کتاب روانشناسی هوش مصنوعی

کتاب روانشناسی هوش مصنوعی (The Psychology of Artificial Intelligence) نوشته تونی پرسکات و ترجمه شهریار وجدانی، اثری است که به بررسی پیوندهای میان روان‌شناسی و هوش مصنوعی می‌پردازد. این کتاب که در سال ۱۴۰۳ توسط انتشارات کتابسرای تندیس منتشر شده، کوشیده با نگاهی تحلیلی و چندجانبه، مفاهیم بنیادین هوش، ساختار مغز، عملکرد ذهن و چگونگی الگوبرداری هوش مصنوعی از فرایندهای شناختی انسان را واکاوی کند. نویسنده باتکیه‌بر دانش روان‌شناسی و علوم اعصاب به بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های مغز انسان و کامپیوتر، چالش‌های اخلاقی و اجتماعی هوش مصنوعی و همچنین تأثیرات متقابل این دو حوزه می‌پردازد. کتاب حاضر علاوه‌بر ارائه‌ی مباحث نظری، نمونه‌ها و مثال‌هایی از تاریخچه‌ی هوش مصنوعی، آزمون‌های هوش و دیدگاه‌های مختلف درباره‌ی ماهیت هوش را مطرح کرده است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب روانشناسی هوش مصنوعی اثر تونی پرسکات

کتاب روان‌شناسی هوش مصنوعی به قلم تونی پرسکات، اثری میان‌رشته‌ای است که مرزهای روان‌شناسی، علوم اعصاب و فناوری را به هم پیوند زده است. کتاب حاضر با رویکردی تحلیلی به بررسی رابطه‌ی پیچیده‌ی هوش مصنوعی (artificial intelligence) و روان‌شناسی می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه هر دو حوزه با وجود تفاوت‌های بنیادین، دغدغه‌هایی مشترک درباره‌ی چیستی هوش و فرایندهای ذهنی دارند. نویسنده‌ی این کتاب ابتدا به تعریف و تاریخچه‌ی هوش مصنوعی و نقش آن در فهم هوش انسانی می‌پردازد و سپس با نگاهی تطبیقی، ساختار مغز و کامپیوتر را مقایسه می‌کند. ساختار کتاب به‌گونه‌ای است که هر فصل به یکی از جنبه‌های کلیدی این رابطه می‌پردازد؛ از تعریف هوش و آزمون‌های سنجش آن تا بررسی شبکه‌های عصبی، یادگیری، هوش هیجانی و اجتماعی و درنهایت چالش‌های اخلاقی و اجتماعی ناشی از گسترش هوش مصنوعی. نویسنده تلاش کرده است با طرح پرسش‌های بنیادین و ارائه‌ی دیدگاه‌های مختلف، خواننده را به تأمل درباره‌ی مرزهای انسان و ماشین وادارد؛ بی‌آن‌که پاسخ‌های قطعی ارائه دهد. این کتاب برای علاقه‌مندان به علوم شناختی، روان‌شناسی، فلسفه‌ی ذهن و فناوری اطلاعات، منبعی قابل‌تأمل به شمار می‌آید.

خلاصه کتاب روانشناسی هوش مصنوعی

کتاب با مقدمه‌ای از مترجم آغاز شده که در آن به اهمیت پیوند روان‌شناسی و هوش مصنوعی اشاره و زمینه‌ی ورود به بحث را فراهم کرده است. نویسنده در فصل نخست به تعریف هوش مصنوعی و جایگاه آن در علوم شناختی می‌پردازد و رابطه‌ی آن با روان‌شناسی را از منظر تاریخی و مفهومی بررسی می‌کند. این فصل به نقش آزمون تورینگ و آزمایش اتاق چینیِ جان سرل در سنجش هوش مصنوعی و نقدهای وارد بر آن می‌پردازد و نشان می‌دهد که تعریف هوش و سنجش آن، همواره محل بحث و اختلاف بوده است. در فصل دوم مفهوم هوش از دیدگاه روان‌شناسی و فلسفه واکاوی شده است. نویسنده با مرور تاریخچه‌ی آزمون‌های ضریب هوشی، نظریه‌های هوش عمومی و هوش‌های چندگانه و نیز نقش عوامل فرهنگی و اجتماعی در سنجش هوش، به این نتیجه می‌رسد که هوش پدیده‌ای چندوجهی و پیچیده است که نمی‌توان آن را به معیاری واحد فروکاست. این فصل به نقش یادگیری، هوش هیجانی و اجتماعی و تفاوت‌های فردی در هوش می‌پردازد. نویسنده در فصل سوم به مقایسه‌ی مغز انسان و کامپیوتر می‌پردازد و ساختار نورون‌ها، شبکه‌های عصبی و نحوه‌ی پردازش اطلاعات در مغز را با عملکرد پردازنده‌ها و الگوریتم‌های کامپیوتری مقایسه می‌کند. او نشان می‌دهد که اگرچه شباهت‌هایی میان مغز و کامپیوتر وجود دارد، تفاوت‌های بنیادینی نیز در نحوه‌ی یادگیری، پردازش موازی و نقش مواد شیمیایی عصبی در مغز دیده می‌شود. این فصل به بررسی نقش یادگیری بدون نظارت، یادگیری تقویتی و ساختارهای تخصص‌یافته‌ی مغز مانند قشر مخ و مخچه می‌پردازد. همچنین نویسنده به موضوعاتی مانند شبکه‌های عصبی مصنوعی، هوش جامع مصنوعی، چالش‌های اخلاقی و اجتماعی هوش مصنوعی و آینده‌ی تعامل انسان و ماشین پرداخته است. او با طرح پرسش‌هایی درباره‌ی امکان خودآگاهی در ماشین‌ها، نقش بدن در هوش و پیامدهای اجتماعی گسترش هوش مصنوعی، خواننده را به تفکر درباره‌ی مرزهای انسان و فناوری دعوت می‌کند. کتاب با تأکید بر اهمیت مدل‌سازی کامپیوتری در فهم ذهن و مغز و ضرورت توجه به ابعاد اخلاقی و اجتماعی هوش مصنوعی به پایان می‌رسد.

