کتاب تاریخ جنگل

کتاب الکترونیکی «تاریخ جنگل» نوشتهٔ صادق مهرنوش و به کوشش محمد کلهر، اثری پژوهشی دربارهٔ جنبش جنگل و میرزا کوچک‌خان است که نشر شیرازه کتاب ما آن را منتشر کرده است. این کتاب در قالب مجموعه تاریخ معاصر ایران (جلد ۸۰) قرار دارد و به بررسی ابعاد مختلف نهضت جنگل، زمینه‌های شکل‌گیری، تحولات و سرنوشت آن می‌پردازد. «تاریخ جنگل» با تکیه‌بر اسناد، روایت‌های عینی و تحلیل‌های انتقادی، تصویری چندلایه از یکی از مهم‌ترین جنبش‌های تاریخ معاصر ایران ارائه می‌دهد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب تاریخ جنگل

«تاریخ جنگل» از جمله آثار ناداستان و پژوهشی است که به بررسی جنبش جنگل در گیلان و نقش میرزا کوچک‌خان و یارانش در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران می‌پردازد. این کتاب نخستین بار پس از سقوط رضاشاه و در فضای باز سیاسی دهه ۱۳۲۰ نوشته شد و به‌تدریج در قالب پنج جلد منتشر شد. ساختار کتاب شامل دو بخش اصلی است: بخش نخست به سهم و نقش صادق مهرنوش در تاریخ‌نگاری جنبش جنگل و نقد روایت‌های پیشین می‌پردازد و بخش دوم، متن ویرایش‌شده و انتقادی روایت مهرنوش از تاریخ جنگل را ارائه می‌دهد. این اثر با رویکردی تحلیلی و انتقادی، علاوه‌بر روایت رویدادها، به نقد منابع، بررسی اسناد و تحلیل شخصیت‌ها و جریان‌های مؤثر در جنبش جنگل می‌پردازد. کتاب با بهره‌گیری از اسناد، تصاویر، نامه‌ها و نقل‌قول‌های مستقیم، تلاش کرده است تصویری جامع و چندوجهی از این جنبش ارائه دهد و جایگاه آن را در تاریخ معاصر ایران بازخوانی کند. روایت مهرنوش به‌عنوان یکی از اعضای تشکیلات اداری جنگل، ارزش مستندسازی و نگاه از درون به وقایع را برای خواننده به ارمغان می‌آورد.

خلاصه کتاب تاریخ جنگل

کتاب «تاریخ جنگل» روایت مفصل و مستندی از شکل‌گیری، اوج و فرجام جنبش جنگل در گیلان است. مهرنوش، که خود از اعضای اداری جنبش بوده، روایتش را از آغاز تحرکات اجتماعی و سیاسی در گیلان و تاثیر جنگ جهانی اول بر منطقه آغاز می‌کند. او به ورود نیروهای روسیه تزاری، بحران تغییر پایتخت و سرریز قوای نظامی به ایران اشاره کرده و سپس به احیای دوبارهٔ جنبش پس از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه و فروپاشی امپراتوری تزاری می‌پردازد. روایت مهرنوش، علاوه‌بر شرح رویدادهای نظامی و سیاسی، به زندگی روزمره، شخصیت‌های کلیدی و حتی افراد عادی حاضر در جنبش توجه دارد. او با جزئیات به نقش میرزا کوچک‌خان، حاج احمد کسمایی، دکتر حشمت و دیگر رهبران و اعضای جنبش می‌پردازد و در کنار آن، نقدهایی به عملکرد و تصمیمات آنان وارد می‌کند. کتاب به فرازونشیب‌های جنبش، از همکاری با دولت مرکزی تا تعارض و درگیری با آن، و همچنین تاثیر مداخلات خارجی، به‌ویژه بلشویک‌ها، بر سرنوشت نهضت می‌پردازد. مهرنوش در روایت خود، علاوه‌بر اسناد و نامه‌ها، به روایت‌های شفاهی، مشاهدات شخصی و نقل‌قول‌های مستقیم از اعضای جنبش استناد می‌کند. او همچنین به نقش زنان، اقوام مختلف و حتی اوباش و جوانمردان در تحولات جنبش توجه نشان داده و تصویری چندلایه از جامعهٔ گیلان آن روزگار ارائه داده است. روایت مهرنوش، در کنار مستندسازی دقیق، گاه به روایت‌پردازی داستانی نیز نزدیک می‌شود، اما تلاش دارد تا واقعیت‌های تاریخی را از افسانه‌ها و روایت‌های شفاهی تفکیک کند و تصویری واقع‌بینانه از جنبش جنگل و سرنوشت آن به‌دست دهد.

