۸ نخستین همسر پیامبراکرم (ص) و نخستین زن مسلمان است.‌

پدرش خُوَیلد بن اسد بن عبدالعُزّی بن قُصَی بن کلاب بن مُرَّهْ بن کعب بن لُؤَی بن غالب بن فهر بن مالک بن نضر بن کنانه است۹۹ که در مقایسه با سلسله انساب پیامبراکرم(ص) می‌توان اشتراک این دو بزرگوار را در اجداد خود از قُصَی بن کلاب تا عدنان به‌وضوح دریافت.

پیامبراکرم(ص) فرزند عبدالله بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمَناف بن قُصَی بن کلاب بن مُرَّهْ بن کعب است. عبدالعزی و عبدمناف با هم برادر بوده‌اند. پس رسول الله (ص) با خدیجه (س) نوه عموی یکدیگرند و خویشاوندی نزدیکی میان آنان وجود داشته است.

نضر بن کنانه اولین کسی است که به نام قریش خوانده شده است.

خدیجه (س) از تیره بنی‌اسد می‌باشد. این طایفه از ذُریه اسد بن عبدالعُزّی هستند که بطنی از عدنان و شاخه‌ای بزرگ از قبیله قریش به‌حساب می‌آیند.۱۰۰

مادرش فاطمه، دختر زائدهْ بن أصَم بن هَرم است که از لُؤَی بن غالب با پیامبراکرم(ص) و دیگر هاشمیان مشترک می‌شود.۱۰۱

در زادروز خدیجه (س) اختلاف است. بنا به نقل پسر برادرش حُکیم بن حَزام او پانزده سال قبل از عام‌الفیل متولد شد و بنا به نقل عبدالله بن عباس سه سال قبل از عام‌الفیل متولد شده است.۱۰۲

خدیجه (س) در یکی از خانواده‌های اصیل و شریف قریش به دنیا آمد. پدرش خویلد در دوره جاهلیت مهتر طایفه خود بود. در جنگ فجار دوم و در روزی که قریش آماده جنگ با کنانه شد، او ریاست طایفه اسد را برعهده داشت.۱۰۳

نوشته‌اند هنگامی‌که تُبَّع شاه قدرتمند یمن با لشکر خود وارد مکه شد و قصد داشت حجرالاسود را با خود به یمن ببرد، خویلد در مقام دفاع با او به نزاع برخاست. خویلد آنچنان شجاعتی از خود نشان داد که تبع از تصمیم خود منصرف شد. این ایستادگی نشان‌دهنده موقعیت ممتاز او در آن عصر است.۱۰۴

به استناد شواهد تاریخی خویلد علاوه بر خدیجه (س) فرزندان دیگری نیز داشته است که از آن میان عَوّام، حَزام و هاله شهرت بیشتری دارند. شهرت عوام به‌واسطه فرزندش، زُبَیر صحابی رسول الله (ص) و حزام به‌واسطه فرزندش، حُکیم که از مردان شریف و محترم قریش بود و هاله به‌واسطه فرزندش، ابوالعاص، داماد رسول الله (ص) بوده است.۱۰۵

خویلد شش برادر به نام‌های حبیب، حارث، حُوَیرث، مُطَلّب عَمرو و نَوفَل داشت که در میان آنان نوفل به‌جهت فرزندش وَرَقَهْ از شهرت بیشتری برخوردار است. ورقهْ بن نوفل در مقطعی از زندگانی پیامبراکرم(ص) و خدیجه (س) نقش خاصی را ایفا کرده است. ورقه از شخصیت‌های برجسته و به‌عنوان دانشمند مسیحی مکه شناخته می‌شد و اطلاعات وسیعی درباره کتاب‌های آسمانی داشت. گویند او به خدیجه (س) مژده رسالت رسول الله (ص) را داد.۱۰۶

القاب و کنیه‌های خدیجه(س): خدیجه (س) دارای القابی است: طاهره، کبری، مبارکه، غرّا، سیدهْ نسوان، که لقب کبری از شهرت بیشتری برخوردار است و پیامبراکرم(ص) بعد از ازدواج او را با این لقب خواند.

در عصر جاهلیت، اعراب با دادن لقب طاهره به آن حضرت به صراحت به این فضیلت در او اعتراف کرده‌اند. او به عظمت و شرافت آراسته بود.۱۰۷

در دعای ندبه نیز از او با لقب غرّا (شامخ و ارجمند) یاد شده است.۱۰۸

کنیه او به‌واسطه پسرش هند، ام‌هند می‌باشد.۱۰۹

از دوران کودکی و نوجوانی او تا هنگام ازدواج با پیامبراکرم(ص) و حتی بعد از آن، اطلاعات اندکی در دست است و بخشی از اخبار تاریخی درباره احوال ایشان نیز دستخوش دخل و تصرف قصه‌پردازان شده و با اسرائیلیات درهم آمیخته است.

همسران خدیجه(س): براساس اغلب منابع، وی قبل از ازدواج با حضرت محمّد (ص)، دو بار ازدواج کرده است، ولی در ترتیب این ازدواج‌ها اختلاف هست.۱۱۰ برخی نیز به استناد شواهدی، ازدواج‌های خدیجه پیش از وصلت با پیامبر را رد کرده‌اند.۱۱۱ این قول قابل قبول نیست و ممکن است از نظر عاطفی وارد تاریخ شده باشد.

