کتاب بتانی

در کتاب بتانی اثر احمد علامه فلسفی با سرگذشت، آرا و آثار ابوعبداللّه محمد بن جابر بن سنان بَتّانی حرانی صابی از بزرگترین منجمان ایرانی آشنا می‌وید.

 درباره بتانی

بَتّانی ‎ Al-Battani( ابوعبداللّه محمد بن جابر بن سنان بَتّانی حرانی صابی)، منجم ایرانی و از بزرگ‌ترین منجم‌های زمان خویش و یکی از بزرگ‌ترین منجمان مسلمان به شمار می‌رود. او پیش از ۸۵۸ میلادی در حران متولد شد و در رقّه بر کرانهٴفرات برآمد و در ۹۲۹ میلادی در نزدیکی سامرا درگذشت. اجدادش صابئی بودند، ولی او خود مسلمان شد.

آثار متعددی در ستاره‌شناسی، از جمله شرحی بر کتاب الاربعه بطلیموس بدو منسوب است، ولی اثر عمدهٴ او رساله‌ای است در نجوم موسوم به الزیج که تا عصر نوزایی تأثیر فراوان به جای گذاشت.

از ۸۷۷ میلادی به بعد رصدهای نجومی منظم و دقیقی انجام داد. زیج او حاوی فهرستی از کواکب ثابت در سال ۸۸۰–۸۸۱ میلادی است. او دریافت که معدل اوج خورشید از زمان بطلیموس به بعد '۴۷ ° ۱۶ افزایش یافته است، این مستلزم کشف حرکت نقطه اوج و حضیض خورشید و تغییر آرامی در معادلهٴ زمانی است. همچنین بسیاری از ضرایب نجومی را با دقت زیاد تعیین کرد:

 تقدیم اعتدالین "۵۴٫۵ در سال، میل فلک‌البروج'۳۵ °۲۳. امکان کسوف‌های حلقوی خورشید را ثابت کرد و حرکت اقبال و ادبار اعتدالین را قبول نداشت (کوپرنیکوس بدان عقیده داشت!).

فصل سوم کتاب الزیج در باب مثلثات است. او جیب را با آگاهی از مزیت آن بر وترهای یونانی به کار برده است. معرفی توابع ظل مبسوط و ظل مُنْتَصَب را کامل کرد (معادل کتانژانت و تانژانت) و فهرستی از کتانژانت‌ها برحسب درجات به دست داد. او رابطه میان اضلاع و زوایای مثلث کروی را می‌شناخت.

خواندن کتاب بتانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

علاقه‌مندان به شناخت دانشمندان و شخصیت‌های تاثیرگذار ایرانی.

 بخشی از کتاب بتانی

در دوران شکوفایی علوم در زمان خلیفه آل مأمون بن خلیفه هارون الرشید زندگی می کرد. یک ستاره شناس در شهر باتان از حومه حران واقع در رودخانه فرات در سوریه، یک مهندس، جغرافی دان، منجم و ریاضیدان مشهور در یکی از دانشمندان علوم طبیعی، Albategni و همچنین Albatenius. او نام خود را به منطقه ای از ماه گذاشت.

آل بطانی یکی از نوابغ نجوم در جهان و همچنین یکی از نوابغ علوم جبر و مثلثات به حساب می آید و او در زمره کسانی است که در طول تاریخ بشریت خدمات بزرگی به توسعه علوم ریاضی ارائه داده اند. وی به دلیل نظارت بر سیارات و اجرام آسمانی مشهور است، و با وجود برتری ابزارهایی که استفاده می کند، اما به نتایج شگفت انگیزی نیز دست یافته است. دانشمندان و حیرت آنها، و جداول ریاضی و مدارک مهندسی وی یکی از مهمترین منابع تا آغاز قرن هجدهم باقی مانده است. دانشمندان غربی به اتفاق آرا موافقند که البطانی از بالاترین مقام منجم یونانی بطلمیوس آگاهی داشته است، و لالاند گفت منجم فرانسوی که البتانی یکی از بیست منجمی است که در جهان منجمان ظاهر شده است "جورج سارتون" به عنوان بزرگترین ستاره شناس نژاد و زمان خود، و یکی از بزرگترین علمای اسلام. دانشمند کوپرنیک نیز به طور مکرر به آثار البتانی استناد می کرد و برای گرامیداشت یاد و خاطره او، نام او به یکی از مناطق ماه داده شد زیرا او در میان بزرگترین ستاره شناسان در تمام اعصار بود.