کتاب فقه حکمرانی در نهج البلاغه

کتاب فقه حکمرانی در نهج‌البلاغه نوشته‌ی محمدجواد ارسطا و با همکاری جمعی از طلاب رشته‌ی فقه حکومت و حکمرانی (اندیشکده‌ی آموزش عالی حوزوی مشکوة) به نگارش درآمده است. این کتاب توسط انتشارات منهاج علم منتشر شده است. موضوع اصلی کتاب، بررسی مبانی فقهی حکمرانی با تمرکز ویژه بر عهدنامه‌ی مالک اشتر (نامه‌ی پنجاه و سوم نهج‌البلاغه) است. نویسنده تلاش کرده است با رویکردی تحلیلی و تطبیقی، مفاهیم کلیدی حکمرانی را از منظر فقه اسلامی و با استناد به نهج‌البلاغه واکاوی کند. ساختار کتاب شامل مقدمه‌هایی از ناشر و مؤلف، شرح و تحلیل عهدنامه‌ی مالک اشتر، بررسی سندیت نهج‌البلاغه و تحلیل محتوای فقهی نامه‌ها و خطبه‌های مرتبط است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب فقه حکمرانی در نهج البلاغه

کتاب فقه حکمرانی در نهج‌البلاغه اثری پژوهشی در حوزه‌ی فقه سیاسی و حکمرانی اسلامی است که به‌طور خاص به تحلیل عهدنامه‌ی مالک اشتر می‌پردازد. این کتاب در فضای جدیدی از مطالعات علوم انسانی اسلامی جای می‌گیرد و تلاش دارد با تکیه‌بر منابع اصیل اسلامی، به‌ویژه نهج‌البلاغه، مفاهیم و ساختارهای حکمرانی را از منظر فقهی بررسی کند. محمدجواد ارسطا و گروهی از پژوهشگران حوزه، با رویکردی تحلیلی، ابتدا مفاهیم پایه‌ای مانند حاکمیت، دولت، حکومت و حکمرانی را تعریف کرده‌اند و سپس به بررسی سندیت و اعتبار نهج‌البلاغه به‌عنوان منبع فقهی پرداخته‌اند. بخش مهمی از کتاب به تحلیل محتوای عهدنامه‌ی مالک اشتر اختصاص یافته است؛ نامه‌ای که از دیرباز به‌عنوان منشوری برای حکمرانی عادلانه در سنت اسلامی شناخته می‌شود. نویسنده ضمن بررسی دیدگاه‌های مختلف فقها درباره‌ی سندیت نهج‌البلاغه، به تحلیل فقهی بندهای مختلف عهدنامه و ارتباط آن‌ها با مفاهیم عدالت، اخلاق، مدیریت قدرت و رابطه‌ی فقه و اخلاق پرداخته است. ساختار کتاب به گونه‌ای است که هم به مباحث نظری و هم به نمونه‌های تاریخی و کاربردی توجه دارد و تلاش می‌کند تصویری جامع از حکمرانی اسلامی بر پایه‌ی نهج‌البلاغه ارائه دهد.

