کتاب تنبور عثمانی

کتاب تنبور عثمانی نوشته‌ی هانس دزیو با ترجمه‌ی سمیه عموی، اثری پژوهشی درباره‌ی یکی از سازهای زهی دسته‌بلند و مهم در موسیقی سنتی عثمانی و ترکیه است. این کتاب با مقدمه‌ای از عسگر بهمن‌یار و ویرایش یوسف علایی ملاباشی، به معرفی و بررسی جامع این ساز، جایگاه تاریخی و فرهنگی آن و نقش آن در موسیقی دستگاهی منطقه می‌پردازد. ناشر این کتاب انتشارات رها بانو است و نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب تنبور عثمانی

تنبور عثمانی اثری تخصصی و مستند درباره‌ی ساز تنبور عثمانی است که هانس دزیو با رویکردی تاریخی، فنی و فرهنگی آن را نگاشته است. کتاب به معرفی این ساز زهی دسته‌بلند در بستر موسیقی سنتی عثمانی می‌پردازد و علاوه‌بر شرح ساختار و ویژگی‌های صوتی، به ریشه‌های تاریخی، تحولات ساختاری و نقش آن در موسیقی درباری و آیینی عثمانی اشاره دارد. نویسنده با بهره‌گیری از منابع تصویری، نقاشی‌ها، مینیاتورها و اسناد تاریخی، مسیر تحول تنبور را از ایران باستان تا ترکیه‌ی معاصر دنبال کرده است. بخش‌هایی از کتاب به نقش تنبور در طریقت مولویه، موسیقی دربار، حضور زنان نوازنده در حرم عثمانی و تأثیرات فرهنگی و اجتماعی این ساز اختصاص یافته است. همچنین، تحولات تنبور پس از قرن هفدهم، دوران افول و احیای دوباره آن در قرن بیستم و جایگاه فعلی این ساز در موسیقی ترکیه بررسی شده است. ساختار کتاب به گونه‌ای است که هم به جنبه‌های فنی و ساختاری ساز می‌پردازد و هم زمینه‌های فرهنگی و تاریخی را پوشش می‌دهد، بدون آنکه وارد جزئیات تخصصی پیچیده شود.

خلاصه کتاب تنبور عثمانی

کتاب تنبور عثمانی با مقدمه‌ای درباره‌ی اهمیت این ساز در موسیقی سنتی عثمانی آغاز می‌شود و سپس به معرفی ساختار فیزیکی و ویژگی‌های صوتی آن می‌پردازد. نویسنده توضیح داده است که تنبور عثمانی از کاسه‌ای ساخته‌شده از چوب‌های سخت، صفحه‌ی صوتی از چوب سرو و دسته‌ای بلند و باریک تشکیل شده و فاقد روزنه‌ی صوتی است. این ویژگی‌ها باعث می‌شود صدای ساز گرم، طنین‌دار و حساس به تغییرات محیطی باشد. یکی از نکات برجسته، قابلیت تنظیم دنده‌های متحرک روی دسته است که امکان اجرای دقیق مقام‌های موسیقی سنتی عثمانی را فراهم می‌کند. در ادامه، کتاب به نقش تنبور در موسیقی دربار عثمانی و طریقت مولویه می‌پردازد. این ساز نه‌تنها در ارکسترهای درباری، بلکه در مراسم آیینی و رقص سماع مولویان جایگاه ویژه‌ای داشته است. نویسنده با استناد به تصاویر تاریخی و نقاشی‌های مینیاتوری، حضور تنبور را در فرهنگ‌های مختلف منطقه، از ایران باستان تا آسیای مرکزی و عثمانی، دنبال کرده است. همچنین، تأثیر متقابل موسیقی ایرانی و عثمانی در شکل‌گیری و تحول این ساز مورد توجه قرار گرفته است. کتاب به معرفی نوازندگان برجسته‌ی تنبور عثمانی مانند تتبوری اسحاق، تنبوری جمیل بیگ، نجدت یاشار و مورات آیدمیر پرداخته و نقش آن‌ها را در حفظ و توسعه‌ی تکنیک‌های نوازندگی و آموزش مقام‌های موسیقی سنتی عثمانی شرح داده است. همچنین، به تغییرات اجتماعی و فرهنگی پس از تأسیس جمهوری ترکیه و تأثیر آن بر جایگاه تنبور اشاره شده است؛ دورانی که موسیقی سنتی عثمانی به حاشیه رانده شد اما در دهه‌های اخیر با تلاش پژوهشگران و هنرمندان، دوباره احیا شده است. در بخش‌های پایانی، ساختار فنی تنبور عثمانی، نحوه‌ی ساخت، مواد به‌کاررفته، تعداد دنده‌ها، فرت‌ها و ویژگی‌های صوتی آن به‌تفصیل شرح داده شده است. نویسنده تأکید کرده است که شناخت این ساز و جایگاه آن در موسیقی ترکیه، به فهم بهتر ساختار مقام‌ها، فنون نوازندگی و تاریخ موسیقی منطقه کمک می‌کند و تنبور عثمانی را به‌عنوان پلی میان سنت و نوآوری معرفی کرده است.

چرا باید کتاب تنبور عثمانی را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی مستند و تحلیلی، تصویری جامع از یکی از مهم‌ترین سازهای موسیقی سنتی عثمانی ارائه می‌دهد. ویژگی شاخص آن، ترکیب اطلاعات تاریخی، فنی و فرهنگی است که هم برای علاقه‌مندان به موسیقی و هم پژوهشگران حوزه‌ی فرهنگ و هنر ارزشمند است. خواننده با مطالعه‌ی این اثر، نه‌تنها با ساختار و شیوه‌ی نوازندگی تنبور عثمانی آشنا می‌شود، بلکه با نقش این ساز در تحولات اجتماعی، آیینی و هنری منطقه نیز مواجه خواهد شد. همچنین، کتاب با ارائه‌ی تصاویر و منابع تاریخی، امکان مقایسه‌ی تطبیقی میان سازهای مشابه در فرهنگ‌های مختلف را فراهم می‌کند و به درک عمیق‌تری از میراث موسیقی دستگاهی کمک می‌کند.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به پژوهشگران موسیقی، نوازندگان سازهای زهی، علاقه‌مندان به تاریخ موسیقی خاورمیانه، دانشجویان رشته‌های موسیقی و مطالعات فرهنگی و کسانی که به شناخت سازها و میراث موسیقی سنتی علاقه دارند، پیشنهاد می‌شود.