طبق منابع، وی نخست با عُتَیق بن عائذ بن عبداللّه بن عمر بن مخزوم ازدواج کرد که از او صاحب یک دختر شد. پس از مرگ عتیق به همسری ابوهاله نَبّاش بن زُراره از بنی عمرو بن تمیم که از هم‌پیمانان بنوعبدالدّار بود، درآمد.۱۱۲

خدیجه از ابوهاله، صاحب پسرانی به نام‌های حارث، هند،۱۱۳ طاهر و هاله۱۱۴ و دختری به نام زینب۱۱۵ شد. در میان این فرزندان، هند مشهور است. او بسیار مورد توجه و علاقه پیامبراکرم (ص) بود و بعدها در زمره صحابه آن حضرت درآمد.۱۱۶ وی در جنگ بدر حضور داشت و بعدها در جنگ جمل در کنار علی بن ابی‌طالب (ع) به شهادت رسید.۱۱۷ وی که نوجوانی خود را در خانه پیامبراکرم(ص) گذرانده بود، تصویری کامل از خُلق‌وخوی پیامبر در پاسخ به پرسش امام حسن (ع) ارائه کرده و ازاین‌رو «وصّاف النبّی» نامیده شده است.۱۱۸

در برخی گزارش‌های دیگر که ترتیب ازدواج خدیجه و همسرانش به‌گونه‌ای دیگر آمده، گفته شده که خدیجه پس از وفات ابوهاله، به عقد پسرعمه خود، عُتَیق بن عائذ درآمد و از وی صاحب پسری به نام عبداللّه (عبدمناف) و دختری به نام هند (جاریه) شد.۱۱۹

بنا به نقلی دیگر هند دختر خدیجه با صیفی بن امیه ازدواج کرد و صاحب فرزندی به نام محمد گردید. اعقابش در مدینه به سبب انتساب به مادربزرگشان (خدیجه) به بنوطاهره معروف شدند. آنان روزگاری در مدینه می‌زیستند و سپس از میان رفتند.۱۲۰

خدیجه (س) بانویی خردمند و از زنان برجسته قریش بود. از نظر ظاهری زنی بسیار زیبا و شکوهمند بود. قامتی بلند و چهارشانه داشت.

خدیجه (س) پس از درگذشت شوهر دومش، عتیق بن عائذ ازدواج نکرد۱۲۱ و به تجارت پرداخت.۱۲۲

در چگونگی همکاری حضرت محمد (ص) که در آن سال‌ها حدود بیست سال داشت با خدیجه (س)، اختلاف هست. برخی آغاز روابط تجاری خدیجه (س) و پیامبراکرم (ص) را به توصیه و سفارش ابوطالب دانسته‌اند۱۲۳ اما در خبری از ابن اسحاق آمده است که خدیجه از امانتداری و درستکاری حضرت محمد (ص) خبر داشت و چون تصمیم گرفته بود مال فراوانی را به تجارت اختصاص دهد، از او خواست تا به کاروانش بپیوندد و بیش از دیگران مزد بگیرد.۱۲۴

حضرت محمد (ص) حداکثر پنج سفر تجاری، چهار سفر به یمن و یک سفر به شام، برای خدیجه انجام داد.۱۲۵ مهم‌ترین آن‌ها، که به ازدواج آن دو منجر گردید، سفر تجاری شام بود و به دلیل اهمیتش اکثر منابع، تنها به ذکر آن سفر پرداخته و آن را ابتدای همکاری آن حضرت با خدیجه (س) دانسته‌اند. ظاهرا اولین سفر تجاری آن حضرت به بازار حُباشه، در تهامه، بوده۱۲۶ و سفر به شام دومین یا سومین سفر بوده است، چرا که حضرت سفری نیز به جُوَش، در یمن، کرد. به‌زعم حلبی، بازار حباشه همان جوش است و گویا این یک یا دو سفر برای آزمودن قدرت تجاری پیامبر بوده است.۱۲۷

بعد از انعقاد قرارداد، ابتدا پیامبر با کارمزد دو قلوص۱۲۸ به همراه شریک تجاری خود سائب بن ابی‌سائب صَیفی بن عابد و مَیسَره غلام خدیجه (س)، عازم بازار حباشه شد و با موفقیت بازگشت.۱۲۹ میسره اخبار شگفت‌انگیزی از این سفر به خدیجه داد.

پیامبراکرم (ص) در این سفرها راه‌ورسم سوداگران را آموخت و به رموز تجارت آگاهی کامل یافت. او در تجارت جانب عدل و انصاف را رعایت می‌کرد. سائب بن ابی‌سائب گوید: من در دوران جاهلیت در کار تجارت با او شریک بودم. او نه با کسی مجادله می‌کرد، نه لجاجت می‌نمود و نه کار خود را به گردن شریک خود می‌انداخت.۱۳۰ آن حضرت آنچنان به راستگویی و درستکاری شهرت یافت که همگی به امانت او اذعان داشتند و او را محمد امین می‌خواندند.۱۳۱

در آخرین سفر تجاری خدیجه (س) برای اولین‌بار با رضایت ابوطالب (ع)، پیامبراکرم (ص) را در رأس کاروانی بزرگ به شام تجهیز کرد.۱۳۲ گفته شده چون خدیجه (س) قصد داشت مال بسیاری برای تجارت بفرستد و احتیاج به فردی امین داشت، کسی را به نزد پیامبراکرم (ص) فرستاد و از او خواست تا سرپرستی کاروان را برعهده بگیرد. آن حضرت نیز با موافقت عمویش ابوطالب (ع) پذیرفت.۱۳۳