خلاصه کتاب فقه حکمرانی در نهج البلاغه

کتاب فقه حکمرانی در نهج‌البلاغه اثری غیرداستانی است و در این بخش به پیام‌ها و ایده‌های اصلی آن پرداخته می‌شود. در ابتدای کتاب، نویسنده با اشاره به اهمیت علوم انسانی اسلامی و جایگاه فقه در تمدن اسلامی، ضرورت بازخوانی منابع اصیل مانند نهج‌البلاغه را برای فهم حکمرانی اسلامی مطرح کرده است. سپس مفاهیم کلیدی مانند حاکمیت، دولت، حکومت و حکمرانی تعریف و جایگاه آن‌ها در علم حقوق و فقه اسلامی تبیین شده است. نویسنده تأکید کرده است که حکمرانی در معنای جدید، صرفاً به اعمال قدرت اجرایی محدود نمی‌شود، بلکه شامل برنامه‌ریزی و مشارکت جامعه‌ی مدنی نیز هست. در ادامه، کتاب به بررسی سندیت نهج‌البلاغه و دیدگاه‌های مختلف فقها درباره‌ی اعتبار آن می‌پردازد. سه رویکرد اصلی در میان فقها مطرح شده است: برخی اعتبار سندی نهج‌البلاغه را نمی‌پذیرند و آن را صرفاً به‌عنوان منبع موعظه می‌دانند؛ گروهی دیگر اعتبار آن را می‌پذیرند و گروه سوم قائل به تفصیل هستند و هر خطبه یا نامه را جداگانه بررسی می‌کنند. نویسنده با تحلیل این دیدگاه‌ها، به اهمیت قرائن غیرسندی مانند «علو مضمون» و شهرت کتاب در میان علما اشاره کرده است. بخش اصلی کتاب به تحلیل فقهی عهدنامه‌ی مالک اشتر اختصاص دارد. در این بخش، ماهیت احکام مندرج در عهدنامه بررسی شده و سه دیدگاه درباره‌ی ماهیت این احکام مطرح شده است: حکم ولایی (حکومتی)، حکم اولیه و احکام اجتماعی. نویسنده با جمع‌بندی این دیدگاه‌ها، نظر برگزیده‌ی خود را ارائه داده است. در تحلیل محتوای عهدنامه، موضوعاتی مانند جایگاه و شخصیت مالک اشتر، وظایف حاکم، اهمیت آبادانی سرزمین، کنترل قدرت، رابطه‌ی فقه و اخلاق، نقش عرف اجتماعی، پذیرش ارزش‌های اخلاقی توسط جامعه و نقش مروت در تحقق عدالت بررسی شده است. همچنین به چالش‌های رابطه‌ی فقه و اخلاق، ناکارآمدی مدیریت صرفاً فقهی و ضرورت استقرار ارزش‌های اخلاقی در جامعه پرداخته شده است. در بخش پایانی، کتاب به روش عرضه‌ی روایات بر قرآن برای صحت‌سنجی آن‌ها می‌پردازد و روایات مرتبط با این موضوع را تحلیل و جمع‌بندی می‌کند. در مجموع، کتاب تلاش کرده است با رویکردی تحلیلی و تطبیقی، مبانی و ساختار حکمرانی اسلامی را بر پایه‌ی نهج‌البلاغه و به‌ویژه عهدنامه‌ی مالک اشتر تبیین کند.

چرا باید کتاب فقه حکمرانی در نهج البلاغه را بخوانیم؟

این کتاب با تمرکز بر عهدنامه‌ی مالک اشتر، یکی از مهم‌ترین متون اسلامی درباره‌ی حکمرانی، فرصتی فراهم می‌کند تا خواننده با مبانی فقهی و اخلاقی مدیریت جامعه در سنت اسلامی آشنا شود. ویژگی شاخص کتاب، پرداختن به مباحث نظری و عملی حکمرانی از منظر فقه اسلامی و تحلیل دقیق سندیت نهج‌البلاغه است. همچنین، کتاب به چالش‌های رابطه‌ی فقه و اخلاق، نقش عرف اجتماعی و ضرورت مشارکت جامعه‌ی مدنی در حکمرانی می‌پردازد. برای کسانی که به دنبال فهم عمیق‌تر از ساختار و اصول حکمرانی اسلامی هستند، این کتاب می‌تواند منبعی ارزشمند برای آشنایی با دیدگاه‌های مختلف فقها و تحلیل‌های فقهی-اجتماعی باشد.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به پژوهشگران و دانشجویان حوزه‌های فقه، حقوق، علوم سیاسی و مطالعات اسلامی، همچنین به علاقه‌مندان به مباحث حکمرانی اسلامی و کسانی که دغدغه‌ی فهم رابطه‌ی فقه و اخلاق در مدیریت جامعه را دارند، پیشنهاد می‌شود.