چرا باید کتاب روانشناسی هوش مصنوعی را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی میان‌رشته‌ای، به یکی از مهم‌ترین پرسش‌های عصر حاضر، یعنی رابطه‌ی ذهن انسان و هوش مصنوعی می‌پردازد. ویژگی شاخص این کتاب، پرداختن به موضوع از زاویه‌ی روان‌شناسی و علوم اعصاب است؛ یعنی به‌جای تمرکز صرف بر فناوری، تلاش شده ریشه‌های شناختی و زیستی هوش بررسی و نشان داده شود که چگونه ایده‌ها و مدل‌های روان‌شناسی می‌توانند الهام‌بخش توسعه‌ی هوش مصنوعی باشند. همچنین این کتاب با مثال‌های تاریخی، نقدهای فلسفی و بررسی چالش‌های اخلاقی، تصویری چندلایه و واقع‌گرایانه از وضعیت کنونی و آینده‌ی هوش مصنوعی ارائه می‌دهد. خواندن این کتاب به درک بهتر مرزهای انسان و ماشین، شناخت محدودیت‌ها و ظرفیت‌های هر دو و آگاهی از پیامدهای اجتماعی و اخلاقی فناوری‌های نو کمک می‌کند.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به دانشجویان و پژوهشگران روان‌شناسی، علوم شناختی، علوم اعصاب، فلسفه‌ی ذهن و فناوری اطلاعات پیشنهاد می‌شود. همچنین این اثر برای کسانی که دغدغه‌ی فهم تأثیرات اجتماعی و اخلاقی هوش مصنوعی را دارند یا به تاریخچه و مبانی نظری این حوزه علاقه‌مند هستند، مناسب است.

درباره تونی پرسکات

تونی پرسکات (Tony J Prescott) استاد رباتیک در دانشگاه شفیلد انگلستان و نیز هم‌مؤسس و مدیر پیشین مؤسسه‌ی میان‌رشته‌ای رباتیک شفیلد بوده که میان دو دانشگاه این شهر فعالیت کرده است. او عضو فعال مؤسسه‌ی علوم اعصاب شفیلد و یکی از اعضای انجمن روان‌شناسی بریتانیا بوده است. این نویسنده در سال ۲۰۱۸ میلادی به‌عنوان پژوهشگر ممتاز مرکز Sage در حوزه‌ی مطالعه‌ی ذهن انتخاب و در سال ۲۰۲۲ نیز از فینالیست‌های رقابت بین‌المللی Ana Avatar در حوزه‌ی ربات‌های تله‌پرزنس شد. تحقیقات او ترکیبی از رباتیک و هوش مصنوعی با روان‌شناسی، نظریه‌ی مغز و فلسفه بوده و هدفش پاسخ به پرسش‌هایی در باب ماهیت انسان از طریق ساخت موجودات مصنوعی با قابلیت‌هایی مشابه انسان و حیوان مانند ادراک، حافظه، هیجان و حس خود بوده است. دیدگاه تونی پرسکات را پسامعنوی توصیف کرده‌اند. او که بر رابطه‌ی عمیق انسان و فناوری تمرکز کرده، در سخنرانی‌ها و نوشته‌هایش به پیامدهای فرهنگی و اجتماعی فناوری‌های آینده مانند هوش مصنوعی، واقعیت مجازی و ربات‌های تله‌پرزنس پرداخته است. تونی پرسکات بیش از ۲۴۰ مقاله و پژوهش علمی درمورد رباتیک، هوش مصنوعی، روان‌شناسی و علوم اعصاب منتشر کرده و بیش از ۱۰ میلیون پوند بودجه‌ی پژوهشی از نهادهایی چون UKRI، InnovateUK، اتحادیه‌ی اروپا و بنیاد Wellcome دریافت کرده است. این پژوهشگر، مؤسس و رئیس همایش بین‌المللی Living Machines و دو شرکت فناورانه در حوزه‌ی رباتیک به نام‌های Consequential Robotics (در زمینه‌ی آموزش و زندگی یاری‌گر) و Bettering Our Worlds (در توسعه‌ی نرم‌افزارهای برنامه‌نویسی ربات‌ها) بوده است. او که به ترویج آموزش رباتیک در حوزه‌ی STEM علاقه دارد، شبکه‌ی «مهارت‌ها و آموزش در رباتیک و هوش مصنوعی» را پایه‌گذاری کرده است. پژوهش‌های این نویسنده بارها در رسانه‌هایی چون BBC، Sky News، CNN و Discovery Channel بازتاب یافته و در مجلات علمی و عمومی نیز مقالات متعددی از او درباره‌ی هوش مصنوعی و رباتیک منتشر شده است.