چرا باید کتاب تاریخ جنگل را بخوانیم؟

این کتاب به‌دلیل روایت دست‌اول و نگاه از درون به جنبش جنگل، برای علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران و پژوهشگران حوزهٔ جنبش‌های اجتماعی اهمیت دارد. «تاریخ جنگل» نه‌تنها به شرح رویدادها و شخصیت‌های مشهور جنبش می‌پردازد، بلکه با پرداختن به افراد عادی، زنان و اقوام مختلف، تصویری چندوجهی از جامعهٔ گیلان و فضای سیاسی-اجتماعی آن دوران ارائه می‌دهد. همچنین، نقدهای مهرنوش به روایت‌های رسمی و نگاه انتقادی او به عملکرد رهبران جنبش، این اثر را به منبعی متفاوت و قابل‌تأمل برای بازخوانی تاریخ تبدیل کرده است. استفاده از اسناد، تصاویر و نقل‌قول‌های مستقیم، ارزش پژوهشی کتاب را دوچندان می‌کند و خواننده را با لایه‌های پنهان و کمتر دیده‌شدهٔ تاریخ جنبش جنگل آشنا می‌سازد.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این کتاب برای پژوهشگران تاریخ معاصر ایران، دانشجویان رشته‌های تاریخ و علوم اجتماعی، علاقه‌مندان به جنبش‌های مردمی و کسانی که به دنبال شناخت عمیق‌تر از نهضت جنگل و میرزا کوچک‌خان هستند، مفید است. همچنین، برای کسانی که دغدغهٔ تحلیل انتقادی روایت‌های تاریخی و بررسی اسناد و منابع دست‌اول را دارند، این اثر پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب تاریخ جنگل

«در سال ۱۳۳۵ق. با تسلط جنگلی‌ها بر رشت کمک مالی ماهیانهٔ دولت به مدرسهٔ احمدی که از عایدات نواقل کوچصفهان پرداخت می‌شد، قطع شد. از این‌رو جمعی از دانش‌آموزان مدرسهٔ احمدی جهت خدمت رهسپار جنگل شدند. از فحوای گزارش مهرنوش چنین مستفاد می‌شود که وی نیز یکی از دانش‌آموزان مزبور بوده است. مهرنوش در کادر اداری، ذیل مالیهٔ جنگل شروع به‌کار کرد. وی در دوران جمهوری با نام صادق شعله در مالیهٔ جنگل تحت نظارت محمد قوامی (خورشید)، صندوق حق‌العبور را اداره می‌کرد. مهرنوش تا پایان جنبش در ادارهٔ مالیه بر همان شغل تحویلداری حق‌العبور باقی ماند و در هیچ جنگی شرکت نکرد. مهرنوش بعد از شکست جنبش جنگل رهسپار تهران شد و در دایره دفتر نظامی بخش مالیهٔ وزارت جنگ مشغول شد؛ اما به‌علت دوری از خانواده و عدم رغبت به کار در ارتش با صلاحدید حاج قائم‌مقام‌الملک تقاضای استعفا نمود و به‌رغم توصیه‌های شکوه‌الملک و کریم‌آقا بوذرجمهری مغضوب رضاشاه واقع گردید و مدتی در شمس‌العماره محبوس شد تا اینکه سرانجام با وساطت سرلشکر علایی، رئیس دارایی ارتش از زندان آزاد و راهی رشت گردید. بدین‌سان خانه‌نشینی وی به‌علت خروج از ارتش آغاز شد. ممنوعیت خدمت در مشاغل دولتی تا سقوط رضاشاه تداوم یافت. چرا که رضاشاه دستور داده بود هرکس از خدمت در ارتش استعفا دهد حق احراز مقام دولتی را ندارد.»