این کتاب یا نویسنده چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

تونی پرسکات سازنده‌ی ربات‌های زیستی و برنده‌ی جوایز بین‌المللی مانند Scratchbot، Shrewbot و MiRo-e و نیز سردبیر دو اثر معتبر علمی با عنوان‌های The Scholarpedia of Touch و Living Machines: A Handbook of Research in Biomimetic and Biohybrid Systems بوده است. او در سال ۲۰۲۲ به فهرست نهایی رقابت Ana Avatar در حوزه ربات‌های تله‌پریزنس (telepresence robotics) راه یافته، به‌عنوان Fellow of the British Psychological Society (FBPsS) در سال ۲۰۱۱ اینتخاب شده و عنوان Distinguished Fellow را در سال ۲۰۱۸ میلادی از مرکز Sage برای مطالعات ذهن (Sage Centre for the Study of Mind) دریافت کرده است.

چه نسخه‌های دیگری از این کتاب در ایران منتشر شده است؟

کتاب حاضر توسط مترجمان و ناشران متفاوت در سال‌های مختلف ترجمه و منتشر شده است. فهرست زیر چاپ‌های این کتاب را نشان می‌دهد:

- روانشناسی هوش مصنوعی ترجمە‌ی هوش مصنوعی (زیرنظر محمود قلی‌پور)، نشر هرمس، ۱۴۰۴.

- روانشناسی هوش مصنوعی ترجمە‌ی دریا جوادی‌نوده و دیگران، انتشارات محقق اردبیلی، ‏‫۱۴۰۴.‬

- ‏‫روانشناسی هوش مصنوعی‬‏ ترجمە‌ی عبدااله مفاخری، حوراء اشرفی‌فرد و سمیه اشرفی‌فرد، نشر آذرین قلم‏‫، ۱۴۰۴.‮‬

- روان‌شناسی هوش مصنوعی ترجمە‌ی منیر رستم‌آبادی، نشر چکامه مهر‏‫‏‫، ۱۴۰۳.‬

بخشی از کتاب روانشناسی هوش مصنوعی

«هوش مصنوعی مانند امواج در حرکت است، با دوره‌های آرام‌تری که به عنوان "زمستان‌های هوش مصنوعی" توصیف می‌شوند. در اواخر دهه ۲۰۰۰ و اوایل دهه ۲۰۱۰، موج جدیدی شکل گرفت. این آغاز عصر مدل‌های شبکه‌های عصبی مصنوعی در مقیاس بزرگ بود که به‌عنوان شبکه‌های عصبی عمیق یا یادگیری عمیق شناخته می‌شوند.

این نوع هوش‌های مصنوعی توجه عمومی زیادی را به خود جلب کرده‌اند، و دلیل خوبی هم دارد. در حوزه‌های متعددی که انسان‌ها تا به حال از هوش مصنوعی جلوتر بودند، ماشین‌ها از همتایان انسانی خود عقب نماندند و حتی از آن‌ها پیشی گرفتند. این امر به‌خصوص در زمینه‌هایی صادق است که به‌طور کلاسیک اصلاً از هوش زیادی استفاده نمی‌شد، یعنی توانایی ما برای درک جهان از طریق حواس، که به عنوان ادراک شناخته می‌شود.

با بازگشت به فصل دوم، به یاد بیاورید که چگونه ارسطو بین ادراک (احساس) و عقل (هوش) تمایز قائل شد. این ایده تقدم عقل در برخی از زمینه‌های هوش مصنوعی تا به امروز ادامه دارد، اما در این فصل نشان داده می‌شود که با استفاده از شبکه‌های عصبی، مسیر درک و بازآفرینی هوش انسان‌مانند به برداشت فکری منتهی می‌شود، و کشف گسترده‌تر این است که آنچه برای ادراک تأثیرگذار است، ممکن است برای عقل نیز مؤثر باشد.»